6/6/1931: Nguyễn Ái Quốc (Tống Văn Sơ) Bị Bắt ở Hồng Kông

Trải qua gần 20 tháng bị giam giữ (từ ngày 6/6/1931 đến ngày 22 /1 /1933), Nguyễn Ái Quốc đã phải đối mặt với cái chết do các thế lực đế quốc câu kết chặt chẽ với nhau, từ lâu họ vẫn mưu toan thủ tiêu Nguyễn Ái Quốc vì những hoạt động cách mạng của Người.

Mùa xuân năm 1930, sau khi triệu tập và chủ trì thành công Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (đến tháng 10 năm 1930 đổi tên thành Đảng Cộng sản Đông Dương). Nguyễn Ái Quốc lúc đó tên là Tống Văn Sơ tiếp tục ở lại Hồng Kông, hoạt động cách mạng. Người ở lại ngôi nhà số 186 phố Tam Lung, Cửu Long – Hương Cảng và nơi đó trở thành trụ sở liên lạc bí mật giữa Nguyễn Ái Quốc và một số đồng chí khác.

Tống Văn Sơ (Nguyễn Ái Quốc), năm 1931

Kể từ khi thay mặt Hội những người Việt Nam yêu nước tại Pháp, ký tên vào bản yêu sách của nhân dân An Nam gửi Hội nghị Vecxay – Pháp, cho đến khi sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã trở thành một nhân vật quan trọng trong kế hoạch lùng bắt của thực dân Pháp. Người hoạt động cách mạng bí mật giữa vòng vây của nhiều kẻ thù, kèm theo một án tử hình vắng mặt của tòa Đại hình tại Vinh theo phán quyết số 115 (10 – 10 – 1929), cùng lệnh truy nã ráo riết của thực dân Pháp, luôn là những khó khăn, là những hiểm nguy cận kề đối với Nguyễn Ái Quốc. Trong khi những bản tin hàng tuần của Cảnh sát hình sự Bắc Kỳ, luôn phát lệnh truy nã Nguyễn Ái Quốc, đăng tin và ảnh của Người như “Tin tình báo: đã ở lâu năm tại Mỹ, Anh, Pháp và Nga, hiện nay có lẽ đang ở Viễn Đông, có thể là Đông Dương” luôn được đăng trong Bản tin hàng tuần của Cảnh sát hình sự Bắc Kỳ, số 1 ngày 16 - 3 – 1931 (trong tài liệu tiếng Pháp đang lưu tại Thư viện Quốc gia Việt Nam).

Ngày 2 tháng 6 năm 1931, Ônraet (R.H.Onraet) là Giám đốc tình báo hình sự cảnh sát Anh tại Singapo, chỉ huy bắt đồng chí Secgiơ Lơphơrăng (Serge Lefranc), phái viên người Pháp được Quốc tế Cộng sản cử theo dõi và giúp đỡ Đảng Cộng sản Đông Dương bị suy yếu sau những vụ đàn áp đẫm máu của chính quyền Pháp. Trong số giấy tờ thu được ở đồng chí Lơphơrăng, cảnh sát Anh thu được bức thư của đồng chí Lơphơrăng gửi cho đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Cảnh sát Anh lập tức gửi ngay bức thư đó cho chính quyền Pháp, từ đó địa chỉ và nơi ở của Nguyễn Ái Quốc tại Hồng Kông bị tiết lộ.

Cuộc mặc cả giữa mật thám Pháp ở Đông Dương và mật thám Anh ở Hồng Kông, kèm theo những điều kiện có lợi cho cả hai bên đã dẫn đến cuộc vây ráp và bắt lén đồng chí Nguyễn Ái Quốc – Tống Văn Sơ.

Nhà tù Victoria, nơi giam giữ Tống Văn Sơ, năm 1931

Ngày 6 tháng 6 năm 1931, cảnh sát Anh ở Hồng Kông bí mật bắt Tống Văn Sơ. Chính quyền Pháp mừng rỡ trước kết quả này và bắt đầu mở cuộc vận động chính quyền Hồng Kông, sau đó là vận động chính quyền Anh ở Luân Đôn giao Tống Văn Sơ cho Pháp.Tống Văn Sơ được giam tại nhà tù ở Victoria, thủ phủ của Hồng Kông. Nhà giam có ba tầng, mỗi tầng hai dãy xà lim…bề cao 3 thước tây, bề ngang hơn 1 thước, bề dọc không đầy hai thước…chỉ vừa một người nằm xiên xiên. Cao chót vót trên đầu tường chỉ có một của sổ nhỏ hình nửa mặt trăng, xung quanh bịt song sắt và lưới sắt bưng bít. Cửa xà lim bằng ván gỗ dày độ một gang tay và bọc sắt

Khi biết tin Tống Văn Sơ bị bắt, đồng chí Hồ Tùng Mậu qua Liên đoàn Quốc tế cứu tế đỏ và đến gặp luật sư Losebi (Francis Henry Loseby), một luật sư tiến bộ người Anh ở Hồng Kông nhờ giúp đỡ. Việc bắt lén người trái luật đã bị bại lộ khi báo chí đồng loạt đưa tin những sự kiện Tống Văn Sơ bị bắt. Và để hợp pháp hóa việc bắt giữ, Thống đốc Hồng Kông đã phải ra lệnh bắt giam Tống Văn Sơ nhiều lần, khi đó sở cảnh sát Hồng Kông buộc phải đồng ý để luật sư vào gặp Tống Văn Sơ vào ngày 26 tháng 6 năm 1931.

Nguyễn Ái Quốc đã kể cho luật sư Losebi biết về việc mình bị bắt. Luật sư tìm cách bào chữa cho Tống Văn Sơ và kịp thời ngăn chặn âm mưu của chính quyền Hồng Kông giao nộp Tống Văn Sơ cho chính quyền Pháp.

Luật sư Losebi (Francis Henry Loseby), người bào chữa và bảo vệ thành công cho Tống Văn Sơ tại tòa án Hồng Kông, năm 1931(ảnh chụp năm 1957)

Tống Văn Sơ trải qua ba cuộc thẩm vấn của Thư ký Trung Hoa vụ Hồng Kông, chín phiên tòa xét xử tại Hồng Kông. Trước tòa công tố viên đọc lời khai của Tống Văn Sơ trong những lần thẩm vấn. Tống Văn Sơ không công nhận những điều xuyên tạc trong biên bản thẩm vấn đó. Người đã rất thông minh, khôn khéo, thận trọng trong lời khai của mình, khiến Tòa án không thể khép Người vào bất cứ tội danh nào để đưa Người về Đông Dương. Mặc dù vậy Chánh án vẫn tuyên bố lệnh của Thống đốc Hồng Kông trục xuất Người, kèm theo lệnh buộc Người phải về Đông Dương trên con tàu của Pháp, vào một thời gian cụ thể, đến một địa điểm xác định. Luật sư Gienkin (Jenkin) được luật sư Loseby ủy nhiệm đã bào chữa cho Tống Văn Sơ suốt chín phiên tòa. Ông đã vạch ra tất cả những sai trái trong vụ án và chỉ rõ lệnh trục xuất Tống Văn Sơ về Đông Dương thực chất là dẫn độ trá hình nhằm đưa Người vào chỗ chết. Mặc dù biết Tống Văn Sơ vô tội và biết rằng việc Pháp đưa Người về Đông Dương là để thi hành án tử hình đối với Tống Văn Sơ, song để làm vừa lòng chính quyền Pháp, chính quyền Luân Đôn vẫn chỉ thị cho Thống đốc Hồng Kông ra lệnh trục xuất Tống Văn Sơ về Đông Dương. Tòa án thừa nhận những điều sai trái nhưng vẫn quyết định thực hiện lệnh trục xuất mà Thống đốc dã ký. Luật sư Gienkin thay mặt Tống Văn Sơ kháng án lên Hội đồng Cơ mật của Hoàng gia Anh (Tòa án cao nhất của nước Anh). Khi đơn kháng án được gửi lên Hội đồng Cơ mật, luật sư đại diện Bộ Thuộc địa Anh thấy rằng nếu đưa vụ án này ra xét xử thì Tống Văn Sơ chắc chắn thắng lợi vì lệnh trục xuất của Thống đốc Hồng Kông vượt quá quyền hạn. Vì vậy để khỏi làm mất uy tín của chính quyền Hồng Kông, luật sư đại diện cho Bộ Thuộc địa Anh đã phải thỏa thuận với luật sư đại diện cho Tống Văn Sơ. Nội dung thỏa thuận: Lệnh trục xuất của Thống đốc Hồng Kông vẫn có hiệu lực, nhưng hủy bỏ lệnh trục xuất Tống Văn Sơ xuống con tàu biển của Pháp, đến một lãnh thổ của Pháp và Tống Văn Sơ được tự lựa chọn nơi đến của mình. Hội đồng Cơ mật trình lên Nhà vua thỏa thuận này và được Nhà vua chấp thuận.

Tuy vậy việc rời Hồng Kông vẫn phải cảnh giác vì không khéo lại rơi vào tay mật thám Pháp. Ngày 28 tháng 12 năm 1932. Tống Văn Sơ được tự do. Sau đó Người định đi Anh những vùa đến Singapo thì chính quyền ở đây đã được điện báo trước nên không cho Tống Văn Sơ lên bờ và bắt Người phải quay trở lại Hồng Kông. Ngày 19 tháng 1 năm 1933, Người bị cảnh sát Hồng Kông bắt lại. Tống Văn Sơ kịp thời viết thư báo tin cho luật sư Loseby yêu cầu Luật sư giúp đỡ. Luật sư đề nghị Thống đốc Hồng Kông can thiệp. Thống đốc buộc phải ra lệnh thả Tống Văn Sơ và yêu cầu Tống Văn Sơ phải rời khỏi Hồng Kông trong vòng ba ngày. Gia đình luật sư Loseby đã bí mật cải trang cho Tống Văn Sơ thành một thương gia Trung Quốc giàu có và cử viên thư ký tháp tùng Người đi xuồng ra khơi lên tàu đi Hạ Môn (Amoy). Tàu cập bến Hạ Môn vừa đúng 30 Tết âm lịch, tức ngày 25 tháng 1 năm 1933. Sau đó Người đi Thượng Hải, rồi sang Nga.

Với tinh thần lạc quan cách mạng và dũng khí kiên cường, với cách xử lý thông minh, tỉnh táo, khôn khéo, lại được sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản cùng một số luật sư chân chính người Anh, đặc biệt là luật sư Phơrăngxit Henry Loseby, cuối cùng Nguyễn Ái Quốc đã giành thắng lợi và được trả tự do.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đón tiếp các ân nhân của mình- ông bà Luật sư Loseby sang thăm Việt Nam, năm 1960

Cho đến nay vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm tìm hiểu và giới thiệu, nhưng chưa có một công trình nào công bố đầy đủ tư liệu về vụ án này.

Huệ-Chính (tổng hợp)

Nguồn:

- Tư liệu và hình ảnh Vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông 1931 – 1933. NXB Chính trị Quốc gia. Hà Nội 2004.

- TS. Nguyễn Văn Khoan. Nguyễn Ái Quốc và vụ án ở Hồng Kông 1931. NXB Trẻ