Bàn Về Việc Hoàn Thiện Chuỗi Cung ứng Gạo Xuất Khẩu Của Việt Nam

BÀN VỀ VIỆC HOÀN THIỆN CHUỖI CUNG ỨNG GẠO XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAMTiendung Nguyen

TS. Nguyễn Văn Sơn, Khoa Kinh tế & Luật, Trường Đại học Mở Tp.Hồ Chí Minh. Tham luận đọc tại Hội thảo và triển lãm quốc tế về " Hậu cần vận tải hàng hải Việt Nam năm 2013 " (Sea Freight Logistics Vietnam 2013) diễn ra tại Tp.Hồ Chí Minh trong hai ngày 28 & 29 tháng 11 năm 2013. Dẫn nhập Từ đầu thập niên 1990s đến nay, Việt Nam đã trở thành một trong ba quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Song, vị thế cạnh tranh của gạo Việt Nam trên thị trường thế giới vẫn thường xuyên đứng sau Thái Lan với một khoảng cách khá xa. Mặt khác, gạo cũng là một trong 10 mặt hàng có giá trị kim ngạch xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, nhưng xét về hiệu quả đóng góp của ngành hàng này cho nền kinh tế thì vẫn còn nhiều hạn chế. Vấn đề đặt ra là, phải chăng những bất cập trong cơ chế quản lý đã làm cho ngành lúa gạo Việt Nam chưa thực sự phát triển hướng vào xuất khẩu một cách đúng nghĩa? Dưới đây, chúng ta sẽ cùng điểm lại tình hình sản xuất, chế biến, xuất khẩu gạo để có thể nhận diện rõ những hạn chế đó và tìm ra những điểm cần hoàn thiện, bổ sung để nâng cao tính cạnh tranh của mặt hàng này trên thị trường thế giới trong tương lai trên căn bản tham gia tích cực hơn vào chuỗi cung ứng gạo toàn cầu. 1. Bức tranh thị trường gạo toàn cầu Về mặt tiêu dùng, gạo là lương thực chính của khoảng 55% dân số thế giới, phân bố rộng từ Châu Á sang Châu Phi và Nam Mỹ. Ngoài ra, các nước Châu Âu và Bắc Mỹ chỉ sử dụng gạo như là lương thực phụ nhưng khối lượng cũng lên đến hàng triệu tấn mỗi năm. Còn về mặt sản xuất, Châu Á chiếm đến hơn 90% sản lượng gạo của thế giới. Theo tính toán và dự báo của FAPRI (Food and Agricultural Policy Research Institute), sản lượng sản xuất và tiêu dùng gạo toàn cầu trong niên vụ 2009 – 2010 vào khoảng trên dưới 436 triệu tấn và sẽ tăng lên trên dưới 477 triệu tấn trong niên vụ 2019 – 2020. Bên cạnh đó, vấn đề đảm bảo an ninh lương thực đã ràng buộc các quốc gia phải dự trữ gạo thường xuyên rất lớn (dao động trong khoảng từ 90 – 96 triệu tấn). Trên nền tảng đó, khối lượng mậu dịch gạo hai chiều trên thị trường thế giới thường chiếm tỷ trọng từ 7 – 8,5% so với sản lượng sản xuất và tiêu dùng gạo hàng năm (hơn 31 triệu tấn vào năm 2010 và được dự báo tăng lên hơn 41 triệu tấn vào năm 2020). Tham gia vào thị trường gạo toàn cầu có 3 nhóm quốc gia sau đây: Nhóm 1, thừa gạo và thường xuyên xuất khẩu: Nhóm 2, thiếu gạo và thường xuyên nhập khẩu: Indoniesia, Philippinnes, Malaysia, Iran, Iraq, Saudi Arabia, Nigieria và các nước Châu Phi, một số nước EU… Nhóm 3, Ấn Độ và Trung Quốc thuộc dạng đặc biệt, có mức chi phối trên dưới 50% sản lượng sản xuất, tiêu dùng và dự trữ gạo của thế giới. Về cơ bản, hai quốc gia có số dân lớn nhất thế giới này đủ khả năng tự túc lương thực và thường xuyên có xuất khẩu ròng về gạo, nhưng cũng có khả năng gây xáo trộn mạnh thị trường gạo thế giới do tăng sản lượng xuất khẩu đột ngột (khi đảo kho dự trữ bảo hiểm an ninh lương thực) hoặc tăng sản lượng nhập khẩu đột ngột (khi mất mùa phải mua để bổ sung kho dự trữ bảo hiểm an ninh lương thực). Theo số liệu về 10 quốc gia xuất – nhập khẩu gạo hàng đầu của thế giới (bảng 1), không kể những lúc thị trường gạo thế giới bị xáo trộn mạnh do Trung Quốc và Ấn Độ tăng khối lượng xuất khẩu hoặc nhập khẩu đột ngột như nói trên, chúng ta thấy phân bố thị trường nhập khẩu gạo không quá tập trung (10 nước nhập khẩu lớn nhất chiếm tỷ trọng chưa đến 50%). Nhưng nguồn cung gạo xuất khẩu thì lại rất tập trung (10 nước xuất khẩu lớn nhất chiếm tỷ trọng hơn 97%, riêng 3 quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu gồm Thái Lan, Việt Nam và Hoa Kỳ chiếm hơn 65%).

See full PDFdownloadDownload PDF