Bài 4: Sử Dụng Biến Trong Chương Trình

1.1. Biến là công cụ trong lập trình

• Trong lập trình, biến là tên của vùng nhớ được dùng để lưu trữ dữ liệu và dữ liệu được biến lưu trữ có thể thay đổi trong khi thực hiện chương trình.
• Dữ liệu do biến lưu trữ được gọi là giá trị của biến

Ví dụ 1: 

• Giả sử cần in kết quả của phép cộng 15+5 ra màn hình. Ta sử dụng câu lệnh Pascal sau đây: Writeln (15+5);
• Ta có thể sử dụng hai biến X và Y để lưu giữ giá trị của hai số 15 và 5. Khi đó chúng ta có thể viết lại câu lệnh trên như sau: Writeln (X+Y); 
•  Chương trình thực hiện như sau:

Hình 1. Minh họa sử dụng biến

1.2. Khai báo biến

Việc khai báo biến gồm:

• Khai báo tên biến
• Khai báo kiểu dữ liệu của biến

Lưu ý 1: Tên biến do người sử dụng đặt theo quy tắc đặt tên của ngôn ngữ lập trình.

Cú pháp: Var  < Tên biến > : < Kiểu dữ liệu > ;

Trong đó:

• Var là từ khóa dùng để khai báo biến
• Tên biến do người lập trình đặt (theo quy tắc đặt tên trong Pascal)
• Kiểu dữ liệu: Là kiểu dữ liệu của biến sẽ nhận trong chương trình (string, integer, char, real, boolean,…)

Lưu ý 2: Tuỳ theo ngôn ngữ lập trình, cú pháp khai báo biến có thể khác nhau.

Ví dụ 2: Khai báo biến trong Pascal:

Hình 2. Khai báo biến trong Pascal

1.3. Sử dụng biến trong chương trình

Các thao tác có thể thực hiện với các biến:

• Gán giá trị cho biến;
• Tính toán với các biến. 

Tuỳ theo ngôn ngữ lập trình, cách viết lệnh gán cũng có thể khác nhau. Trong Pascal, người ta dùng phép gán là dấu kép (:=) để phân biệt với phép so sánh là dấu bằng (=).

a. Lệnh gán

Cú pháp:   < Tên biến > := < Biểu thức cần gán giá trị cho biến > ;

Ví dụ 3:  Mô tả lệnh gán và tính toán với các biến trong Pascal:

Lệnh trong Pascal	Ý nghĩa
X:= 12;	Gán giá trị số 12 vào biến X
X:=Y;	Gán giá trị đã lưu trong biến Y vào biến X
X:=(a+b)/2;	Tính trung bình cộng hai giá trị trong hai biến a và b. Kết quả gán vào biến X
X:=X+1;	Tăng giá trị của biến X lên 1 đơn vị, kết quả gán trở lại biến X

Bảng 1. Ví dụ mô tả lệnh gán và tính toán với các biến trong Pascal

Lưu ý 3: Sử dụng biến trong chương trình

• Biến phải được khai báo
• Kiểu dữ liệu của giá trị gán cho biến phải trùng kiểu dữ liệu của biến
• Khi gán giá trị mới, giá trị cũ của biến bị xóa đi

1.4. Hằng

Tương tự như biến, hằng cũng là một công cụ lưu trữ dữ liệu. Khác với biến, hằng là một đại lượng có giá trị không đổi trong suốt chương trình.

Cú pháp:  Const < Tên hằng > = < Giá trị > ;

Trong đó: Const là từ khóa để khai báo hằng

Ví dụ 4:  Trong chương trình Pascal, để dùng hằng số Pi = 3.14. Ta khai báo như sau: Const Pi=3.14;

Lưu ý 4: Sau khi khai báo hằng, trong chương trình hằng được sử dụng là một đại lượng để tính toán.

Lưu ý 5: Sử dụng hằng trong chương trình:

• Hằng phải được khai báo
• Gán giá trị cho hằng ngay khi khai báo
• Không thể dùng câu lệnh gán giá trị cho hằng trong chương trình