6 Loại Cảm Xúc Cơ Bản Và Sự ảnh Hưởng Của Chúng Lên Hành Vi Của ...

Có nhiều loại cảm xúc khác nhau gây ảnh hưởng đến cách chúng ta sống và tương tác với những người khác. Đôi khi, có vẻ như chúng ta bị chi phối bởi những cảm xúc này. Những lựa chọn chúng ta đưa ra, những hành động chúng ta thực hiện và những nhận thức chúng ta có được đều chịu ảnh hưởng bởi những cảm xúc mà chúng ta đang trải qua ở bất cứ thời điểm nào.

Các nhà tâm lý học đã cố gắng xác định các loại cảm xúc khác nhau mà con người trải nghiệm. Một vài học thuyết khác đã được đưa ra để phân loại và giải thích các cảm xúc mà con người cảm nhận.

Cảm xúc cơ bản: Trong suốt những năm 1970, nhà tâm lý học Paul Eckman đã xác định được sáu loại cảm xúc cơ bản mà ông cho rằng đã được trải qua trong tất cả các nền văn hóa. Những cảm xúc được ông tìm ra là hạnh phúc, buồn bã, ghê tởm, sợ hãi, ngạc nhiên và giận dữ. Sau đó ông đã mở rộng danh sách các loại cảm xúc cơ bản của mình bao gồm các cảm xúc như tự hào, xấu hổ, ngượng ngùng và phấn khích.

Kết hợp cảm xúc: Nhà tâm lý học Robert Plutchik đã đưa ra mô hình “bánh xe cảm xúc” hoạt động giống như bánh xe màu sắc. Các loại cảm xúc có thể được kết hợp với nhau để tạo thành các cảm xúc khác nhau, giống như các loại màu sắc có thể được pha trộn để tạo ra các sắc thái khác. Theo học thuyết này, các cảm xúc cơ bản hoạt động giống như các khối xếp hình. Những cảm xúc phức tạp hơn, đôi khi lẫn lộn, là sự pha trộn của nhiều loại cảm xúc cơ bản hơn. Ví dụ, những cảm xúc cơ bản như niềm vui và sự tin tưởng có thể kết hợp để tạo nên tình yêu.

Một nghiên cứu năm 2017 đã chỉ ra rằng có nhiều loại cảm xúc cơ bản hơn so với trước đây. Trong một nghiên cứu được công bố của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ (Proceedings of National Academy of Sciences), các nhà nghiên cứu đã tìm ra được 27 loại cảm xúc khác nhau. Tuy nhiên, thay vì khác biệt hoàn toàn, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng con người trải qua những cảm xúc này một cách rộng lớn hơn nhiều so với trước đây.

Chúng ta hãy cùng đi vào một cái nhìn cụ thể hơn về các loại cảm xúc cơ bản và khám phá những ảnh hưởng của chúng lên hành vi của con người!

1. Hạnh phúc

Trong tất cả các loại cảm xúc khác nhau, hạnh phúc có chiều hướng được mọi người phấn đấu đạt được nhất. Hạnh phúc được định nghĩa là một trạng thái cảm xúc dễ chịu mà đặc trưng bởi cảm giác của sự mãn nguyện, niềm vui, hài lòng, thỏa mãn và sự khỏe mạnh. Nghiên cứu về hạnh phúc đã tăng lên đáng kể từ những năm 1960 trong một số môn học, bao gồm một phân ngành của tâm lý học được biết đến là tâm lý học tích cực (positive psychology).

Loại cảm xúc này đôi khi được thể hiện qua:

• Biểu hiện của khuôn mặt như nụ cười.
• Ngôn ngữ cơ thể như là tư thế thoải mái.
• Giọng nói dịu dàng, vui vẻ.

Trong khi hạnh phúc được xem là một trong những cảm xúc cơ bản của con người, thì những điều chúng ta nghĩ sẽ tạo ra hạnh phúc có xu hướng bị ảnh hưởng nặng nề bởi văn hóa.  Ví dụ, những ảnh hưởng của văn hóa đại chúng có xu hướng nhấn mạnh rằng việc đạt được một điều nhất định như mua một ngôi nhà hoặc có một công việc với mức lương cao sẽ dẫn đến hạnh phúc. Thực tế, những gì góp phần tạo nên niềm hạnh phúc thường rất phức tạp và mang tính cá nhân cao.

Từ lâu mọi người đã tin rằng hạnh phúc và sức khỏe có sự liên kết với nhau, và nghiên cứu đã ủng hộ ý kiến ấy rằng hạnh phúc có thể đóng một vai trò trong sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Hạnh phúc được gắn liền với hàng loạt kết quả bao gồm việc tăng tuổi thọ và tăng sự thỏa mãn trong hôn nhân.

Ngược lại, sự bất hạnh có mối liên quan đến hàng loạt các kết quả của tình trạng sức khỏe kém. Ví dụ, căng thẳng, lo âu, trầm cảm và cô đơn đều có liên quan tới việc giảm khả năng miễn dịch, tăng khả năng mắc các bệnh viêm và giảm tuổi thọ trung bình.

2. Nỗi buồn

Buồn là một loại cảm xúc khác, thường được định nghĩa là trạng thái cảm xúc nhất thời, đặc trưng bởi cảm giác thất vọng, đau buồn, tuyệt vọng, mất hứng thú và tâm trạng chán nản.

Giống như các loại cảm xúc khác, nỗi buồn là điều mà tất cả mọi người đôi lúc trải qua. Trong một số trường hợp, người ta có thể trải qua nỗi buồn trong thời gian kéo dài và nghiêm trọng mà có thể dẫn đến trầm cảm.

Nỗi buồn có thể được thể hiện qua một số phương thức:

• Tâm trạng chán nản
• Sự trầm lặng
• Sự thờ ơ
• Cô lập bản thân với những người khác
• Khóc

Việc phân loại và mức độ nghiêm trọng của nỗi buồn có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân gốc rễ và cách mọi người đối mặt với cảm xúc cũng có thể khác nhau.

Nỗi buồn có thể khiến mọi người sử dụng các cơ chế đối phó như tránh xa người khác, tự điều trị và nghiền ngẫm những suy nghĩ tiêu cực. Những hành vi như vậy có thể làm tăng thêm cảm giác buồn bã và kéo dài khoảng thời gian.

3. Sợ hãi

Sợ hãi là một cảm xúc mạnh mẽ có thể đóng vai trò quan trọng trong sự sống còn. Khi bạn đối mặt với một số nguy hiểm và cảm thấy sợ, bạn sẽ trải qua những gì được gọi là phản ứng đánh hay tránh (còn được biết đến là phản ứng căng thẳng cấp tính). Cơ bắp của bạn sẽ căng ra, nhịp tim và nhịp thở tăng và tâm trí của bạn sẽ trở nên cảnh giác hơn, thúc đẩy cơ thể bạn chạy xa khỏi sự nguy hiểm hoặc đứng lên và chống lại. Phản ứng này giúp đảm bảo rằng bạn chuẩn bị sẵn sàng để đối mặt với các mối đe dọa trong môi trường sống của mình.

Những biểu hiện của loại cảm xúc này gồm có:

• Biểu cảm khuôn mặt như mở to mắt và thu cằm lại.
• Cố gắng che giấu hoặc chối bỏ những mối đe dọa.
• Những phản ứng sinh lý như thở gấp và tim đập mạnh.

Tất nhiên, không phải ai cũng trải qua nỗi sợ theo cùng một cách. Một số người có thể rất nhạy cảm với nỗi sợ và một vài tình huống hoặc đối tượng nhất định có thể có khả năng gây ra cảm xúc sợ hãi hơn.

Sợ hãi là phản ứng cảm xúc đối với một mối đe dọa tức thì. Chúng ta có thể hình thành một phản ứng tương tự đối với những mối đe dọa có thể đoán trước hoặc thậm chí là những suy nghĩ của chúng ta về những nguy cơ tiềm ẩn và đây gọi là lo âu. Ví dụ, Hội chứng sợ xã hội (Social anxiety), có liên quan đến nỗi sợ các tình huống xã hội.

Mặt khác, một số người lại tìm kiếm các tình huống gây sợ hãi. Những môn thể thao mạo hiểm và những trò cảm giác mạnh khác có thể gây ra sự sợ hãi, nhưng một số người dường như  cảm thấy sảng khoái và thậm chí còn thích thú với những cảm giác này.

Tiếp xúc nhiều lần với một đối tượng hoặc tình huống sợ hãi có thể dẫn đến sự quen thuộc và thích nghi, điều này có thể làm giảm cảm xúc sợ hãi và lo âu. Đây là ý tưởng đằng sau liệu pháp phơi nhiễm, mà mọi người dần dần tiếp xúc với những thứ khiến họ sợ hãi một cách có kiểm soát và an toàn. Dần dần, nỗi sợ sẽ giảm đi.

4. Ghê tởm

Ghê tởm là một trong sáu cảm xúc cơ bản ban đầu được mô tả bởi Eckman. Ghê tởm được thể hiện qua một số cách thức như:

• Tránh xa đối tượng gây ghê tởm
• Phản ứng thể lý như buồn nôn hoặc ói mửa
• Biểu cảm khuôn mặt như nhăn mũi và môi trên cong lên

Cảm giác ghê tởm có thể bắt nguồn từ nhiều thứ, bao gồm vị, cảnh tượng và mùi gây khó chịu. Những nhà nghiên cứu tin rằng cảm xúc này phát triển như một phản ứng đối với thức ăn có thể gây hại hoặc gây tử vong. Ví dụ, khi mọi người ngửi hoặc nếm thử thức ăn bị ôi thiu, cảm giác ghê tởm là một phản ứng điển hình.

Vệ sinh kém, sự nhiễm trùng, máu, sự thối rữa và cái chết cũng có thể gây ra phản ứng ghê tởm. Điều này chính là cách giúp cơ thể tránh khỏi những thứ có thể mang đến bệnh truyền nhiễm. Mọi người cũng có thể trải qua sự ghê tởm về đạo đức khi họ quan sát những người khác thực hiện những hành vi mà họ cảm thấy khó chịu, vô đạo đức hoặc xấu xa.

5. Giận dữ

Giận dữ có thể là một cảm xúc đặc biệt mạnh mẽ đặc trưng bởi cảm giác thù địch, kích động, thất vọng và sự phản kháng đối với những người khác. Giống với cảm giác sợ hãi, giận dữ có thể là một phần trong phản ứng đánh hay tránh (fight or flight response) của cơ thể. Khi một mối đe dọa gây ra cảm giác giận dữ, bạn có thể sẵn sàng chiến đấu với nguy hiểm và bảo vệ chính bản thân mình.

Sự giận dữ thường được thể hiện qua:

• Biểu cảm khuôn mặt như cau mày và trừng mắt.
• Ngôn ngữ cơ thể như là tư thế đứng nặng nề hoặc né tránh một số người.
• Giọng nói như là nói chuyện cộc cằn hoặc la hét.
• Phản ứng sinh lý như là đổ mồ hôi hoặc đỏ mặt.
• Những hành vi gây hấn như đánh, đá, hoặc ném đồ vật.

Trong khi sự giận dữ thường được xem như là một cảm xúc tiêu cực, nó thỉnh thoảng có thể là một điều tốt. Nó có thể mang tính xây dựng trong việc làm rõ nhu cầu của bạn trong một mối quan hệ và nó cũng có thể thúc đẩy bạn hành động và tìm kiếm giải pháp đối với những thứ đang làm phiền bạn.

Tuy nhiên, sự giận dữ có thể trở thành một vấn đề, khi nó quá mức hoặc được thể hiện theo những cách không lành mạnh, nguy hiểm hoặc gây hại cho những người khác. Sự giận dữ không kiểm soát có thể nhanh chóng chuyển sang sự gây hấn, lạm dụng và bạo lực.

Loại cảm xúc này có thể có những hậu quả cả về tinh thần lẫn thể chất. Sự giận dữ không có kiểm soát có thể gây khó khăn cho việc thực hiện những quyết định lý trí và thậm chí có thể có sự ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất của bạn.

Sự tức giận có liên quan đến các bệnh mạch vành và bệnh tiểu đường. Nó cũng có thế liên quan đến những hành vi gây ra những rủi ro cho sức khỏe như lái xe hung hăng, uống rượu và hút thuốc.

6. Ngạc nhiên

Ngạc nhiên là một trong sáu loại cảm xúc cơ bản được mô tả bởi Eckman. Sự bất ngờ thường diễn ra rất ngắn và được đặc trưng bởi phản ứng sinh lý như là giật mình sau những điều diễn ra bất ngờ.

Loại cảm xúc này có thể tích cực, tiêu cực hoặc trung tính. Ví dụ, về một sự bất ngờ khó chịu, có thể kể đến một số người nhảy ra từ phía sau một cái cây và dọa bạn khi bạn đi đến xe của mình vào ban đêm. Một ví dụ về sự ngạc nhiên dễ chịu là về đến nhà và thấy những người bạn thân thiết của mình đang tụ họp lại để chúc mừng sinh nhật bạn

Sự ngạc nhiên thường được diễn tả bởi:

• Biểu cảm khuôn mặt như là nhướng mày, mở to mắt và miệng mở rộng
• Phản ứng thể lý như là nhảy lùi lại phía sau
• Những phản ứng bằng miệng như la hét, thét lên và nín lặng

Ngạc nhiên là một loại cảm xúc có thể gây ra phản ứng đánh hay tránh (fight or flight response) . Khi giật mình, mọi người có thể sản sinh ra hóc môn adrenaline để giúp cho cơ thể chuẩn bị sẵn sàng để chống lại hoặc chạy trốn.

Ngạc nhiên có thể có những tác động quan trọng đến hành vi của con người. Ví dụ, nghiên cứu đã chỉ ra rằng mọi người có xu hướng chú ý nhiều đến những sự kiện xảy ra bất ngờ. Đó là lý do tại sao những sự kiện bất ngờ và khác thường trong tin tức thường có xu hướng nổi bật và dễ gây sự chú ý trong trí nhớ hơn là những điều khác. Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng mọi người có xu hướng bị ảnh hưởng nhiều bởi những cuộc tranh luận bất ngờ và học được nhiều điều từ những thông tin bất ngờ ấy.

7. Các loại cảm xúc khác

Sáu loại cảm xúc cơ bản được mô tả bởi Eckman chỉ là một phần của nhiều loại cảm xúc khác nhau mà mọi người có khả năng sẽ  trải qua. Học thuyết của Eckman chỉ ra rằng những cảm xúc cốt lõi này rất phổ biến khắp các nền văn hóa trên toàn thế giới. Tuy nhiên, những học thuyết khác và nghiên cứu mới tiếp tục phát hiện ra nhiều loại cảm xúc khác nhau và cách chúng được phân loại.

Eckman sau đó đã thêm một số loại cảm xúc khác vào danh sách của ông ấy nhưng cho rằng những cảm xúc này không giống với sáu loại cảm xúc ban đầu của ông, không phải tất cả các loại cảm xúc này đều có thể được mã hóa thông qua biểu cảm khuôn mặt. Một số loại cảm xúc ông ấy đã phát hiện ra sau đó:

• Cảm giác thích thú
• Cảm giác mãn nguyện
• Cảm giác phấn khích
• Cảm giác khinh thường
• Cảm giác bối rối
• Cảm giác khuây khỏa
• Cảm giác tự hào về thành tựu
• Cảm giác tội lỗi
• Cảm giác hài lòng
• Cảm giác xấu hổ

Những học thuyết cảm xúc khác

Cũng như nhiều khái niệm trong tâm lý học, không phải tất cả các nhà lý thuyết đều đồng ý với cách phân loại các cảm xúc hoặc các loại cảm xúc cơ bản thật sự là gì. Trong khi học thuyết của Eckman là một trong những học thuyết nổi tiếng, những nhà lý thuyết khác đã đưa ra những quan điểm riêng của họ về các loại cảm xúc đã tạo ra những trải nghiệm cốt lõi của con người.

Ví dụ, một số nhà nghiên cứu đã cho rằng chỉ có hai hoặc ba loại cảm xúc cơ bản. Những nhà nghiên cứu khác cho rằng các loại cảm xúc tồn tại theo một thứ bậc. Các loại cảm xúc cấp một như tình yêu, vui mừng, ngạc nhiên, giận dữ và buỗn bã có thể được chia nhỏ thành những cảm xúc cấp hai. Ví dụ, tình yêu, bao hàm các loại cảm xúc cấp hai như là cảm giác yêu mến và niềm khao khát mãnh liệt.

Những loại cảm xúc cấp hai này có thể được chia nhỏ ra thành các loại cảm xúc cấp ba. Cảm xúc cấp hai của cảm giác yêu mến bao gồm các cảm xúc cấp ba như là sự yêu thích, quan tâm, lòng trắc ẩn và lòng nhân hậu.

Một cuộc nghiên cứu gần đây cho rằng có ít nhất 27 loại cảm xúc khác nhau, tất cả đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Sau khi phân tích phản ứng của hơn 800 nam giới với hơn 2000 đoạn video, những nhà nghiên cứu đã tạo ra một bản đồ tương tác để chứng minh những loại cảm xúc này có liên quan với nhau như thế nào.

“Chúng tôi đã phát hiện có tới 27 cảm xúc khác nhau, chứ không phải là sáu, thực sự cần thiết để giải thích cách mà hàng trăm người bộc lộ cảm xúc trong phản ứng đối với từng video” nhà nghiên cứu cấp cao Dacher Keltner, trưởng khoa của Trung tâm Khoa học Greater Good giải thích.

Mặt khác, cảm xúc không phải là những trạng thái xảy ra một cách riêng biệt. Thay vào đó, nghiên cứu cho rằng những sắc thái của cảm xúc và những cảm giác khác nhau này có mối liên hệ mật thiết với nhau.

Alan Cowen, tác giả chính của cuộc nghiên cứu và nghiên cứu sinh về khoa học thần kinh tại UC Berkeley cho rằng việc làm rõ bản chất của cảm xúc có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp các nhà khoa học, nhà tâm lý học và các bác sĩ hiểu thêm về cách cảm xúc thúc đẩy hoạt động của não bộ, hành vi và tâm trạng. Bằng cách xây dựng sự hiểu biết tốt hơn về những trạng thái cảm xúc này, ông ấy hy vọng các nhà nghiên cứu có thể phát triển những biện pháp điều trị tiên tiến cho căn bệnh tâm thần.

Vài lời từ Verywell

Cảm xúc đóng vai trò rất quan trọng trong cách chúng ta sống, từ những ảnh hưởng lên cách chúng ta hòa nhập với những người khác trong cuộc sống hằng ngày như thế nào đến những tác động lên việc chúng ta đưa ra những quyết định. Bằng hiểu biết một số loại cảm xúc khác nhau, bạn có thể có được một sự hiểu biết sâu hơn về cách những cảm xúc này được thể hiện như thế nào và những tác động của chúng lên hành vi của bạn.

Tuy nhiên chúng ta cần phải nhớ, không có cảm xúc nào được tách ra riêng biệt. Thay vào đó, những cảm xúc mà bạn trải nghiệm có nhiều sắc thái và phức tạp, kết hợp cùng nhau để tạo ra kết cấu phong phú và đa dạng trong đời sống tình cảm của bạn.

Nguồn: Cherry, K. (n.d.). The 6 Types of Basic Emotions and Their Effect on Human Behavior. Retrieved from https://www.verywellmind.com/an-overview-of-the-types-of-emotions-4163976

Người dịch: Nguyễn Lý Ngọc Kim

Người biên tập: Bùi Minh Đức, Trần Thị Thu Hằng

Designer: Phạm Thị Hậu

Chia sẻ:

• Twitter
• Facebook

Thích Đang tải...

Có liên quan