Amonyak - Vikipedi

Amonyak

Adlandırmalar
IUPAC adıAmmonia[1]
Sistematik IUPAC adıAzane
Diğer adlar Hidrojen nitrür R-717 R717 (soğutucu madde) Amidin Hidrojen amin Azot hidrür
Tanımlayıcılar
CAS numarası	7664-41-7
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü
3DMet	B00004
Beilstein Referansı	3587154
ChEBI	CHEBI:16134
ChEMBL	ChEMBL1160819
ChemSpider	217
ECHA InfoCard	100.028.760
EC Numarası	231-635-3
Gmelin Referansı	79
KEGG	D02916
MeSH	Ammonia
PubChem CID	222
RTECS numarası	BO0875000
UNII	5138Q19F1X
UN numarası	1005
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID0023872
InChI InChI=1S/H3N/h1H3 Key: QGZKDVFQNNGYKY-UHFFFAOYSA-N  InChI=1/H3N/h1H3Key: QGZKDVFQNNGYKY-UHFFFAOYAF
SMILES N
Özellikler
Molekül formülü	NH3
Molekül kütlesi	17.031 g/mol
Görünüm	Renksiz gaz
Koku	Güçlü acı koku
Yoğunluk	0.86 kg/m³ (kaynama noktasında 1.013 bar) 0.769  kg/m³ (Standart koşullarda)[2] 0.73 kg/m³ (15 °C 1.013 ) 681.9 kg/m³ at −33.3 °C (sıvı)[3] 817 kg/m³ at −80 °C (şeffaf katı)[4]
Erime noktası	−77.73 °C (−107.91 °F; 195.42 K)
Kaynama noktası	−33.34 °C (−28.01 °F; 239.81 K)
Çözünürlük (su içinde)	47% kütle/kütle (0 °C)31% kütle/kütle (25 °C)18% kütle/kütle (50 °C)[5]
Çözünürlük	Kloroform, eter, etanol ve metanolde çözünür.
Buhar basıncı	8573 h Pa
Asitlik (pKa)	32.5 (−33 °C),[6] 10.5 (DMSO)
Baziklik (pKb)	4.75
Tehlikeler
GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar	[7]
Tehlike ifadeleri	H280, H314, H331, H410
Önlem ifadeleri	P260, P273, P280, P303+P361+P353, P304+P340+P311, P305+P351+P338+P310
NFPA 704(yangın karosu)	3 1 0COR
Parlama noktası	Yanıcı gaz
Kendiliğinden tutuşmasıcaklığı	651 °C (1.204 °F; 924 K)
Patlama sınırları	%15,0–33,6
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	350 mg/kg (sıçan, oral)[8]
LC50 (medyan konsantrasyon)	40.300 ppm (sıçan, 10 d) 28.595 ppm (sıçan, 20 d) 20.300 ppm (sıçan, 40 d) 11.590 ppm (sıçan, 1 sa) 7338 ppm (sıçan, 1 sa) 4837 ppm (fare, 1 sa) 9859 ppm (tavşan, 1 sa) 9859 ppm (kedi, 1 sa) 2000 ppm (sıçan, 4 sa) 4230 ppm (fare, 1 sa)[9]
LCLo (yayınlanan en düşük)	5000 ppm (memeli, 5 d)5000 ppm (insan, 5 d)[9]
NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen)	50 ppm (25 ppm ACGIH- TLV; 35 ppm STEL)
REL (tavsiye edilen)	TWA 25 ppm (18 mg/m3) ST 35 ppm (27 mg/m3)
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları

Amonyak, formülü NH3 olan; azot atomu ve hidrojen atomundan oluşan renksiz, keskin ve rahatsız edici kokulu bir bileşiktir. OH- iyonu içermediği hâlde suda zayıf baz özelliği gösterir. Bir amonyak molekülü, bir azot ve üç hidrojen atomundan oluşur. Oda sıcaklığında gaz hâlde bulunan bileşiğin ticari formu sulu çözeltiyi içermektedir.

Yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyak, kovalent bağlı bir bileşiktir. Molekülleri polar olduğundan su içinde yüksek oranda çözünür. Amonyak molekülleri kendi aralarında olduğu gibi su molekülleri ile de zayıf hidrojen bağı oluşturur ve suda çözünür.

• Yaptığı bileşikte, sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
• Bağ yapmamış bir çift elektronu olduğundan molekül şekli üçgen piramittir, bu yüzden polar bir moleküldür.
• Gazlaşma gizli ısısı çok yüksektir, bu nedenle sanayi tesislerinde soğutucu madde olarak da kullanılır.

Sudaki çözünürlüğü

[değiştir | kaynağı değiştir]

• Oda koşullarında doymuş amonyak çözeltisi %34'lük olup, yoğunluğu 0,88 g/ml'dir.
• 1 atm basınç ve 0 °C de 1300 litre, 1 atm basınç ve 20 °C'de 700 litre amonyak çözünür.
• 1 atm basınçta kaynama noktası -33,33 °C (239,82 K)'dir. -77,73 °C (195,42 K) donduğundan, oda koşullarında gaz hâlinde bulunur.

Geçmişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmin kökeni Eski Mısır'a dayanır. Amon tapınağını ısıtmada kullanılan deve tezeklerinden çıkan gazlardan, tapınağın duvarlarında, tavanında sofra tuzu gibi beyaz kristaller hâlindeki amonyum klorür yani nişadır birikmiştir. Buna da o dönemde "Amon'un Tuzu" denilmiştir.

Günlük hayatta kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amonyak; gübre, ilaç, boya, parfüm gibi maddelerin sentezlenmesinde ilk aşamada kullanılmaktadır. Amonyak canlılar için zehirli bir maddedir, kullanılırken dikkat edilmesi gerekir. Piyasada amonyak adı altında satılan maddeler amonyağın sulu çözeltisi olan amonyum hidroksittir.

Kullanım alanları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Temizlik malzemelerinde, patlayıcı ve gübre yapımında, kimya sanayiinde, nitrik asidin, boyaların, parfümlerin, plastiklerin ve ürenin üretiminde ve endüstriyel soğutma sistemlerinde kullanılır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ "NOMENCLATURE OF INORGANIC CHEMISTRY IUPAC Recommendations 2005" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
2. ^ "Gases - Densities". 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2016. 
3. ^ Yost, Don M. (2007). "Ammonia and Liquid Ammonia Solutions". Systematic Inorganic Chemistry. READ BOOKS. s. 132. ISBN 1-4067-7302-6. 
4. ^ Blum, Alexander (1975). "On crystalline character of transparent solid ammonia". Radiation Effects and Defects in Solids. 24 (4). s. 277. doi:10.1080/00337577508240819. 
5. ^ Budavari, Susan, (Ed.) (1996). The Merck Index: An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals (12. bas.). Merck. ISBN 0-911910-12-3. 
6. ^ Perrin, D. D., Ionisation Constants of Inorganic Acids and Bases in Aqueous Solution; 2nd Ed., Pergamon Press: Oxford, 1982.
7. ^ "Sigma-Aldrich,Ammonia". Erişim tarihi: 18 Haziran 2020. 
8. ^ "Ammonia, Anhydrous Safety Data Sheet" (PDF). University of Florida. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2024. 
9. ^ a b "Ammonia". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH). Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)

Otorite kontrolü	BNF: cb12532810x (data) GND: 4001735-7 LCCN: sh85004538 NDL: 00560264 NKC: ph502999 NLI: 987007293895805171