Bài Thơ: Trường Hận Ca - 長恨歌 (Bạch Cư Dị - 白居易) - Thi Viện

長恨歌

漢皇重色思傾國，御宇多年求不得。楊家有女初長成，養在深閨人未識。天生麗質難自棄，一朝選在君王側。回眸一笑百媚生，六宮粉黛無顏色。春寒賜浴華清池，溫泉水滑洗凝脂。侍兒扶起嬌無力，始是新承恩澤時。雲鬢花顏金步搖，芙蓉帳暖度春宵。春宵苦短日高起，從此君王不早朝。承歡侍宴無閑暇，春從春遊夜專夜。後宮佳麗三千人，三千寵愛在一身。金屋妝成嬌侍夜，玉樓宴罷醉和春。姊妹弟兄皆列土，可憐光彩生門戶。遂令天下父母心，不重生男重生女。驪宮高處入青雲，仙樂風飄處處聞。緩歌慢舞凝絲竹，盡日君王看不足。漁陽鼙鼓動地來，驚破霓裳羽衣曲。九重城闕煙塵生，千乘萬騎西南行。翠華搖搖行復止，西出都門百餘里。六軍不發無奈何，宛轉蛾眉馬前死。花鈿委地無人收，翠翹金雀玉搔頭。君王掩面救不得，回看血淚相和流。黃埃散漫風蕭索，雲棧縈紆登劍閣。峨嵋山下少人行，旌旗無光日色薄。蜀江水碧蜀山青，聖主朝朝暮暮情。行宮見月傷心色，夜雨聞鈴腸斷聲。天旋地轉迴龍馭，到此躊躇不能去。馬嵬坡下泥土中，不見玉顏空死處。君臣相顧盡霑衣，東望都門信馬歸。歸來池苑皆依舊，太液芙蓉未央柳。芙蓉如面柳如眉，對此如何不淚垂。春風桃李花開日，秋雨梧桐葉落時。西宮南內多秋草，落葉滿階紅不掃。梨園子弟白髮新，椒房阿監青娥老。夕殿螢飛思悄然，孤燈挑盡未成眠。遲遲鐘鼓初長夜，耿耿星河欲曙天。鴛鴦瓦冷霜華重，翡翠衾寒誰與共。悠悠生死別經年，魂魄不曾來入夢。臨邛道士鴻都客，能以精誠致魂魄。為感君王輾轉思，遂教方士殷勤覓。排空馭氣奔如電，升天入地求之遍。上窮碧落下黃泉，兩處茫茫皆不見。忽聞海上有仙山，山在虛無縹緲間。樓閣玲瓏五雲起，其中綽約多仙子。中有一人字太真，雪膚花貌參差是。金闕西廂叩玉扃，轉教小玉報雙成。聞道漢家天子使，九華帳裡夢魂驚。攬衣推枕起徘徊，珠箔銀屏迤邐開。雲鬢半偏新睡覺，花冠不整下堂來。風吹仙袂飄飄舉，猶似霓裳羽衣舞。玉容寂寞淚闌干，梨花一枝春帶雨。含情凝睇謝君王，一別音容兩渺茫。昭陽殿裡恩愛絕，蓬萊宮中日月長。回頭下望人寰處，不見長安見塵霧。唯將舊物表深情，鈿合金釵寄將去。釵留一股合一扇，釵擘黃金合分鈿。但教心似金鈿堅，天上人間會相見。臨別殷勤重寄詞，詞中有誓兩心知。七月七日長生殿，夜半無人私語時。在天願作比翼鳥，在地願為連理枝。天長地久有時盡，此恨綿綿無絕期。

Trường hận ca

Hán hoàng trọng sắc tư khuynh quốc,Ngự vũ đa niên cầu bất đắc.Dương gia hữu nữ sơ trưởng thành,Dưỡng tại thâm khuê nhân vị thức.Thiên sinh lệ chất nan tự khí,Nhất triêu tuyển tại quân vương trắc.Hồi mâu nhất tiếu bách mị sinh,Lục cung phấn đại vô nhan sắc.Xuân hàn tứ dục Hoa Thanh trì,Ôn tuyền thuỷ hoạt tẩy ngưng chi.Thị nhi phù khởi kiều vô lực,Thuỷ thị tân thừa ân trạch thì.Vân mấn hoa nhan kim bộ dao,Phù dung trướng noãn độ xuân tiêu.Xuân tiêu khổ đoản nhật cao khởi,Tòng thử quân vương bất tảo triều.Thừa hoan thị yến vô nhàn hạ,Xuân tòng xuân du dạ chuyên dạ.Hậu cung giai lệ tam thiên nhân,Tam thiên sủng ái tại nhất thân.Kim ốc trang thành kiều thị dạ,Ngọc lâu yến bãi tuý hoà xuân.Tỷ muội đệ huynh giai liệt thổ,Khả liên quang thái sinh môn hộ.Toại linh thiên hạ phụ mẫu tâm,Bất trọng sinh nam trọng sinh nữ.Ly cung cao xứ nhập thanh vân,Tiên nhạc phong phiêu xứ xứ văn.Hoãn ca mạn vũ ngưng ty trúc,Tận nhật quân vương khan bất túc.Ngư Dương bề cổ động địa lai,Kinh phá “Nghê thường vũ y” khúc.Cửu trùng thành khuyết yên trần sinh,Thiên thặng vạn kỵ tây nam hành.Thuý hoa dao dao hành phục chỉ,Tây xuất đô môn bách dư lý.Lục quân bất phát vô nại hà,Uyển chuyển nga mi mã tiền tử.Hoa điền uỷ địa vô nhân thu,Thuý kiều, kim tước, ngọc tao đầu.Quân vương yểm diện cứu bất đắc,Hồi khan huyết lệ tương hoà lưu.Hoàng ai tản mạn phong tiêu tác,Vân sạn oanh vu đăng Kiếm Các.Nga My sơn hạ thiểu nhân hành,Tinh kỳ vô quang nhật sắc bạc.Thục giang thuỷ bích, Thục sơn thanh,Thánh chúa triêu triêu mộ mộ tình.Hành cung kiến nguyệt thương tâm sắc,Dạ vũ văn linh trường đoạn thanh.Thiên tuyền địa chuyển hồi long ngự,Đáo thử trù trừ bất năng khứ.Mã Ngôi pha hạ nê thổ trung,Bất kiến ngọc nhan không tử xứ.Quân thần tương cố tận triêm y,Đông vọng đô môn tín mã quy.Quy lai trì uyển giai y cựu,Thái Dịch phù dung, Vị Ương liễu;Phù dung như diện liễu như mi,Đối thử như hà bất lệ thuỳ.Xuân phong đào lý hoa khai nhật,Thu vũ ngô đồng diệp lạc thì.Tây Cung, Nam Nội đa thu thảo,Lạc diệp mãn giai hồng bất tảo.Lê Viên tử đệ bạch phát tân,Tiêu phòng a giám thanh nga lão.Tịch điện huỳnh phi tứ tiễu nhiên,Cô đăng khiêu tận vị thành miên.Trì trì chung cổ sơ trường dạ,Cảnh cảnh tinh hà dục thự thiên.Uyên ương ngoã lãnh sương hoa trọng,Phỉ thuý khâm hàn thuỳ dữ cộng.Du du sinh tử biệt kinh niên,Hồn phách bất tằng lai nhập mộng.Lâm Cùng đạo sĩ Hồng Đô khách,Năng dĩ tinh thành trí hồn phách.Vị cảm quân vương triển chuyển tư,Toại giao phương sĩ ân cần mịch.Bài không ngự khí bôn như điện,Thăng thiên nhập địa cầu chi biến.Thượng cùng bích lạc, hạ hoàng tuyền,Lưỡng xứ mang mang giai bất kiến.Hốt văn hải thượng hữu tiên sơn,Sơn tại hư vô phiếu diểu gian.Lâu các linh lung ngũ vân khởi,Kỳ trung xước ước đa tiên tử.Trung hữu nhất nhân tự Thái Chân,Tuyết phu hoa mạo sâm si thị.Kim khuyết tây sương khấu ngọc quynh,Chuyển giao Tiểu Ngọc, báo Song Thành.Văn đạo Hán gia thiên tử sứ,Cửu hoa trướng lý mộng hồn kinh.Lãm y thôi chẩm khởi bồi hồi,Châu bạc ngân bình di lệ khai.Vân mấn bán thiên tân thuỵ giác,Hoa quan bất chỉnh há đường lai.Phong xuy tiên duệ phiêu phiêu cử,Do tự “Nghê thường vũ y” vũ.Ngọc dung tịch mịch lệ lan can,Lê hoa nhất chi xuân đới vũ.Hàm tình ngưng đệ tạ quân vương,Nhất biệt âm dung lưỡng diểu mang!Chiêu Dương điện lý ân ái tuyệt,Bồng Lai cung trung nhật nguyệt trường.Hồi đầu hạ vọng nhân hoàn xứ,Bất kiến Trường An kiến trần vụ.Duy tương cựu vật biểu thâm tình,Điến hạp kim thoa ký tương khứ.Thoa lưu nhất cổ, hạp nhất phiến,Thoa phách hoàng kim hạp phân điến.Đãn giao tâm tự kim điến kiên,Thiên thượng nhân gian hội tương kiến.Lâm biệt ân cần trùng ký từ,Từ trung hữu thệ lưỡng tâm tri:Thất nguyệt thất nhật Trường Sinh điện,Dạ bán vô nhân tư ngữ thì.“Tại thiên nguyện tác tỷ dực điểu,Tại địa nguyện vi liên lý chi.”Thiên trường địa cửu hữu thì tận,Thử hận miên miên vô tuyệt kỳ.

Dịch nghĩa

Vua Hán trọng sắc đẹp, muốn có một người nghiêng nước nghiêng thành,Ở ngôi bao năm tìm kiếm không được.Họ Dương có cô gái mới lớn lên,Nuôi dạy ở nơi buồng the, người ngoài chưa ai biết.Vẻ đẹp trời sinh khó tự bỏ hoài,Một sớm được tuyển vào bên vua.Mỗi lần ngoành mặt, nhoẻn cười lộ ra trăm vẻ đáng yêu,Sáu cung son phấn không còn ai đáng gọi là có nhan sắc nữa.Tiết xuân lạnh, được tắm ở hồ Hoa Thanh,Suối ấm, nước trơn dội trên da trắng mịn như mỡ đông.Thị tỳ nâng dậy, yếu mềm như không còn sức nữa,Ấy là lần đầu tiên được thấm nhuần ơn vua.Tóc mây, mặt hoa, những chuỗi ngọc trên đầu rung rinh,Trướng phù dung ấm trải qua đêm xuân.Bực nỗi đêm xuân ngắn ngủi, mặt trời lên cao rồi mới dậy,Từ đấy vua không ra coi chầu sớm nữa.Khi mua vui, khi hầu tiệc, chẳng lúc nào ngơi,Mùa xuân theo đi chơi xuân, đêm nào cũng là đêm riêng của nàng với vua.Gái đẹp nơi hậu cung hàng ba nghìn người,Tình yêu thương đối với ba ngìn người ấy nay trút cả vào mình nàng,Nơi nhà vàng, trang hoàng xong, là chỗ của những đêm hầu hạ nũng nịu.Tiệc lầu ngọc, tan rồi là buổi say sưa với cả chiều xuân êm ái!Chị em, anh em đều đước cắt đất phong quan,Thương thay! Một mình làm vẻ vang cho cả nhà cả họ!!Khiến cho lòng những người làm cha mẹ trong thiên hạ,Quý sinh con gái hơn sinh trai.Cung điện trên núi Ly cao vút mây xanh,Khúc nhạc tiên theo gió đưa đi, nơi nơi nghe tiếng.Giọng ca trầm trầm, điệu múa khoan hoà với tiếng đàn tiếng sáo,Suốt ngày vua xem không xuể.Tiếng trống trận Ngư Dương bỗng dậy đất kéo đến,Làm cho điệu múa “Nghê thường vũ y” tan tác kinh hoàng.Chín lần thành khuyết, khói bụi mịt mù,Ngìn cỗ xe, muôn cỗ ngựa chạy về tây nam.Tàn thắm, cờ hoa ngả nghiêng dùng dằng,Đi ra phía tây, khỏi cổng thành được hơn trăm dặm.Bỗng sáu quân không chịu tiến, tình thế khó xong,Gái mày ngày phải quằn quại chết trước đầu ngựa.Bông hoa vàng, cành thuý kiều, hình kim tước và trâm ngọc cài đầu,Rơi rắc trên mặt đất chẳng còn ai nhặt.Cứu không nổi, vua đành bưng mặt,Khi nhìn lại, máu pha nước mắt đã chảy ròng ròng.Bụi vàng tản mát bay, gió hiu hắt thổi,Những đợt thang mây vẫn uốn khúc cheo leo trên núi Kiếm Các.Dưới chân núi Nga My thưa thớt người đi,Bóng cờ ủ rũ, ánh mặt trời bạc phếch.Sông đất Thục biếc, núi đất Thục xanh,Tình vua nhớ nhung hết sớm lại chiều.Ánh trăng nơi hành cung, trông những đau lòng,Tiếng chuông lúc đêm mưa, nghe càng đứt ruột.Trời xoay đất chuyển, xe rồng lại trở về,Tới đó, dùng dằng không nỡ dời chân.Trong đống đất bùn, trên gò Mã Ngôi,Mặt ngọc nào thấy đâu, còn trơ chỗ thác uổng!Vua tôi nhìn nhau, ai nấy lệ rơi thấm áo,Hướng về phương đông, phía cổng thành mặc cho vó ngựa quen đường lững thững bước về.Tới nơi, ao vườn vẫn nguyên như cũ,Sen hồ Thái Dịch, liễu cung Vị Ương.Thấy hoa sen, nhớ đến mặt nàng, thấy lá liễu, nhớ lông mày nàng,Trước cảnh ấy, cầm sao được giọt lệ!Những buổi gió xuân, đào lý nở hoa,Những lúc mưa thu, ngô đồng rụng lá.Đền Tây Cung, điện Nam Nội cỏ thu mọc đầy,Lá rụng tơi bời, đỏ thềm không ai quét.Bọn con em nơi Lê Viên tóc đà nhuốm bạc,Lũ thái giám, thị tỳ chốn tiêu phòng cũng đã già rồi.Trước điện, buổi tối, cái đóm bay, cảnh tình lặng ngắt,Ngọn đèn vò võ khêu đã hết bấc, giấc mộng vẫn chưa thành.Tiếng trống cầm canh chầm chậm của đêm mới bắt đầu dài,Ánh sao lấp lánh trên sông Ngân lúc trời sắp sáng.Lớp sương nặng phủ trên mái ngói uyên ương giá ngắt,Tấm chăn cánh trả, lạnh như tiền, chung đắp cùng ai?Kẻ khuất người còn xa nhau đã hơn năm trời đằng đẵng,Hồn phách chưa từng gặp nhau trong giấc chiêm bao.Một đạo sĩ ở Lâm Cùng, đến chơi Hồng Đô,Có phép thuật tinh thành gọi được hồn phách người chết.Vì cảm nỗi lòng vua nhớ nhung trằn trọc,Mới sai phương sĩ (đạo sĩ) hết lòng tìm kiếm:Xé tầng mây, cưỡi làn gió, đi nhanh như chớp,Lên trời, xuống đất, tìm khắp mọi nơi.Trên từ mây biếc, dưới đến suối vàng,Cả hai nơi đều mênh mang không thấy.Chợt nghe ở ngoài bể cổ có ngọn núi tiên,Núi rập rờn trong khoảng hư vô huyền ảo.Lầu gác lộng lẫy, năm thức mây lồng,Có bao nàng tiên thướt tha yểu điệu.Trong đó, một nàng tên gọi Thái Chân,Da tuyết, mặt hoa na ná giống.Gõ cửa ngọc mái tây nơi kim khuyết,Nhờ Tiểu Ngọc, truyền bảo đến Song Thành.Nghe có sứ vua Hán tới,Trong màn cửa hoa giật mình tỉnh giấc.Khép áo, đẩy gối, bồi hồi trở dậy,Cánh rèm châu, bức mành bạc từ từ mở ra.Bối tóc mây hơi lệch, vẻ còn ngái ngủ,Mũ hoa đội chưa ngay, vội bước xuống thềm.Gió thổi, vạt áo nhẹ nhẹ bay,Hệt như lúc đang múa khúc “Nghê thường vũ y”.Vẻ ngọc âm thầm, vắn dài hàng lệ,Một cành hoa lệ đẫm hạt mưa xuân.Đăm đăm khoé mắt, nghẹn ngào “Đa tạ lòng quân vương,Một lần từ biệt đôi ngả cách mặt khuất lời.Tình ân ái ở Chiêu Dương thế là đoạn tuyệt,Ngày tháng trong cung Bồng Lai dài đằng đẵng.Ngoảnh mặt nhìn xuống cõi đời,Không thấy Trường An, chỉ thấy bụi trần mù mịt.Nay xin mượn vật cũ để tỏ chút tình thâm,Chiếc hộp khảm, cành kim thoa, gửi mang về giúp.Thoa để lại một nhành, hộp để lại một mảnh,Thoa bẻ nhánh vàng, hộp chia mảnh khảm.Chỉ nguyệt tấm lòng bền như vàng như khảm,Kẻ trên đời, người trần thế sẽ còn gặp nhau!”Lúc sắp từ biệt còn ân cần nhắc gửi mấy lời,Trong đó có lời thề riêng, chỉ hai tấm lòng được biết.Đó là đêm mồng bảy tháng bày, tại điện Trường Sinh,Nửa đêm, người vắng, thề riêng với nhau:“Ở trên trời nguyện làm chim liền cánh,Ở dưới đất nguyện làm cây liền cành.”Trời đất dài lâu cũng có lúc hết,Hận này đằng dặc, không thủa nào cùng!