Bàn Về Công Dung Ngôn Hạnh Trong - Viện Nghiên Cứu Hán Nôm

Nhà Nho không thích phụ nữ đa ngôn một chút nào, vì một lẽ đơn giản ngồi lê la chuyện này chuyện nọ mất thời gian, bỏ bê trễ công việc nên không quán xuyến được việc gia đình. Vậy nên gia huấn đã khuyên chị em:

“Thói sấc láo ngồi dai bỏ hết

Hễ chuyện gì nói ít thì hay

Lân la trò chuyện hết ngày

Đã hư công việc lại rày tiếng tăm”[15]

Lời ăn tiếng nói của người phụ nữ phải thật nhu hòa, không giảo ngôn, không to tiếng. Các thói lớn tiếng chửi bới chua ngoa, nanh nọc chiểu theo Luật Hồng Đức đều bị phạt rất nặng. Người phụ nữ chẳng nên ngồi lê la đem chuyện nhà kể cho người ngoài nghe, càng không nên đem chuyện nhà chồng về nhà mình kể lể lôi thôi (vì như thế không khỏi ảnh hưởng đến quan hệ thông gia) cũng không nên bàn chuyện nhà người khác và tuyệt đối không được bàn chuyện triều đình:

“Chẳng nên bàn việc triều đình

Chẳng nên đại ngữ cao thanh lăng loàn

Việc người chớ nói chớ bàn

Chỗ ngồi chưa đặt đã toan đặt lời” [17]

3.1.4. Về nữ hạnh

Để đạt được nết hạnh của người phụ nữ, sách gia huấn Nôm đã đưa ra một loạt những điều ngăn cấm: nết ở thì phải “nhiệm nhặt khoan thai”, khi ngồi thì “chớ động chân”, khi đi thì không được “động quần”, bước đi thì không được “đổ giẹo đổ nghiêng”. Người phụ nữ luôn tự giam kín mình sau những bức bình phong nhằm che chắn mọi cám dỗ bên ngoài, họ rất ít được đi ra đến ngoài. Đưa ra những lời răn đe như vậy, nhà Nho muốn bảo vệ người con gái tránh “mắc tiếng bờm xơm” và để “vững một bề tiết trinh”. Bởi vậy gia huấn đã nêu ra yêu cầu đối với người phụ nữ “Ở thì ghín tiếng náu hình, Chớ cho kẻ lạ dòm hàng biết ta” [20]. Khi có việc cần đi ra ngoài thì phải biết chào già yêu trẻ, phải cẩn thận khi đi đêm tối, thận trọng khi qua bến đò nhà hàng và chú ý tránh tiếp xúc với con trai:

“Đi đêm phải có người đông

Lại thêm đuốc giắt đèn giong rõ ràng

Nơi bến dọc, nơi nhà hàng

Giữ mình kẻo nỡ lỡ làng ra chăng” [13]

phải luôn giữ vẻ uy nghi, nghiêm nghị để tránh mọi sự chọc ghẹo của con trai “Dù khi có bước chân ra, Khoan thai nghiêm nghị ai hòa dám đương” [20] và nên luôn ghi nhớ một điều là phải đi đến nơi về đến chốn:

“Dầu làm tư sự việc gì

Đi cho đến chốn về thì đến nơi

Ra đường dầu gặp con trai

Hai tay sửa áo chớ hề ngỏ hương

Đàn ông tính khí lăng quăng

Con gái thì phải giữ giàng nết na

Kẻo khi nó bỏ tay ra

Rằng thì nên dại nói ra mất lòng”[14]

Gia huấn khuyên con gái phải “ở cho nhiệm nhặt” phải chuyên tâm ở mọi nơi mọi lúc và phải giữ mình đoan chính cả khi nói khi cười lẫn khi tức giận “Dù vui cũng chớ cả cười, Dù giận cũng chớ cả lời đành hanh” [20]. Ngay cả khi rỗi rãi ở nhà một mình thì cũng phải giữ mình cho đoan chính:

“Khi không chớ sửa áo quần

Khi may chớ có tần ngần dừng kim

Vắng người chớ có ca ngâm

Tiếng khi ngồi dựa nương cầm ngẩn ngơ” [20]

3.2. Giáo dục về tứ đức là yêu cầu suốt đời đối với người phụ nữ

Giáo dục về tứ đức là nhiệm vụ trọng tâm số một của các nhà Nho. Những lời răn dạy về tứ đức vẫn đi theo người phụ nữ suốt đời từ khi là con gái còn tại gia đến khi lấy chồng trở thành người vợ, người mẹ trong gia đình. Tứ đức là tiêu chuẩn để người con gái có thể đi xuất giá, là thước đo để đánh giá người vợ hiền, người mẹ gương mẫu, người chủ gia đình đảm đang, tần tảo. Tìm hiểu kỹ hơn nội dung sách gia huấn Nôm, chúng tôi thấy nội dung của tứ đức đã được cụ thể hóa cho từng đối tượng phụ nữ: người con gái, người vợ, người mẹ, người bà trong gia đình. Sau đây, chúng tôi sẽ khảo cứu yêu cầu về tứ đức giành cho từng đối tượng phụ nữ

3.2.1. Nội dung giáo dục tứ đức giành cho lứa tuổi thiếu nữ

Quá trình giáo dục người con gái khi còn tại gia tới khi xuất giá là quá trình rèn dũa để cho ra “một sản phẩm” cho xã hội. Người phụ nữ đó được ca ngợi hay chê trách đều không khỏi ảnh hưởng đến thanh danh của gia đình, đến bậc sinh thành. Đây là điều nhà Nho rất coi trọng. Nhà Nho quan niệm “dâu hiền là báu trong nhà” [20]. Bởi vậy, khi đã chọn được cô con dâu thảo hiền rồi thì việc giáo dục tứ đức vẫn không vì thế mà lơi là. Nhà Nho quan niệm “Dạy con từ thuở còn thơ, Dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về”, dâu con vẫn tiếp tục được dạy dỗ theo đúng gia phong của nhà chồng. Lời của bố mẹ chồng tuy chỉ gói gọn trong 6 câu nhưng đã bao hàm đầy đủ những lời khuyên về công, ngôn và hạnh cho nàng dâu mới

“Dạy từ con về làm dâu

Trước kính cha mẹ thì sau kính chồng

Chữ rằng nữ hữu tam tòng

Tề gia nội trợ một dòng thuận trinh

Chẳng nên bàn việc triều đình

Chẳng nên đại ngữ cao thanh lăng loàn”[12]

Tác giả sách Phụ nữ bảo châm lại có phần khắt khe hơn với dâu con “Với dâu dạy dỗ từng lời, Bắt khoan bắt nhặt nào ai dám bừa” [15]

3.2.2. Nội dung giáo dục tứ đức giành cho vị “nội tướng” trong gia đình

Khi đã xuất giá, gánh nặng gia đình lại càng đè nặng lên vai người phụ nữ: họ phải quán xuyến mọi công việc trong nhà, lo toan chăm sóc tới mọi thành viên trong gia đình hai bên, lo cho ông bà bố mẹ, lo cho con riêng của chồng khi người vợ trước của chồng đã qua đời, giữ mối quan hệ tốt với các bà vợ cả vợ lẽ, với họ hàng nội ngoại, hàng xóm... Ý thức được vị trí chủ chốt của người phụ nữ trong gia đình như vậy, sách gia huấn Nôm đã giành khá nhiều câu chữ để đưa ra những lời khuyên thật tỉ mỉ về tứ đức cho người phụ nữ trong gia đình Nho giáo.

Gia huấn khuyên phụ nữ rằng việc lấy chồng là do số trời đã định sẵn trên Thiên tào: lấy chồng thì phải theo chồng dù giàu nghèo thế nào cũng phải cam chịu. Trong cuộc sống vợ chồng thì cái quý nhất là phải giữ lấy chữ nhẫn. Giữ được chữ nhẫn là giữ được hạnh phúc gia đình, giữ được nết hạnh cao quý của người phụ nữ:

“Vợ chồng là phúc là duyên

Số trời đã định ở trên nam tào

Đói no giàu khó thế nào

Giàu ăn khó chịu làm sao cũng đành

Chẳng nên đại ngữ cao thanh

Kể việc nhà mình cũng chẳng ai thương

Đói no đắp điếm mọi đường

Tục ngữ có nói xấu chàng hổ ai

Chồng giận thì vợ bớt lời

Cơm sôi bớt lửa chẳng rơi hạt nào

Lửa cháy chớ đổ dầu vào

Đương cơn tức giận trách sao vội vàng

Chữ nhẫn là chữ tương vàng” [18]

Tam tòng là tiêu chuẩn để đánh giá đức hạnh của người phụ nữ. Gia huấn khuyên chị em nên giữ trọn đạo tam tòng, chớ bề ghen tuông “Canh cánh giữ đạo tam tòng, Phận gái theo chồng chớ có ghen tuông” [18]. Quan niệm của Nho gia cho phép đàn ông được lắm vợ, nhiều con. Gia huấn khuyên chị em phải lấy lòng bao dung độ lượng để cư xử với các vợ bé của chồng, rằng “Khi chồng lấy bảy lấy ba, Có dung kẻ dưới mới là người trên” [13]. Người phụ nữ có đức hạnh là người khéo giữ tình thân ái như chị em trong một nhà với các bà vợ khác của chồng, giữ sao cho gia đình được hòa thuận, êm ái:

“Chồng ta lắm vợ nhiều con

Thê thê thiếp thiếp tử tôn đề huề

Ở sao cho vẹn mọi bề

Chị phải đạo chị em thì đạo em

Ấy là chị em trong nhà

Thuận hòa êm ái chồng con được nhờ” [18]

Nho giáo chủ trương “nam chủ ngoại, nữ chủ nội” người phụ nữ là “nội tướng” trong gia đình. Ý thức được vai trò của người phụ nữ trong gia đình như vậy, gia huấn Nôm đã giành nhiều trang dòng để khuyên bảo vị nội tướng này. Gia huấn khuyên dạy phụ nữ về nết hạnh, về lời ăn tiếng nói, về cách cư xử với mọi thành viên trong gia đình và họ hàng nội ngoại hàng xóm. Với cha mẹ hai bên thì phải cư xử cho thật công bằng “Mẹ chồng xem bằng mẹ mình, Cha chồng xem bằng cha sinh khác nào” [12] và phải chăm sóc phụng dưỡng cha mẹ sao cho thật chu đáo:

“Bằng khi đến chợ qua hàng

Đồng quà tấm bánh ta mang về nhà

Của ngon vật lạ kính già

Còn dư chút ít hãy quà cho con

Khi chén thuốc, khi lưng cơm

Tiền nong phụng dưỡng nào còn tiếc đâu” [13]

với họ mạc hàng xóm thì cũng nên cư xử cho thật hòa thuận:

“Tự họ mạc xung quanh hàng xóm

Cũng ở cho trong ấm ngoài êm

Tiếng chào tiếng hỏi cho mềm

Chẳng khinh ai cũng chẳng hiềm oán ai

Ấy ngôn hành các điều thường giữ

Lại ghín điều cư xử cho toàn”[15]

Sách cũng không quên đưa ra những chỉ dẫn khá tỉ mỉ về nữ công gia chánh, từ đồ ăn thức uống sao cho “Biết mùi mặn lạt chua cay, Làm ăn trong sạch thực này nữ công” [20] và còn phải biết quán xuyến trông nom công việc làm ăn trong nhà “Dưa cà tương mắm làm ăn, Trông nom thu vén nhà trong nhà ngoài” [19]. Gia huấn còn khuyên phụ nữ phải biết chăm chỉ làm ăn, biết thu vén công việc sao cho trong gia đình luôn có bát ăn bát để. Như thế mới thực sự là người phụ nữ đảm đang, mới đạt được đầy đủ yêu cầu về nữ công theo như quan niệm của nhà Nho:

“Nào là dưa muối tương cà

Nào là cấy gặt, nào là cửi canh

Kiệm cần, ấy thói nhà mình

Lúc dư con phải để giành lúc không”[13]

3.2.3. Nội dung giáo dục tứ đức giành cho người phụ nữ mang thai

Nho giáo rất chú trọng đến việc giáo dục con cái từ khi còn thơ ấu và đặc biệt là khi còn ở trong bào thai. Nhà Nho chủ trương “giáo tử dĩ thai”, lời nói việc làm của người mẹ khi đang mang thai không khỏi ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách của đứa trẻ sau này. Vậy nên gia huấn Nôm đã giành cho các bà mẹ đang mang thai những lời khuyên thật bổ ích. Bên cạnh những lời chỉ dẫn tỉ mỉ nhằm đảm bảo sức khỏe cho người mẹ và thai nhi (từ dáng đi đứng, cách nằm ngồi nghỉ ngơi cho đến đồ ăn thức uống), gia huấn Nôm đã rất chú ý đến việc giáo dục đạo đức tư tưởng cho người phụ nữ mang thai, với hy vọng người mẹ sẽ truyền cho con những điều hay lẽ phải, những chuẩn mực đạo đức Nho giáo và để có thể “sinh con như phượng như lân khác thường” [13]. Vậy nên gia huấn khuyên người phụ nữ khi mang thai phải “Hễ khi thai dựng ở thì phải lương”. Theo quan niệm của nhà Nho, thì đạo Nho và chữ Thánh hiền còn có thể được đứa trẻ tiếp thu ngay từ khi còn trong bụng mẹ. Sách gia huấn đã khuyên phụ nữ khi mang thai phải:

“Thấy ai đọc chữ thánh nhân

Dỏng tai nghe lấy ân cần cho thông

Vậy thì sinh con minh lòng

Trai thì tư chất hình dung hơn người

Gái thì diện khăn tốt tươi

Nữ công nữ tắc khác người phàm gian

Chớ lấy lời dạy chẳng tin

Thai dựng dạy bảo đã qua”[14]

Những tác động về âm thanh từ bên ngoài mà người mẹ nghe được, tâm trạng người mẹ khi mang thai cũng sẽ truyền vào thai nhi, ảnh hưởng không ít đến việc hình thành nhân cách của đứa trẻ sau này. Sách gia huấn khuyên người mẹ tương lai nên giữ gìn mọi cử chỉ, việc làm sao cho thật đoan trinh:

“Việc thai nghén quan phòng gìn giữ

Học cổ nhân huấn tử dưỡng thai

Dâm thanh chớ để vào tai

Ác ngôn chớ có nửa lời sàm sưa

Từ xuất nhập khởi cư hành động

Có lễ nghi nghiêm trọng đoan trinh”[15]

Người phụ nữ mang thai cũng chẳng nên tức giận đâu đâu, không nghe điều xấu, không coi điều gian tà. Bởi vì, những điều không hay đó không khỏi ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách của đứa trẻ sau này:

“Bụng đừng tức giận đâu đâu

Miệng đừng nói chuyện cãi nhau khinh người

Tiếng dâm đừng để vào tai

Sắc gian tà ấy đừng hoài mắt trông”[11]

Những lời khuyên trên đây có lẽ cũng không xa lắm so với phương pháp dạy con nghe nhạc từ trong bào thai nhằm kích thích trí thông minh của thai nhi mà khoa học hiện đại ngày nay đưa ra.

VÀI LỜI NHẬN XÉT

Qua khảo cứu nguồn tư liệu Nôm mang nội dung giáo dục tứ đức cho phụ nữ truyền thống, chúng tôi tạm thời đưa ra vài lời nhận xét sau đây

1. Công dung ngôn hạnh là nội dung không thể thiếu trong cách giáo dục người phụ nữ truyền thống. Trong các sách gia huấn Nôm, công dung ngôn hạnh không còn chỉ dừng lại ở tên gọi mà đã được cụ thể hóa trong từng lời giáo huấn.

2. Nội dung giáo dục về công dung ngôn hạnh rất phong phú và đã được cụ thể hóa trong từng lời giáo huấn. Nó đề ra cho người phụ nữ hàng loạt các chuẩn mực về lời ăn tiếng nói; không ít những phép ứng xử với mọi người trong gia đình, họ hàng làng xóm; vô vàn những phép tắc về chuẩn mực đạo đức theo quan điểm Nho gia cùng những chỉ dẫn cặn kẽ về nữ công gia chánh....

3. Để có thể đạt được tứ đức theo yêu cầu của nhà Nho, người phụ nữ phải trải qua một quá trình tu thân thật khắc nghiệt: từ khi còn là cô gái bé cho đến khi xuất giá, cũng là một yêu cầu thường nhật trong suốt quá trình họ là người vợ, người mẹ và cả đến khi đã là người bà trong gia đình. Giáo dục về công dung ngôn hạnh là yêu cầu đầu tiên và cũng là yêu cầu suốt đời đối với người phụ nữ.

* * *

Có thể nói, tứ đức là sự kết tinh của một vẻ đẹp nền nã, đoan trang, giản dị được toát lên từ cách ăn mặc, cách nói năng cư xử cho đến việc làm thường ngày của người phụ nữ truyền thống.

Trong phong trào xây dựng gia đình văn hóa mới hiện nay, đặc biệt khi mà ngày nay vị thế xã hội của người phụ nữ đã thay đổi (ngoài trọng trách với gia đình, người phụ nữ còn tham gia công tác xã hội, đóng góp phần không nhỏ trong xây dựng và phát triển kinh tế đất nước) đòi hỏi nội dung giáo dục phụ nữ cần có sự điều chỉnh ít nhiều. Chúng ta cần phải tiếp thu những nét đẹp của công dung ngôn hạnh đồng thời cũng cần bỏ bớt những chi tiết vụn vặt tỉ mỉ đến mức quá khắt khe để đưa ra những nội dung giáo dục cho phù hợp để có thể xây dựng một lớp người phụ nữ mới vừa mang yếu tố hiện đại nhưng cũng không để mất đi những nét đẹp của người phụ nữ Á Đông truyền thống./.

Chú thích:

1. Trịnh Khắc Mạnh đã khảo sát toàn bộ hệ thống thư tịch chữ Hán và chữ Nôm của Việt Nam, và đã chia làm 04 loại – tài liệu nhập môn, tài liệu gia huấn, tài liệu kinh điển và tài liệu văn chương cử nghiệp. Xem Trịnh Khắc Mạnh, Thư tịch Hán Nôm Việt Nam luận giải về Tứ thư và Ngũ kinh hiện có ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm, trong Nho giáo ở Việt Nam, Nxb KHXH, H.2006.

Lần khảo cứu này, chúng tôi chỉ tập trung khảo sát nguồn thư tịch gia huấn Nôm hiện còn được lưu giữ tại kho sách AB, AN, AC và VNb của Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

2. Đề mục dẫn ra ở đây nhằm giúp cho độc giả thấy được nét khái quát chung về hệ thống thư tịch Nôm mang nội dung Nho giáo. Trong tiểu luận này, chúng tôi tập trung nhiều hơn đến những tài liệu mang nội dung giáo dục, đặc biệt là những tài liệu mang nội dung giáo dục về tứ đức cho phụ nữ truyền thống

3. Khảo sát gia huấn Nôm và Hán, Lê Thu Hương đưa ra 47 văn bản. Xem Lê Thu Hương, Châu Xuyên gia huấn, giới thiệu và tuyển dịch, Luận văn Thạc sĩ, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, H.1998

Phạm Vân Dung đã tách bạch nữ huấn Nôm và nữ huấn Hán, có 26 nữ huấn Nôm và 17 nữ huấn Hán. Xem Phạm Vân Dung, Nữ huấn trong di sản Hán Nôm Việt nam, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002

Ở khảo luận này chúng tôi chỉ quan tâm đến các sách Nôm giáo dục đạo đức cho nữ giới ở các kho sách AB, AN, AC và VNb của Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

4. Một văn bản có thể đề cập đến 2 nội dung, bởi vậy tổng số các số liệu liệt kê ở phần này sẽ lớn hơn 50 văn bản (50 văn bản gia huấn ghi bằng chữ Nôm)

5. “... Riêng phần giáo dục về tứ đức chiếm tới 124 câu, trong đó “dung” gồm 20 câu, “ngôn” gồm 16 câu, “công” gồm 18 câu và riêng phần “hạnh” chiếm tới 72 câu. Xem Phạm Vân Dung, Nữ huấn trong di sản Hán Nôm Việt nam, Luận văn Thạc sĩ, sđd

6. Điều 25, chương Hộ hôn, sách Hồng Đức thiện chính thư quy định “Người đàn bà nanh nọc hung ác, hay lớn tiếng chửi bới, không theo giáo hóa thì bị phạt đánh 80 trượng, sung làm phu đàn bà”. Xem Nguyễn Ngọc Nhuận (chủ biên), Một số văn bản điển chế và pháp luật Việt Nam, tập 1 (từ thế kỷ XV - XVIII) Nxb KHXH, H. 2006. tr, 439.

Điều 36, ban bố ngày 20 tháng 4 năm Hồng Đức thứ 7 quy định thêm “Nàng dâu nanh nọc chua ngoa, khinh nhờn cha mẹ, lăng mạ anh em thì phải phạt đánh 50 roi và phạt tiền tạ, theo luật thi hành không tha thứ”. Xem Nguyễn Ngọc Nhuận (chủ biên), sđd, tr, 486.

TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH

A. Tài liệu tiếng Việt

[1]. Di sản Hán Nôm Việt Nam – thư mục đề yếu, Viện Nghiên cứu Hán Nôm - Viện Viễn đông bác cổ Pháp, Nxb KHXH, H. 1993

[2]. Tạp chí Hán Nôm - 100 bài tuyển chọn, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, H. 2000.

[3]. Nho giáo ở Việt Nam, Viện Nghiên cứu Hán Nôm – Viện Harvard Yenching Hoa Kỳ, Nxb KHXH, H. 2006.

[4]. Đào Duy Anh, Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Văn hóa Thông tin, H. 2002.

[5]. Nguyễn Ngọc Nhuận (chủ biên), Một số văn bản điển chế và pháp luật Việt Nam, tập 1 (từ thế kỷ XV - XVIII) Nxb KHXH, H. 2006.

[6]. Phạm Vân Dung, Nữ huấn trong di sản Hán Nôm Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002.

[7]. Lê Thu Hương, Châu Xuyên gia huấn – giới thiệu và tuyển dịch, Luận văn Thạc sĩ, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, H. 1998.

[8]. Trần Ngọc Thêm, Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2001.

[9]. Phan Ngọc, Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa Thông tin, H. 1988

B. Tài liệu Hán Nôm

[10]. Tào đại gia nữ giới, AB. 557, VNCHN

[11]. Nhật tỉnh ngâm, Nc. 187, VNCHN

[12]. Giáo huấn ca, AB. 201, VNCHN

[13]. Huấn nữ diễn âm ca, AC. 552, VNCHN

[14]. Huấn nữ tử ca, AB. 85, VNCHN

[15]. Phụ nữ bảo châm, AB. 437, VNCHN

[16]. Lan phòng pháp ngữ, Nc. 264, VNCHN

[17]. Giáo huấn diễn ca, VNb. 44, VNCHN

[18]. Tam tự kinh thích nghĩa, Nc. 407, VNCHN

[19]. Nữ huấn truyện, AB. 423, VNCHN

[20]. Nữ tắc diễn âm, AN. 47, VNCHN

[Tóm tắt] Quá trình tiếp nhận chữ Hán và văn hóa Hán đã lưu lại ảnh hưởng khá sâu rộng ở Việt Nam: đạo Nho đã ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống xã hội và đi theo nó là một kho thư tịch chữ Hán và chữ Nôm đồ sộ thuộc đủ mọi lĩnh vực đã ra đời. Trong nguồn thư tịch đó, ở bài viết này chúng tôi muốn giành phần quan tâm nhiều hơn đến mảng sách gia huấn Nôm.

Xã hội phong kiến với tư tưởng “trọng nam khinh nữ” đã trói buộc người phụ nữ trong gia đình, họ không được đến trường không được tham gia mọi hoạt động xã hội. Vậy phải chăng yêu cầu giáo hóa đã không đặt ra với họ? Với số văn bản gia huấn Nôm được lựa chọn, chúng tôi muốn tìm hiểu nội dung giáo dục về công dung ngôn hạnh cho phụ nữ trong gia đình Nho giáo. Bài viết chia làm 3 phần chính:

1. Tổng quan về nguồn tài liệu gia huấn Nôm: giới thiệu nội dung phản ánh của gia huấn qua đó có thể thấy được vị trí của sách dạy công, dung, ngôn, hạnh trong thư tịch gia huấn Nôm.

2.Quan niệm về tứ đức của Nho giáo truyền thống

3. Bàn về công dung ngôn hạnh trong gia huấn Nôm là nội dung chính của bài viết. Ở phần này được chia làm 2 tiểu mục nhỏ để khảo sát

3.1. Nội hàm của công dung ngôn hạnh được thể hiện qua các sách gia huấn Nôm

3.2. Giáo dục về tứ đức là yêu cầu suốt đời đối với người phụ nữ. Phần này sẽ khảo cứu nội dung giáo dục công, dung, ngôn, hạnh đối với từng đối tượng phụ nữ khác nhau

Qua các biện luận ở trên đây, chúng tôi muốn chứng minh một điều giáo dục về công, dung, ngôn, hạnh là yêu cầu đầu tiên và cũng là yêu cầu suốt đời đối với người phụ nữ truyền thống; và để đạt được tứ đức theo yêu cầu của nhà Nho, người phụ nữ phải trải qua một quá trình tu thân thật khắc nghiệt.

Vài nhận xét thay lời kết

***