Khám Phá Những Bí ẩn đằng Sau Long Bào Của Hoàng đế Trung Hoa

Y phục được xem là một biểu tượng đặc trưng cho từng triều đại khác nhau và hơn thế còn thể hiện vị thế của một người trong xã hội. Điển hình như màu áo vàng phối cùng lông của cáo đen sẽ dành cho các vị quan và các thành viên của gia đình hoàng tộc.

Người dân trong xã hội phong kiến thời bấy giờ không được phép mặc hay thậm chí sở hữu những bộ y phục như vậy, dù họ được cho phép bán chúng. Bất kì ai vi phạm những điều lệ này sẽ phải chịu hình phạt nặng, thậm chí là xử trảm.

Tại sao trên long bào lại có thêu chín con rồng?

Long bào là trang phục của bậc đế vương thời cổ đại, hoa văn thêu trên long bào nằm ở vị trí nào đều có quy định rõ ràng, thậm chí có những hoa văn hoặc màu sắc chỉ được phép sử dụng trên trang phục của đế vương, vì đây là biểu tượng vương quyền tối cao.

Hoa văn chủ yếu trên long bào là văn rồng, ngoài ra còn có văn phụng, văn mẫu đơn phú quý, văn ngọc tỉ, ở quanh văn rồng còn có văn mây ngũ sắc, văn dơi đỏ, văn thập nhị chương (nhật, nguyệt, tinh thần, sơn, long, hoa trùng, tông di, tảo, hỏa, phấn mễ, phủ, phất) tượng trưng cho điều lành. Dĩ nhiên những hoa văn này có ý nghĩa sâu xa, mây ngũ sắc là hoa văn trang trí thường thấy, tượng trưng cho may mắn; văn dơi màu đỏ là tượng trưng cho “phúc lớn”, cũng là hoa văn trang trí không thể thiếu trên long bào.

Nói riêng về văn rồng, thì trong một số tài liệu có mô tả như thế này: chín con rồng trên long bào có bốn con chính long thêu ở trước, lưng và hai vai. Vạt trước và sau long bào thì mỗi vạt có hai con hành long, như vậy nhìn từ trước hay sau đều thấy năm con rồng, hàm ý sự tôn quý (cửu ngũ). Nhưng tính ra tổng cộng mới chỉ có tám con rồng, còn một con ở đâu? Thật ra con rồng cuối cùng này thêu bên trong vạt trước, muốn trông thấy phải vén vạt áo lên mới được. Tất nhiên, việc thiết kế văn rồng trong mỗi triều đại cũng có sự đổi khác.

Ngoài chín con rồng ở trên thì văn rồng còn thể hiện trong những hình rồng nhỏ ở cổ áo, eo và cổ tay áo. Còn vô số đường uốn lượn dưới long bào gọi là “chân nước”. Trên chân nước thêu rất nhiều gợn sóng cuồn cuộn, còn báu vật đá dựng đứng gọi là “hải thủy giang nhai”, không chỉ tượng trưng cho may mắn bất tận mà còn hàm nghĩa “thống nhất giang sơn”, “mãi mãi thái bình”.

Người xưa gọi ngôi vị hoàng đế là “Cửu ngũ chí tôn”. Trong “Dịch kinh - Càn Long - Cửu ngũ” có ghi: “Rồng bay trên trời, phúc cho bậc đại nhân khi nhìn thấy”. Số chín là số dương, trong Dịch kinh biểu thị bằng một vạch liền (─); số năm là hào vị thứ năm trong quái tượng tính từ dưới lên. Khổng Dĩnh Đạt ghi trong “Ngũ kinh chính nghĩa” rằng: “Lời cửu ngũ, dương khí mạnh ngút trời, vì rồng ở trên trời. Hiện tượng này ví như thánh nhân có đức rồng, bay cao ở ngôi vị trên trời”. Chính vì thế, sau này “cửu ngũ” dùng để ví ngôi vua. Cũng từ văn hóa Đạo gia như vậy mà long bào có thêu chín con rồng, tượng trưng cho hoàng đế.

Trong truyền thuyết dân gian Trung Quốc có câu chuyện xảy ra vào đời Tống, tựa truyện là “Đánh long bào”, hay còn có tên khác là “Li miêu tráo thái tử”. Chuyện kể rằng trong một lần Bao Thanh Thiên đi tuần thì bất ngờ gặp Lý Thần phi, mẹ của Tống Nhân Tông. Theo truyền thuyết, năm đó, Lý Thần phi cùng Lưu hoàng hậu cùng lúc có thai. Khi cả 2 hạ sinh, Lưu hoàng hậu sinh ra một công chúa mà chết yểu, còn Lý Thần phi sinh ra được một hoàng tử. Lưu hoàng hậu sợ hãi, bèn cùng hoạn quan tráo con của Lý Thần phi bằng một con Li miêu, nói rằng Lý thị sinh hạ yêu nghiệt. Lý Thần phi bị đuổi khỏi cung, sống lưu lạc trong dân gian kể từ đó.

Vì muốn giúp Lý phi giải oan nên sau khi về kinh, nhân dịp Lễ Nguyên tiêu Bao Chửng đã mời Tống Nhân Tông đến Ngọ Môn quan thưởng ngoạn đèn hoa, cố ý diễn lại vở “Thanh phong đình” mô tả sự tận hiếu của Trương Kế Bảo. Tống Nhân Tông hỏi Bao Chửng rằng liệu ông có tận hiếu chưa, thì nhận được câu trả lời phủ nhận của Bao Chửng. Điều đó làm Nhân Tông phẫn nộ, cho rằng Bao Chửng phỉ báng mình nên ra lệnh xử trảm.

Sau đó Thừa tướng Vương Diên Linh đã thỉnh cầu cho Bao Chửng, còn nhờ lão Thái giám Trần Lâm nói ra sự thật câu chuyện “Li miêu tráo thái tử”, Lưu phi hãm hại Lý phi. Nhân Tông tỉnh ngộ liền đặc xá cho Bao Chửng và đích thân đi chịu tội với Lý phi. Lý phi ra lệnh cho Bao Chửng xử tội. Bao Chửng lúc này mới ra lệnh cởi long bào của Nhân Tông ra và đánh roi vào.

Mặc dù đây chỉ là truyền thuyết lưu truyền trong dân gian xưa, có thể không phản ánh chính sử, nhưng qua đó người ta cũng có thể thấy ý nghĩa quan trọng của long bào. Thời xưa, có những hoa văn hoặc màu sắc chỉ được phép sử dụng trên long bào, vì đây là biểu tượng vương quyền tối cao.

Chiếc áo được trang trí công phu nhất thế giới

Trước khi chiếc áo long bào được khoác lên long thể của hoàng đế triều Thanh, nó phải qua các công đoạn cầu kì và chỉn chu, có khi mất đến hơn hai năm rưỡi để hoàn thành. Thậm chí, trong khuôn viên triều đình còn có một nhà may chuyên dụng để may y phục cho nhà vua nói riêng và gia đình hoàng tộc nói chung.

Kiểu mẫu và đường nếp phải nhận được sự chấp thuận của hoàng đế và các vị đại thần trong triều đình trước khi được phép hoàn thành. Sau đó, kiểu mẫu sẽ được chuyển giao đến các thợ làm lụa. Sau khi vải đã hoàn tất, một thợ thủ công sẽ cắt vải và sẽ chuyển đến một thợ may tiếp theo để hoàn tất phần thô của chiếc áo long bào. Sau cùng, chiếc áo sẽ được thêu thêm nhiều hoạ tiết cầu kì.

Chỉ những loại chỉ thượng hạng mới được sử dụng để thêu long bào và thậm chí còn phải làm từ vàng thật. Hoàng đế sẽ thuê 500 thợ thủ công và thợ thêu để khâu áo và 40 thợ khác để thêu chỉ vàng lên áo.

Tay áo dài và cổ áo rời, nặng

Mặc dù người Mãn Châu từ vùng Đông Bắc tái chiếm và đóng đô ở Bắc Kinh từ tay nhà Minh vào năm 1644 nhưng nếu xét về các khía cạnh văn hoá, phong tục tập quán và lễ nghi, người Mãn Châu phải học rất nhiều từ đất nước phát triển như Trung Hoa.

Họ không những nể phục Trung Hoa bởi thể chế chính trị mà còn khâm phục bởi những lễ nghi, văn hoá, phong tục tập quán và thậm chí tôn giáo của người dân nơi đây. Sau khi xâm chiếm, dù người Mãn Châu rất khâm phục văn hoá Trung Hoa, nhưng họ vẫn luôn tự hào về cội nguồn của chính mình.

Do đó, việc du nhập những bộ y phục là một trong những yếu tố quan trọng nhất khi người Mãn Châu chuyển đến vùng đất này. Chúng được làm từ da động vật và có hình dạng của con thú ấy để tận dụng tối đa việc sử dụng nguyên liệu thô.

Y phục hoàng tộc của người Trung Hoa với tay áo hình móng ngựa cùng cổ áo rời và nặng được bắt nguồn từ truyền thống của người Mãn Châu. Kể từ khi người Mãn Châu sinh sống bằng việc săn bắn ở vùng Đông Bắc, họ phải tìm cách để chống chọi với cái lạnh thấu xương ở vùng đất này. Do đó, họ mặc những bộ y phục có tay áo dài để che hết phần tay, và cổ áo rời, nặng được dùng để tránh rét trong những chuyến đi dài.

Nhưng sau này, tay áo dài trở nên vướng víu trong cuộc sống thường nhật. Vì thế, triều đình đã quyết định cuốn tay áo lên, và chỉ thả tay áo xuống khi giao thiệp với một người lạ nào đó. Truyền thống này xuất phát từ hoàng tộc triều đình và dần dần trở thành nếp sống của tất cả mọi người.

Mỗi chiếc áo long bào được dùng cho từng dịp khác nhau

Các tủ quần áo hoàng gia trong thời nhà Thanh đều là những chiếc áo choàng và áo long bào. Nhiều long bào được dùng cho những dịp lễ lớn trong triều đình, y phục đi du ngoạn, y phục vào những ngày thời tiết xấu và thậm chí những bộ y phục dùng khi ăn và ra ngoài trời.

Tuỳ vào tình hình thời tiết mà sẽ có áo lót bên trong hay không và sẽ làm bằng những chất liệu khác nhau như lụa, da thuộc hay vải sợi. Màu sắc được chọn phải phù hợp với màu sắc hoàng gia. Một trong những màu sắc dành riêng cho hoàng đế là vàng tươi, đỏ, xanh và xanh sáng.

Màu vàng thường được sử dụng trong các buổi lễ. Những màu sắc còn lại được dùng trong những ngày lễ ở ba ngôi đền lớn: Long bào xanh ở Đền Cung đình, long bào đỏ ở Đền Mặt trời và long bào xanh sáng ở Đền Mặt trăng. Với mỗi chiếc áo long bào, hoàng đế cũng sẽ đeo đai và mũ phù hợp.

Những chiếc áo long bào được dùng trong những dịp hết sức đặc biệt thường có hoạ tiết con rồng vàng. Thông thường, hoàng đế chỉ mặc bộ y phục này vào những ngày lễ trọng đại.

Mười hai mẫu áo long bào

Áo long bào của hoàng đế thường mang nhiều hình vẽ hoa mỹ, cầu kì và tinh tế. Điển hình là hình ảnh con rồng tượng trưng cho sự uy hùng và mạnh mẽ. Là một yếu tố hết sức quan trọng của Nho giáo, con rồng tượng trưng cho quyền lực của hoàng đế.

Áo long bào thường có chín con rồng, hai con ở hai vai, một ở sau lưng, một phủ lấy phần ngực áo, một phủ lấy phần tà áo, bốn con rồng còn lại sẽ nằm ở phần dưới cùng của chiếc áo long bào.

Hình ảnh con rồng không chỉ đơn thuần là vật trang trí mà còn là biểu tượng của sự thịnh vượng và may mắn đối với mọi người. Ngoài biểu tượng con rồng, long bào của hoàng đế nhà Thanh còn có mười một biểu tượng thể hiện cho sự may mắn như Mặt trời, Mặt trăng và ngôi sao, ba thứ ánh sáng quyền năng; ngọn núi thể hiện sự bảo toàn ngôi vị hoàng đế từ bốn phương; côn trung tượng trưng cho sự tinh tường của hoàng đế; chén rượu thể hiện sự vững vàng và đạo đức; cỏ nước thể hiện sự thanh khiết; ngọn lửa thể hiện sự thành thực; phấn mễ biểu trưng của sự thịnh vượng; phủ, một loại đồ thêu có màu trắng và đen tượng trưng cho sự quyết đoán và sự dũng mãnh của hoàng đế; phất, một loại đồ thêu khác có màu đen và xanh lá cây, một hình ảnh của lòng trung thực.

Ngoài ra, một biểu tượng khác trên chiếc áo long bào là hình ảnh một con dơi đỏ - từ đồng âm của một nhân vật mang ý nghĩa là "ngập trong trận đại hồng thuỷ của sự may mắn".

Áo lót bên trong cũng có hình ảnh của đại dương và núi non, vì theo quan niệm của người Trung Hoa, hoàng đế là thiên tử, là người có quyền lớn nhất thế gian.

Lịch sử - đất nước - con người Trung Hoa quả thật có rất nhiều điều thú vị đáng để quan tâm phải không du khách. Hãy đặt tour du lịch Trung Quốc của Viet Viet Tourism để tự mình khám phá nhiều hơn về vùng đất rộng lớn này nhé!