011lienlacvn3

Liên lạc Nhân Văn

Tôn Nữ Lệ Ba

Và Truyện Kiều

Một Phương Thức Truyền Cảm Độc Đáo

Tường thuật một dịp nói chuyện

Lời người viết :

Giờ đây, tại hải ngoại, ‘’hiện tượng LệBa’’ đã biểu hiện như một sự kiện văn hóa mới. Tại nhiều nơi từ Paris đến California, Houston, Orlando, rồi sắp tới, lại California, Washington và Melbourne, cùng dần dần đến những nơi khác, đã có và sẽ còn có nhiều người đam mê; dường như họ đang thả hồn trong mơẠ hướng về bờ Hương Giang xứ Huế theo nhịp 14 điệu ca ngâm Kiều kiệt xuất của Lệ BaẠ. Nhân dịp đến thành phố Orlando theo lời mời của Hội Đồng Hương Huế và Thân Hữu, Công Huyền Tôn Nữ Lệ Ba, nữ nha khoa bác sĩ, hành nghề tại Toronto, đã dành cho tôi một buổi nói chuyện và một bài viết liên hệ đến ba màn trình diễn Truyện Kiều trong dịp đó. Dưới đây tôi xin ghi lại một vài điểm chính nhằm chuyển đạt cái thông điệp của Lệ Ba từ cuộc trình diễn Truyện Kiều đến quý vị độc giả.

Bửu Sao:- Cám ơn Lệ Ba đã dành cho Cộng Đồng Orlando một dịp trở về nguồn văn hóa dân tộc với ba màn trình diễn Truyện Kiều rất đặc sắc chiều hôm qua. Vậy, để vào đề, chú xin hỏi: cơ may nào đã khiến Lệ Ba tự tạo được một hoạt cảnh lạ lùng và hấp dẫn như rứa?

Lệ Ba:- Thưa chú, cháu đã quen nghe các chị ngâm Kiều từ thuở nhỏ. Lại nữa, cháu có chịu âm hưởng chút ít của gia sư các anh chị là Huy Cận, hồi đó học sinh đệ nhất trường Khải Định, cùng với người bạn là Xuân Diệu. ‘’Ngôi nhà học’’ sau vườn nhà ba mẹ xây làm chốn đèn sách cho các con đã biến thành một ‘phòng văn’’ quanh năm rộn rịp: nào tiếng dạy, tiếng học, ... và tiếng thơ, khiến giòng Hương giang cũng dường như cuốn theo giòng Tương của nàng Kiều vậy.

Bửu Sao: - Dù đấy chỉ là một ‘’Giòng Sông Quá Giang’’Ạnhư Lệ Ba đã từng nói?Trong bài viết dưới nhan đề này Lệ Ba kể:’’con Mèo con lên 5, hai chân... trước khoanh tròn trước ngực, đọc như bị ma đuổi tràng Kiều 108 câu mỗi khi bị ba mạ bắt ra ‘’triển lãm con Mèo thuộc Truyện Kiều’’ trước các bằng hữu’’. Làm sao từ 5 tuổi Lệ Ba đã học thuộc được 108 câu thơ Kiều vậy?

Lệ Ba: - Cái ‘’Ngôi nhà học’’ sau vườn nhà số 17 đường Khải Định thời đó chính là nơi Con Mèo được (hay bị) học thuộc lòng đoạn Kiều định mệnh đó chú!

Bửu Sao: - Nhưng vì răng mà ‘’Giòng sông của Nàng Kiều thời ấy đã là ‘’giòng sông quá giang’’ thôi?

Lệ Ba: - Vào năm 1964 thì cả gia đình vào Sài Gòn. Cháu như bị bứng lên thật cao, rồi thả xuống bồng bềnh như không trọng lượng. Khi cháu ra đi, giòng sông Hương và mối tình học trò đầu đời thơ mộng đã ở lại...

Bửu Sao: - Đã ở lại như ‘’ ... quán đời mở lòng đón những người con Việt trọ qua đêm trước ngày bôn ba Đời nhập cuộc. Huế đã ân tình nhưng không giữ chân ai.’’ Lệ Ba viết như rứa đó, Nhưng nay, CD Kiều mà Lệ Ba vừa cho ra là một thành công nghệ thuật tuyệt vời, một sự kết hợp tài tình, nghệ thuật âm thanh, hồn nhạc Việt và tâm thức Việt Nam. Mười bốn điệu ca ngâm Kiều của Lệ Ba trong ấy như là thôi thúc mỗi một người Việt ly hương trở về nguồn, với xứ Huế, với con người Huế, với cảnh vật Huế, tiếng nước tôi, văn hóa nước tôi. Làm sao giải thích được cái phương thức truyền cảm độc đáo của Lệ Ba qua truyện Kiều vậy?

Lệ Ba: - Con mèo xa Huế, nhưng mang theo cả chiếc nôi thơ ấu...và chuỗi 108 câu thơ Kiều đậm nét. Bây giờ, khi nhẩm lại từ sau câu ‘’Ngày xuân con én đưa thoi’’ đến ‘’Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa’’ thì chính cháu cũng không hiểu là duyên nợ gì mà bấy giờ mình thuộc trọn cái đoạn Thăm mả Đạm Tiên ấy. Vào năm đệ nhất, nhân dịp ông Doãn Quốc Sĩ diễn thuyết ‘’Tiếng Đàn Thúy Kiều’’ tại trường Đại Học Văn Khoa Sài Gòn, cháu đã ngâm các trích đoạn Kiều nối dài 108 câu của tuổi lên 5, khi lần theo những tiếng đàn trong đời Kiều mà nhà văn say sưa trò chuyện. Đến gần nửa thế kỷ sau, khi vết chân Mèo đã vươn tới chân trời, sang Canada hành nghề Bác sĩ Nha khoa, thì nấm mồ định mệnh mà cuộc viếng thăm đã hơn một lần đứt, nối, lại đã thôi thúc nhức nhối bật thành giọng ngâm. Cháu dường như mơ hồ cảm thấy một mối giao tình đã nối Kiều vối Huế, với giòng sông Hương, xứ Huế.

Bửu Sao: - Mà chú nghĩ đó là mối giao tình khá kỳ lạ giữa một giọng ngâm với Thi Sĩ. Còn những người bách tánh tục tử như chú, từ trước đến nay có đọc qua Truyện Kiều một vài bận mà chưa cảm nhận được một dư vị gì đặc biệt cả. Thế mà bây giờ, qua ba màn trình diễn Truyện Kiều trên sân khấu, Lệ Ba đã lôi cuốn chú vào một tiến trình học hỏi, tìm hiểu, khảo sát Truyện Kiều và đời sống của Nguyễn Du, như đã buộc chú đọc lại từng câu, kèm theo bên góc bàn viết cuốn từ điển Truyện KiềuẠ để khám phá được cái thần của từng chữ. Lệ Ba giải thích cái hiện tượng đó cho chú đi.

Lệ Ba: - Chú ơi! Cháu cũng không hiểu nữa. Cháu ngâm Kiều, diễn Kiều dường như nhập đồng. Có một cái gì đó bắt mình phải làm thôi, không tránh được; như kiểu một trạng thái ‘’ mờ mờ nhân ảnh’’ vậy. Cháu bao năm lớn lên bên bờ sông Hương; qua lại soi bóng trên sông ngàn vạn bận, mà phải tận bây giờ, khi đã xa Huế, mới tận hiểu được tấm lòng của Huế, của ‘’lòng sông’’ - lòng của ‘’con sông - quá giang’’ đó. Trong hai lòng bàn tay nay bụm đầy nước sông Seine, sông St Laurent... thế mà nỗi mơ ước mỗi ngày một trở thành da diết hơn bao giờ hết. Trong từng khoảnh khắc, đất nước lại chỉ là cố đô Huế.

Bửu Sao: - Thế còn đâu Truyện Kiều được sáng tác tại đất Bắc? đất Nghệ Tĩnh? như có người nói. Tại sao mỗi khi nói đến Truyện Kiều là Lệ Ba nhắc lại cố đô Huế?

Lệ Ba: - Thưa chú: Người thơ ấy, cái hồn dân tộc ấy, phải cũng đã ghé chân qua Huế. Dẫu đã mê câu ví giặm từ những ngày quê cha, dẫu đã lắng mười năm điệu chèo quê vợ, dẫu đã đọng nền thi ca ngàn năm quê người, nghĩa là nàng Kiều đã được thai nghén từ xa xưa lắm, nhưng phải qua Huế đã Truyện Kiều mới ra đờI được! Chính Huế, và chỉ có Huế, đã gởi Nguyễn Du đi Chánh sứ Trung Hoa. Và cháu nghĩ, đã nhờ vào chuyến Bắc du hơn năm trờI đó, mớI giúp Truyện Kiều thành hình. Chuyện gì cũng là ‘’trùng trùng duyên khởi’’ cả, phải không chú ?

* TS Bửu Sao Orlando, 15/08/200