Bài Soạn Lớp 8: Tính Thống Nhất Về Chủ đề Của Văn Bản

Nội dung bài gồm:

• I. Chủ đề của văn bản
• II. Tính thống nhất về chủ đề của văn bản
• [Luyện tập] Câu 1: Phân tích tính thống nhất về chủ đề của văn bản sau theo yêu cầu nêu ở dưới:
• [Luyện tập] Câu 2: Một bạn dự định viết một số ý sau trong bài văn chứng minh ...
• [Luyện tập] Câu 3: Để phân tích dòng cảm xúc thiết tha, trong trẻo của nhân vật ...

I. Chủ đề của văn bản

Ví dụ: Văn bản Tôi đi học của Thanh Tịnh

1. Tác giả nhớ lại những kỉ niệm sâu sắc trong thời thơ ấu của mình đó là buổi đầu tiên được đi học. Sự hồi tưởng ấy gợi lên cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến, náo nức, bỡ ngỡ của "tôi" (theo trình tự thời gian) trong buổi tựu trường đầu tiên.

2. Chủ đề văn vản Tôi đi học là: Những kỉ niệm sâu sắc về buổi tựu trường đầu tiên trong cuộc đời nhân vật "tôi".

Kết luận: Chủ đề văn bản là đối tượng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt.

II. Tính thống nhất về chủ đề của văn bản

1. Văn bản “tôi đi học” nói lên những kỉ niệm của tác giả về buổi tựu trường đầu tiên. Ta căn cứ vào:

• Nhan đề:  Tôi đi học
• Các phần, các đoạn phải hướng tới nhan đề.
• Có các từ ngữ nói về "tôi" Hôm nay tôi đi học, Hằng năm cứ vào cuối thu, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường..
• Có các từ ngữ nói về tâm trạng của "tôi": khi cùng mẹ tới trường; khi đứng trước ngôi trường, khi quan sát ngôi trường; khi xếp hàng vào lớp; khi ngồi trong lớp học.

=>Các chi tiết, từ ngữ, hình ảnh đó kết hợp hài hòa để nêu bật tâm trạng của nhân vật.

2. Những từ ngữ chứng tỏ tâm trạng đó in sâu trong lòng nhân vật “tôi” suốt cuộc đời:

• Hàng năm cứ vào cuối thu… lòng tôi lại nao nức nhỮng kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường.
• Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy.
• Hai quyển vở mới đang ở trên tay tôi đã bắt đầu thấy nặng.
• Tôi bặm tay ghì thật chặt, nhưng một quyển vở cũng xệch ra và chênh đầu chúi xuống đất…

3. Những từ ngữ, chi tiết nêu bật cảm giác mới lạ đan xen lẫn bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đến trường, khi cùng các bạn vào lớp:

Khi cùng mẹ đến trường: 

Cảm nhận con đường: Quen đi lại lắm lần -> thấy lạ, cảnh vật thay đổi.

Thay đổi hành vi:

Không lội sông thả diều hay ra đồng nô đùa nữa  ->đi học, cố làm như một học trò thực sự.

Khi cùng các bạn vào lớp:

Cảm thấy xa mẹ (Trước đó đi chơi cả ngày không thấy xa nhà, xa mẹ. Nay mới bước vào lớp đã thấy xa mẹ nhớ nhà).

Kết luận:

• Văn bản có tính thống nhất về chủ đề khi : chỉ biểu đạt chủ đề  đã xác định, không xa rời hay lạc sang chủ đề khác 
• Tính thống nhất về chủ đề được thể hiện:
• Nhan đề
• Quan hệ giữa các phần trong văn bản
• Các từ ngữ then chốt lặp lại.

[Luyện tập] Câu 1: Phân tích tính thống nhất về chủ đề của văn bản sau theo yêu cầu nêu ở dưới:

Rừng cọ quê tôi

Chẳng có nơi nào như sông Thao quê tôi, rừng cọ chập chùng.

Thân cọ vút thẳng trời hai ba chục mét cao, gió bão không thể quật ngã. Búp cọ vuốt dài như thanh kiếm sắc vung lên. Cây non vừa trồi, lá đã xòa sát mặt đất. Lá cọ tròn xòe ra nhiều phiến nhọn dài, trông xa như một rừng tay vẫy, trưa hè lấp lóa nắng như rừng mặt trời mới mọc. Mùa xuân, chim chóc kéo về từng đàn. Chỉ nghe tiếng hót líu lo mà không thấy bóng chim đâu.

Căn nhà tôi núp dưới rừng cọ. Ngôi trường tôi học cũng khuất trong rừng cọ. Ngày ngày đến lớp, tôi đi trog rừng cọ. Không đếm được có bao nhiêu tàu lá cọ xòe ô lợp kín trên đầu. Ngày nắng, bóng râm mát rượi. Ngày mưa, cũng chẳng ướt đầu.

Cuộc sống quê tôi gắn bó với cây cọ. Cha làm cho tôi chiếc chổi cọ để quét nhà, quét sân. Mẹ đựng hạt giống đầy móm lá cọ, treo lên gác bếp để gieo cấy mùa sau. Chị tôi đan nón lá cọ, lại biết đan cả mành cọ và làn cọ xuất khẩu. Chiều chiều chăn trâu, chúng tôi rủ nhau đi nhặt những trái cọ rơi đầy quanh gốc về om, ăn vừa béo vừa bùi.

Quê tôi có câu hát:

Dù ai đi ngược về xuôi

Cơm nắm lá cọ là người sông Thao.

Người sông Thao đi đâu rồi cũng nhớ về rừng cọ quê mình.

(Nguyễn Thái Vân)

a. Cho biết văn bản trên viết về đối tượng nào và viết về vấn đề gì? Các đoạn văn đã trình bày đối tượng và vấn đề theo trình tự nào? Theo em, có thể thay đổi trình tự sắp xếp này được không? Vì sao?

b. Nêu chủ đề của văn bản trên.

c. Chủ đề ấy được thể hiện trong toàn văn bản, từ việc miêu tả rừng cọ đến cuộc sống của người dân. Hãy chứng minh điều đó.

d. Tìm các từ ngữ, các câu tiêu biểu thể hiện chủ đề của văn bản.

Trả lời:

a. Văn bản trên viết về rừng cọ quê tôi. 

• Văn bản viết về sự gắn bó trong cuộc sống của những người dân sông Thao với rừng cọ quê mình.
• Các đoạn văn đã trình bày đối tượng và vấn đề theo một thứ tự : giới thiệu rừng cọ, lá cây cọ, tác dụng của cây cụ và tình cảm gắn bó với cây cọ.
• Như vậy, các ý trong văn bản được sắp xếp hợp lí, do đó, không nên thay đổi.

b. Chủ đề của văn bản trên là: Tình cảm gắn bó của người dân sông Thao với rừng cọ.

c. Chứng minh chủ đề ấy được thể hiện trong toàn văn bản:

• Nhan đề: Rừng cọ quê tôi
• Căn nhà tôi núp dưới rừng cọ
• Ngôi trường tôi học khuất sau rừng cọ
• Ngày ngày đến lớp tôi đi trong rừng cọ
• Cuộc sống quê tôi gắn với cây cọ
• Người sông Thao đi đâu cũng nhớ về rừng cọ quê mình….

=>Như vậy, từ nhan đề đến các ý triển khai, tập trung vào đối tượng của văn bản là rừng cọ: miêu tả các bộ phận của cây cọ, cả rừng cọ; nói về sự gắn bó giữa cuộc sống của người dân với rừng cọ (trong cuộc sống sinh hoạt, lao động; trong cuộc sống tinh thần).

d. Các từ ngữ, các câu tiêu biểu thể hiện chủ đề của văn bản đó là:

• Các từ ngữ: Rừng cọ, cây cọ, thân cọ, lá cọ, búp cọ, chổi cọ, nón lá cọ, mành cọ, làn cọ, trái cọ,...
• Các câu tiêu biểu: “Chẳng có nơi nào đẹp như sông Thao quê tôi, rừng cọ trập trùng.“, “Cuộc sống quê tôi gắn bó với cây cọ”…

[Luyện tập] Câu 2: Một bạn dự định viết một số ý sau trong bài văn chứng minh ...

Một bạn dự định viết một số ý sau trong bài văn chứng minh luận điểm: “Văn chương làm cho tình yêu quê hương đất nước trong ta thêm phong phú và sâu sắc”:

a. Văn chương làm cho những hiểu biết của ta về quê hương đất nước thêm phong phú, sâu sắc;

b. Văn chương lấy ngôn từ làm phương tiện biểu hiện;

c. Văn chương làm ta thêm tự hào về vẻ đẹp của quê hương đất nước, về truyền thống tốt đẹp của ông cha ta;

d. Văn chương giúp ta yêu cuộc sống, yêu cái đẹp;

e. Văn chương nung nấu trong ta lòng căm thù bọn giặc cướp nước, bọn bán nước và hun đúc ý chí quyết tâm hi sinh để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc.

Hãy trao đổi theo nhóm xem ý nào sẽ làm cho bài viết lạc đề.

Trả lời:

Ý làm cho bài viết lạc đề đó chính là :

b. Văn chương lấy ngôn từ làm phương tiện biểu hiện;

d. Văn chương giúp ta yêu cuộc sống, yêu cái đẹp;

=>Vì nếu thêm hai ý này vào thì bài viết sẽ không đảm bảo tính thống nhất chủ đề.

[Luyện tập] Câu 3: Để phân tích dòng cảm xúc thiết tha, trong trẻo của nhân vật ...

Để phân tích dòng cảm xúc thiết tha, trong trẻo của nhân vật “tôi” trong văn bản Tôi đi học, có bạn dự định triển khai một số ý sau:

a. Cứ mùa thu về, mỗi lần thấy các em nhỏ núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng lại náo nức, rộn rã, xốn xang;

b. Con đường đến trường trở nên lạ;

c. Mẹ nắm tay dẫn đến trường;

d. Muốn thử cố gắng tự mang sách vở như một cậu học trò thực sự;

e. Sân trường như rộng hơn, ngôi trường như cao hơn;

g. Sợ hãi, chơ vơ trong hàng người bước vào lớp;

h. Ông đốc và thầy giáo trẻ trìu mến đón học trò.

Theo em, có cần phải điều chỉnh các từ ngữ, các ý cho sát với yêu cầu đề bài không? Nếu có, hãy lựa chọn, bổ sung, điều chỉnh lại.

Trả lời:

Trong những ý trên, có những ý lạc đề, xa đề vì không phục vụ cho việc phân tích dòng cảm xúc thiết tha của nhân vật “tôi” trong văn bản. Đó là ý:

c. Mẹ nắm tay dẫn đến trường;

h. Ông đốc và thầy giáo trẻ trìu mến đón học trò.

Các ý còn lại ta có thể sắp xếp như sau:

a. Cứ mùa thu về, mỗi lần thấy các em nhỏ núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng lại náo nức, rộn rã, xốn xang;

b. Con đường đến trường trở nên lạ;

d. Muốn thử cố gắng tự mang sách vở như một cậu học trò thực sự;

e. Sân trường như rộng hơn, ngôi trường như cao hơn;

g. Sợ hãi, chơ vơ trong hàng người bước vào lớp;