Bảo Tồn Gò Đống Đa: Tranh Cãi “nảy Lửa” - Báo Kinh Tế đô Thị

Giữ nguyên hay xây mới

Nhìn không gian của Công viên văn hóa gò Đống Đa, người ta không thể không "chướng tai gai mắt" trước hệ quả của những lần bảo tồn, tôn tạo trước đó và cả điểm yếu trong quản lý bây giờ. Năm 1988, các kiến trúc sư quy hoạch dự án tôn tạo di tích đã quá nhấn mạnh vào hạng mục tượng đài Quang Trung và nhà trưng bày mà bỏ quên gò Đống Đa, yếu tố duy nhất của di tích. Hơn nữa, với hai trục chính vào di tích là đường Đặng Tiến Đông và đường Tây Sơn, gò Đống Đa không có sự gắn kết với các bộ phận còn lại. Dù đã tạo lối đi chính từ đường Đặng Tiến Đông nhưng vỉa hè không được coi sóc đã trở thành nơi cắt tóc, bãi gửi ôtô qua đêm.

Bên cạnh những yếu tố nổi cộm của quy hoạch và quản lý di tích, trong đề xuất bảo tồn lần này, người ta còn đặt ra vấn đề tôn tạo tượng Quang Trung, xê dịch vị trí tượng để xây dựng đền thờ vừa để báo ơn vừa tăng tính thiêng cho di tích. Ngoài ra, Viện Bảo tồn di tích, đơn vị xây dựng các phương án tu bổ, tôn tạo lần này, còn đề xuất ý tưởng khôi phục miếu Trung Liệt trên nền móng sẵn có ở đỉnh gò. Mặc dù, kiến trúc sư Lê Thành Vinh, Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích nhấn mạnh: "Đề xuất các phương án bảo tồn mới chỉ là cách lập đầu bài cho dự án". Song, khi các phương án được đưa ra, những người tâm huyết với lịch sử Thăng Long - Hà Nội không khỏi băn khoăn về sơ suất trong quá trình tìm ra những nghiên cứu cơ bản của đề xuất.

Tiềm thức tâm linh

Xuất phát từ hai bức ảnh kỷ niệm chiến thắng Ngọc Hồi tại gò Đống Đa năm 1946 mới được sưu tầm và sự bất hợp lý trong vị trí đặt tượng hiện tại, nhà sử học Dương Trung Quốc ủng hộ ý tưởng phục dựng miếu Trung Liệt nhằm: "Đáp ứng đời sống tâm linh của người Việt, miếu Trung Liệt sẽ chia sẻ chức năng trung tâm của bức tượng. Cũng cần thay đổi vị trí đặt tượng vua Quang Trung để thuận hơn về địa hình", ông Dương Trung Quốc cho biết. Cùng với quan điểm này, PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng: "Nên nghiên cứu vị trí đặt tượng vua Quang Trung theo hướng tây nam, nhìn thẳng ra đường Đặng Tiến Đông, tạo điểm nhấn giữa gò Đống Đa và đền thờ vua Quang Trung dự định được xây mới. Tôi cũng băn khoăn, vì sao thế hệ trước tạo dựng cho chúng ta một không gian tâm linh thiêng liêng ở gò Đống Đa theo phong cách truyền thống, gắn với đời sống tinh thần của người Hà Nội, mà nay lại không còn?".

Nhưng các yếu tố lịch sử không dễ gì đồng nhất và cũng không phải ai cũng ủng hộ phương án di dời tượng vua Quang Trung hay việc phục dựng miếu Trung Liệt. Nếu như GS Phan Huy Lê từ tốn: "Vấn đề lớn nhất của quá trình tu bổ bảo tồn di tích gò Đống Đa là nghiên cứu lại toàn bộ quy hoạch giữa di tích với quần thể công viên văn hóa nơi đây, nhằm chấm dứt tình trạng sai đâu sửa đó để hệ quả cho đời sau. Hơn 20 năm tượng đài vua Quang Trung tồn tại và đi vào tiềm thức tâm linh của nhân dân, không nên xê dịch mà nên bảo tồn". GS Lê Văn Lan lại khá gay gắt trước phương án phục dựng miếu Trung Liệt: "Rất nhiều tài liệu cho biết, ngôi đền Trung Liệt ở trên gò Đống Đa là do Kinh lược sử Hoàng Cao Khải cho xây. Mục đích xây dựng của viên quan bù nhìn của triều đình nhà Nguyễn là biến nó thành nơi thờ mình. Chính vì vậy, phục dựng lại ngôi đền Trung Liệt trên gò Đống Đa là sự lạc lõng, không mang ý nghĩa nhớ ơn".

Ý tưởng bảo tồn, tôn tạo khu công viên văn hóa, di tích đang không phát huy được hiệu quả này, rất đáng ghi nhận. Tuy nhiên, để quá trình bảo tồn thật sự hữu hiệu, chủ đầu tư (Công ty CP Geleximco) cũng cần lắng nghe, xem xét ý kiến của các nhà khoa học để đưa ra dự án đúng luật, đáp ứng được nguyện vọng của người dân.