Áo Trực Lĩnh – Wikipedia Tiếng Việt

Bước tới nội dung

Nội dung

chuyển sang thanh bên ẩn

• Đầu
• 1 Từ nguyên
• 2 Phân loại theo cấu tạo
• 3 Đặc điểm
• 4 Trực lĩnh trong các tài liệu cổ ngoại quốc
• 5 Hiện vật khảo cổ
• 6 Chú thích

• Bài viết
• Thảo luận

Tiếng Việt

• Đọc
• Sửa đổi
• Sửa mã nguồn
• Xem lịch sử

Công cụ Công cụ chuyển sang thanh bên ẩn Tác vụ

• Đọc
• Sửa đổi
• Sửa mã nguồn
• Xem lịch sử

Chung

• Các liên kết đến đây
• Thay đổi liên quan
• Liên kết thường trực
• Thông tin trang
• Trích dẫn trang này
• Tạo URL rút gọn
• Tải mã QR

In và xuất

• Tạo một quyển sách
• Tải dưới dạng PDF
• Bản để in ra

Tại dự án khác

• Khoản mục Wikidata

Giao diện chuyển sang thanh bên ẩn Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)

Trong trang phục Việt Nam, "trực lĩnh" (Hán tự: 直領; nghĩa là cổ áo thẳng) là tên gọi chung cho đa số trang phục thời Hậu Lê. Danh từ này thường được sử dụng trong các tài liệu lịch sử, văn hóa thế kỉ XVII - XVIII. Ngoài ra còn có đoàn lĩnh (hay còn gọi là viên lĩnh, cổ áo tròn)

Từ nguyên

[sửa | sửa mã nguồn]

"Trực" 直 là thẳng. "Lĩnh" 領 các từ điển cổ chú dịch là "cảnh" (頸) hoặc "hạng" (項), đều có nghĩa là phần cổ, trường hợp này hiểu là cổ áo. Trong các sách cổ Việt Nam, "lĩnh" được dịch Nôm là "tràng"(長), ví dụ sách Tam thiên tự: Y - áo: 衣-袄; Lĩnh-tràng 領-長.[1] Khái niệm trực lĩnh chưa được thống nhất.

Danh từ "Trực lĩnh" xuất hiện rất sớm, từ điển Thích Danh thời Đông Hán[2] định nghĩa: “Trực lĩnh, lĩnh tà trực nhi giao hạ, diệc như trượng phu phục bào phương dã". Nguyên văn: "直領,領邪直而交下,亦如丈夫服袍方也". Sách Ngàn năm áo mũ dẫn vế đầu và dịch là: “Trực lĩnh, cổ áo chếch thẳng xuống, giao nhau ở phía dưới".[3] Vế sau so sánh với vạt cả vuông trên áo đàn ông thời nhà Hán. Chữ "bào" (袍) nguyên là "bão" (袌), nghĩa là vạt cả.  Từ "vạt cả" thường để chỉ cả tấm lớn phía ngoài của thân trước áo (gồm hai thân) hoặc để chỉ riêng chỉ thân thứ 5 ghép thêm vào tạo thành vạt ngoài. Vạt cả là bộ phận quan trọng giúp phân biệt các dạng trực lĩnh. Ba dạng trực lĩnh thường gặp là "Bù Long" (Hán tự đối khâm - 對襟, 4 thân và không có vạt cả), "Tràng bạt" (Hán tự giao lĩnh - 交領, 5 hoặc 6 thân và có vạt cả) và áo cổ thìa (5 hoặc 6 thân, có vạt cả nhưng buộc gút giữa). Khang Hy tự điển chú thích "bão" là "y chi đại khâm",[4] nghĩa là vạt cả của áo. Thuyết văn giải tự chú có phần mục từ "cư" như sau[5]

Một số nguồn tham khảo trong bài này hay đoạn này có thể không đáp ứng được tiêu chuẩn về nguồn đáng tin cậy. Bạn có thể hỗ trợ bằng cách tìm và bổ sung các nguồn tốt hơn, đáng tin cậy hơn. Các nguồn không đáng tin cậy có thể bị nghi vấn và xóa bỏ. (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)

:

"(裾)衣袌也。袌各本作袍。今依韵會正。上文云袌、褱也。褱物謂之袌。因之衣前䘳謂之袌。方言。襌衣有袌者。趙魏之間謂之袏衣。郭云。前施袌囊也。房報切。按前施袌囊卽謂右外䘳。方言。無袌者謂之裎衣。則今之對䘳衣。無右外䘳者也。褻衣無袌。禮服必有袌。上文之袥、衸謂無袌者。唐、宋人所謂衩衣也。公羊傳曰。反袂拭面。涕沾袍。此袍當作袌。何注曰。衣前襟也。釋器。衣皆謂之襟。衱謂之裾。衱同袷。謂交領。袌連於交領。故曰衱謂之裾。"

Tạm dịch:

"Cư là "bão" áo. "Bão"(袌) các bản viết "bào" (袍), nay theo vần hội chính. Thượng Văn rằng: "bão", là bọc gói vật. Nhân đó mà vạt trước của áo gọi là "bão". Phương Ngôn: "đơn y" có "bão", thời Triệu Ngụy gọi là "tá y". Quách rằng: "bão" là "tiền thi bão nang". Xét thì thấy "tiền thi bão nang" tức là vạt phủ ngoài bên phải. Phương Ngôn: không có "bão" gọi là "trình y", tức "đối khâm y" ngày nay, không có vạt phủ ngoài bên phải. Áo lót trong không có "bão", lễ phục ắt có "bão". Trong Thượng Văn, hai chữ "tá", "giới" bình nghĩa rằng không có "bão". Người Đường, Tống gọi là "xái y". Công Dương Truyện rằng: biệt nhau lau mặt, nước mắt đẫm "bào", "bào" này đáng lẽ viết là "bão". Hà chú rằng: là vạt trước áo. Thích Khí viết: áo đều gọi là vạt, "cực" còn gọi là "cư". "Cực" với "giáp/hợp" như nhau, là cổ chéo, "bão" liền nối với cổ chéo nên "cực" cũng gọi là "cư".

Từ điển Việt cổ của Nguyễn Ngọc San giải nghĩa: Hộ Lĩnh (护領 - 護領) buộc che ngoài tràng (Chỉ nam ngọc âm giải nghĩa). Hộ lĩnh là dải vải may đè lên tràng, áp vào mép vạt, cũng gọi là nẹp cổ, có tác dụng gia cố cho tràng áo. Thông thường tràng và hộ lĩnh may cùng màu với áo, một số trường hợp hộ lĩnh làm khác màu với áo.[cần dẫn nguồn]

Bổ long hoặc Bù long (補龍) là loại trực lĩnh 4 thân mặc chéo vạt, ôm ngực và bụng người mặc. "Bù/bổ" nghĩa là góp vào, dồn vào; "long" là nói tắt của "nương long", từ cổ nghĩa là ngực hoặc bụng,[6] trong trường hợp này hiểu là ngực. Chỉ nam ngọc âm giải nghĩa: "Hung ức giữa ngực, hung đường giữa nương"[7]

Phân loại theo cấu tạo

[sửa | sửa mã nguồn]

Trực lĩnh phân làm hai loại, có vạt cả (đại khâm) và không vạt cả (đối khâm)

Trong nhóm trực lĩnh đại khâm, loại buộc gút nách là tràng vạt (長祓) ("giao lĩnh", "áo tràng xiên"). Loại không buộc gút nách được một số nhà nghiên cứu gọi là "áo cổ thìa" hoặc "áo cổ xẻ giữa"[8][9] Dạng áo cổ thìa, cổ xẻ giữa có 5 hoặc 6 thân, tương tự như Tràng Vạt nhưng khác ở chỗ gút buộc dấu dưới vạt áo, gần vị trí mỏ ác của người mặc.[8]

Đặc điểm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Không xẻ tà hoặc xẻ tà rất thấp[3]
• Dạng lễ phục bắt buộc phải có ống tay thụng dài[10]
• Dạng Bổ Long mặc chéo vạt che nương[7]
• Nam quần nữ xống[11]

Trực lĩnh trong các tài liệu cổ ngoại quốc

[sửa | sửa mã nguồn]

Sách Hoàng Thanh chức cống đồ (皇清職貢圖), có họa các quốc gia trên thế giới, trong đó có Đại Việt thời Lê Trung hưng. Bức họa An Nam quốc di quan miêu tả phu nhân văn quan mặc 3 sắc áo Bù Long tạo nên y phục 5 sắc theo 5 hành, giới trung lưu mặc áo tràng vạt, nam đội liên diệp lạp, nữ đang cầm hà bao (荷包) (túi dạ cá).

Hiện vật khảo cổ

[sửa | sửa mã nguồn]

Các dạng áo trực lĩnh được phát hiện nhiều trong các mộ hợp chất thuộc thế kỉ XVI đến XVIII. Năm 1982, ở Hưng Yên, người ta phát hiện lăng mộ quan Đại tư đồ Trịnh Trung hầu Nguyễn Bá Khanh. Các đồ tùy táng của Đại Tư Đồ Nguyễn Bá Khanh có nhiều áo trực lĩnh, trong đó các dạng Tràng Vạt, dạng áo cổ thìa, Bù Long, áo bông trần tay chẽn,.[8][9] Năm 2005, tại cánh đồng vườn đào Nhật Tân quận Tây Hồ, phát hiện cổ mộ xác ướp cụ ông thế kỉ XVIII. Theo các nhà khảo cổ, chủ nhân mộ không phải quan lại mà chỉ là phú hộ trong xã hội. Các hiện vật tùy táng gồm áo tràng Vạt, rất nhiều áo Bù Long, một đôi hia cao may bằng vải thô bọc lụa, một đôi găng tay, và nhiều túi gấm cánh sen, túi dạ cá đựng trầu cau, thuốc lào. Xác ướp mặc tổng cộng hai quần và hai mươi ba lớp áo[8][9]

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ ""Chàng" hay "tràng"; "vạt áo" hay "cổ áo?"".
2. ^ "釋名".
3. ^ a b Ngàn Năm Áo Mũ
4. ^ "襟".
5. ^ "裾".
6. ^ "TÌM NGHĨA CHỮ "NƯƠNG LONG" TRONG "THIÊN NAM MINH GIÁM"". Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 10 năm 2021.
7. ^ a b Chỉ nam ngọc âm giải nghĩa - Trần Xuân Ngọc Lan- Nhà xuất bản Khoa Học Xã Hội - 1985
8. ^ a b c d Trang phục triều Lê Trịnh - Trịnh Quang Vũ- Nhà xuất bản Từ điển Bách Khoa - 2008
9. ^ a b c Trang phục Thăng Long Hà Nội - Đoàn Thị Tình - Nhà xuất bản Hà Nội - 2010
10. ^ Phủ biên tạp lục
11. ^ Lê triều chiếu lệnh thiện chính

x t s Trang phục
Áo	Áo thun Áo thun cổ bẻ Blouse Cardigan Cache-cœur Cổ lọ Crop top Sơ mi Guayabera Guernsey Halterneck Áo Henley Hoodie Jersey Áo cộc tay Sweater Sweater vest Tube top Twinset
Quần	Quần bóng Bell-bottoms Quần short Bermuda Bondage pants Capri pants Cargo pants Chaps Quần đùi xe đạp Quần com lê High water pants Lowrise pants Jeans Overall Palazzo trousers Parachute pants Pedal pushers Phat pants Quần đùi Quần jeans skinny Sweatpants Windpants Yoga pants
Váy	A-line skirt Ballerina skirt Denim skirt Job skirt Leather skirt Men's skirts Microskirt Miniskirt Váy bút chì Prairie skirt Rah-rah skirt Sarong Skort Tutu Wrap
Đồng phục	Áo dài Com lê Võ phục Cà-sa Tuxedo Ball gown Bouffant gown Coatdress Cocktail dress Débutante dress Formal wear Evening gown Gown House dress Jumper Little black dress Princess dress Sheath dress Shirtdress Slip dress Strapless dress Sundress Áo cưới Wrap dress Academic dress Ball dress Black tie Cleanroom suit Clerical clothing Court dress Court uniform and dress Full dress Gymslip Jumpsuit Kasaya Lab coat Morning dress Pantsuit Red Sea rig Romper suit Scrubs Stroller White tie
Áo khoác	Apron Blazer British warm Bành tô Cagoule Chapan Chesterfield Coat Covert coat Duffle coat Flight jacket Gilê Goggle jacket Guards coat Harrington jacket Hoodie Jacket Leather jacket Mess jacket Áo mưa Măng tô Opera coat Pea coat Poncho Robe Safari jacket Shawl Shrug Ski suit Sleeved blanket Ximôckinh Sport coat Trench coat Ulster coat Vest Veston Windbreaker
Đồ lót và đồ ngủ	phần trên Áo ngực Thả rông ngực Yếm phần dưới Quần lót Quần sịp Quần boxer Xà cạp Bộ Pyjama Bikini Tankini Monokini Microkini
Mũ (Nón)	Mũ bảo hiểm Mũ lưỡi trai Nón lá
Giày	Dép tông Dép lốp Giày bánh mì Giày búp bê Ủng Sandal Bít tất
Phụ kiện	Băng đeo chéo Cà vạt Dây thắt lưng Khuy măng sét Kính râm Nơ bướm Ô Trang sức

x t s Trang phục truyền thống
Châu Phi	Balgha Dashiki Jellabiya Kente cloth Balgha Boubou Dashiki Djellaba Khăn quấn đầu (Châu Phi) Jellabiya Vải kente Kufi Tagelmust Wrapper
Châu Á	Trung Á Chapan Deel Paranja Đông Á Trung Hoa Xường xám (Trường sam) Hán phục Trung Sơn trang (áo Tôn Trung Sơn) Đường trang Mã quái Nhật Bản Hachimaki Kimono Hàn Quốc Cheopji Daenggi Gache Hanbok Hwagwan Jokduri Manggeon Đông Nam Á Myanmar Longyi Gaung baung Indonesia Batik Blangkon Ikat Kebaya Kupiah Songket Peci Ulos Campuchia Krama Sampot Lào Xout lao Suea pat Sinh Malaysia Baju Kurung Baju Melayu Philippines Áo choàng Maria Clara Malong Baro't saya Barong Tagalog Thái Lan Sbai Chang kben Sinh Raj pattern Hijab Việt Nam Áo giao lĩnh Áo bà ba Áo dài Áo tứ thân Nam Á và Trung Á Bhutan Gho Kira Dhoti Dupatta Ấn Độ Lungi Nepal Pakistan Pathin Perak Peshawari pagri Sari Shalwar kameez Sherwani Tây Á Chador
Châu Âu	Pháp Áo ngực Bán đảo Balkan Albani Croatia Fustanella Macedonia Romania Serbia Quần đảo Anh Ireland Scotland Kilt Aboyne Xứ Wales Trung Âu Dirndl Lederhosen Ba Lan Đông Âu Armenia Azerbaijan Sarafan Ushanka Bắc Âu Bunad Gákti Iceland Thụy Điển
Trung Đông	Abaya Assyria Djellaba Izaar Jilbāb Keffiyeh Kurd Palestine Thawb Turban
Bắc Mỹ	Trang phục Âu châu Bolo tie Chaps
Khu vực Mỹ Latinh	Aguayo Chile Chamanto Mũ chùm đầu Chilote Mũ poncho Chilote Chupalla Chullo Guayabera Huipil México Huarache Giày nhọn Mexico Rebozo Serape Sombrero Quechquemitl Liqui liqui Lliklla Mũ Panama Pollera Poncho Ruana
Vùng Polynesia	Váy cỏ Hula

x t s Trang phục Việt Nam
Thời Quân chủ	Thượng y Áo giao lĩnh Áo trực lĩnh Áo viên lĩnh Áo đối khâm Áo tứ thân Áo ngũ thân Áo Tứ Điên Áo Bát Nhã Áo cổ đứng Áo tấc Bổ phục Áo tơi Hạ y Thường Quần lá tọa Quần ống sớ Nội y Yếm Khố Áo trung đơn Mũ (nón) Mũ miện Quyển Vân Phốc Đầu Ô Sa Đinh Tự Đa La Cao Sơn Bát Tiên Bình Đính Ba Tầm Khăn vấn Bức Cân Phụ kiện Hà bao Quạt gấp Điếu ống Bổ tử
Thời hiện đại	Áo Áo dài Áo bà ba Áo chàm Mũ (nón) Nón lá Mũ cối Mũ lưỡi trai Giày Dép lốp Dép tổ ong Phụ kiện Khăn rằn

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Áo_trực_lĩnh&oldid=74445071” Thể loại:

• Trang phục Việt Nam
• Nhà Lê trung hưng

Thể loại ẩn:

• Trang thiếu chú thích trong bài
• Bài thiếu nguồn tham khảo đáng tin cậy
• Bài viết có trích dẫn không khớp

Tìm kiếm Tìm kiếm Đóng mở mục lục Áo trực lĩnh Thêm ngôn ngữ Thêm đề tài