Biển Đen – Wikipedia Tiếng Việt

Bài viết này cần được cập nhật do có chứa các thông tin có thể đã lỗi thời hay không còn chính xác nữa. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách cập nhật cho bài viết này. (tháng 12/2021)

Biển Đen hay Hắc Hải là một biển nội địa nằm giữa Đông Nam châu Âu và vùng Tiểu Á. Biển Đen được nối với Địa Trung Hải qua eo biển Bosporus và biển Marmara.

Biển Đen có diện tích vào khoảng 422.000 km², nơi sâu nhất đến 2210 mét. Sông Danube là dòng sông quan trọng nhất đổ vào Biển Đen. Được mệnh danh là biển ấm nhất Trái Đất.

Những quốc gia có đường biên giới ở biển Đen là Thổ Nhĩ Kỳ, Bulgaria, România, Ukraina, Nga và Gruzia. Xung quanh bờ biển có rất nhiều thành phố lớn như: Istanbul, Burgas, Varna, Constanţa, Yalta, Odessa, Sevastopol, Kerch, Novorossiysk, Sochi, Sukhumi/Sukhum, Poti, Batumi, Trabzon, Samsun.

Nguồn gốc tên gọi

[sửa | sửa mã nguồn]

Hắc Hải có màu bình thường như các biển khác. Người Hy Lạp, Lưỡng Hà cổ đại thường dùng màu sắc để chỉ phương hướng. Màu vàng tượng trưng cho phương Đông, màu đỏ cho phương Nam, màu đen cho phương Bắc và màu xanh cho phương Tây. Hắc Hải nằm giáp Ukraina, phía bắc Hy Lạp. Cũng có một số nguồn ghi lại rằng tên gọi bắt nguồn từ những đám mây đen thường xuyên gây giông bão ở vùng biển này.

Nối với Địa Trung Hải trong Holocene

[sửa | sửa mã nguồn]

Biển Đen nối với Đại dương Thế giới qua một chuỗi 2 eo biển nông là Dardanelles và Bosphorus. Dardanelles sâu 55 m (180,45 ft) và Bosphorus sâu 36 m (118,11 ft). Khi so sánh cao độ mực nước biển vào kỷ băng hà gần nhất, các mực nước biển này thấp hơn mực nước hiện nay hơn 100 m (328,08 ft). Cũng có dấu hiệu cho thấy mực nước trong biển Đen tại một thời điểm cũng thấp hơn đáng kể trong suốt thời kỳ sau băng hà. Ví dụ như các nhà khảo cổ học đã phát hiện vỏ ốc nước ngọt và các công trình của con người cách bờ biển ngoài khơi Thổ Nhĩ Kỳ 328 m. Vì vậy nó người ta cho rằng Biển Đen đã từng là một hồ nước ngọt trong đất liền (ít nhất là trong các lớp trên) trong thời gian đóng băng gần đây và một thời gian sau đó.

Sau thời kỳ băng hà, mực nước trong biển Đen và biển Aegean dâng cao độc lập nhau cho đến độ cao đủ để cho sự trao đổi nước. Thời điểm chính xác của sự phát triển này vẫn là một vấn đề còn tranh cãi. Một khả năng có thể là biển Đen đã đầy trước, với lượng nước dư chảy qua Bosphorus và cuối cùng chảy vào Địa Trung Hải. Cũng có các kịch bản thảm họa như "Giả thiết đại hồng thủy Biển Đen" do William Ryan và Walter Pitman đề xướng.

Giả thiết đại hồng thủy

[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1997, William Ryan và Walter Pitman ở Đại học Columbia đã đưa ra giả thiết, theo đó một trận lũ lớn đã tràn qua Bosphorus trong thời cổ đại. Họ tuyên bố rằng Biển Đen và biển Caspi từng là các hồ nước ngọt lớn, nhưng vào khoảng 5600 TCN, Địa Trung Hải tràn qua dãi đá ở Bosphorus, tạo sự liên thông dòng chảy giữa Biển Đen và Địa Trung Hải. Công việc tiếp theo đã được thực hiện cả về hỗ trợ và phản bác giả thiết này, và các nhà khảo cổ học vẫn phản bác nó. Điều này đã khiến người ta liên hệ thảm họa này với các trận lũ huyền thoại trong thời kỳ tiền sử.[1]

Thành phần hóa học

[sửa | sửa mã nguồn]

Biển Đen là một bồn nước phân tầng lớn nhất trên thế giới, ở đó các lớp nước ở dưới sâu và trên mặt không trộn lẫn với nhau để có thể nhận oxy từ khí quyển. Do đó, hơn 90% thể tích nước Biển Đen dưới sâu là nước thiếu oxy. Điều kiện thủy hóa hiện tại chủ yếu bị khống chế bởi địa hình bồn biển và các dòng sông đổ vào, nên tạo ra sự phân tầng mạnh mẽ theo chiều đứng và sự cân bằng nước dương. Các lớp trên cùng nhìn chung lạnh hơn, nhẹ hơn và ít mặn hơn các lớp dưới sâu, vì chúng được các dòng sông cung cấp nước, trong khi đó các lớp dưới sâu có nguồn gốc ấm, mặn của Địa Trung Hải. Dòng nước nặng này từ Đia Trung Hải được cân bằng bởi một dòng nước ngọt trên mặt chảy ra từ Biển Đen vào biển Marmara, duy trình sự phân tầng và độ mặn.

Địa chất và địa hình đáy

[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn gốc địa chất của bồn biển có thể liên hệ đến hai bồn trũng sau cung riêng biệt đã từng bắt đầu bởi sự phân tách cung núi lửa Albian và đới hút chìm của các đại dương Tethys cổ và đại dương Tethys, nhưng thời gian xảy ra các sự kiện này vẫn còn tranh cãi.[2][3] Khi bắt đầu, các chuyển động kiến tạo nén ép gây ra sự sụt lún trong bồn trũng, xen kẽ với các pha tách giãn tạo ra các hoạt động núi lửa trên diện rộng và một số đai tạo núi, làm nâng các dải núi Greater Caucasus, Parhar, nam Crimea và Balkan. Sự va chạm đang tiếp diễn giữa mảng Á-Âu và châu Phi và sự chuyển động về phía tây của khối Anatolian dọc theo đứt gãy Bắc Anatolia và Đứt gãy Đông Anatolia gây ra cơ chế kiến tạo hiện tại,[4] đã làm tăng thêm sự sụt lún của bồn Biển Đen và hoạt động núi lửa đáng chú ý trong khu vực Anatolian.[5]

Bồn biển hiện tại có thể chia thành 2 phụ cấu trúc bởi phần nhô ra kéo dài về phía nam từ bán đảo Krym. Thềm lục địa về phía bắc của bồn biển rộng đến 190 km, và độ dốc trong khoảng 1:40 và 1:1000. Rìa phía nam quanh Thổ Nhĩ Kỳ và rìa phía tây quanh Gruzia đặc trưng bởi một thềm hẹp hiếm khi rộng quá 20 km và độ dốc khoảng 1:40, gồm nhiều hẻm vực và các rãnh. đồng bằng biển thẳm Euxine ở trung tâm Biển Đen có độ sâu tối đa 2.212 m (7.257,22 ft) nằm gần phía nam của Yalta trên bán đảo Krym.[6]

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Biển Đen từng là một tuyến đường thủy bận rộn nối các tuyến đường bộ cắt qua nó trong thế giới cổ đại như: Balkans với phía Tây, thảo nguyên Á-Âu với phía bắc, Caucasus và Trung Á với phía đông, Tiểu Á và Mesopotamia với phía nam, và Hy Lạp với tây nam. Vùng đất ở tận cùng phía đông của Biển Đen là Colchis, (hiện thuộc Gruzia), được đánh dấu cho người Hy Lạp là rìa của thế giới đã được khám phá. Các thảo nguyên phía bắc của Biển Đen từng được cho là nơi xuất phát của những người nói hệ ngôn ngữ Proto-Ấn-Âu, hệ ngôn ngữ tổ tiên của hệ ngôn ngữ Ấn-Âu, theo một số học giả như Kurgan; một số khác di chuyển về khu trung tâm phía đông của biển Caspi, một số khác nữa thì đến Anatolia. Nhiều cảng cổ, một số cảng còn cổ hơn các kim tự tháp Ai Cập, nằm trên bờ biển của Biển Đen.[7]

Biển Đen trở thành nơi hoạt động của Hải quân Ottoman trong 5 năm Genoa mất Krym năm 1479, sau đó chỉ có các tàu buồm buôn bán của phương Tây hoạt động trên vùng nước thuộc Venice cũ, một đối thủ cạnh tranh của Dubrovnik. Các hoạt động hạn chế này dần dần thay đổi bởi Hải quân Nga từ năm 1783 cho đến khi có sự nới lỏng kiểm soát xuất khẩu năm 1789 do cuộc cách mạng Pháp.[8][9]

Những khu nghỉ dưỡng

[sửa | sửa mã nguồn]

Ahtopol (Bulgaria) Anapa (Nga) Alupka (Russia) Alushta (Krym, Ukraina) Balchik (Bulgaria) Emona (Bulgaria) Eupatoria (Krym, nga) Theodosia (Krym, nga) Giresun (Thổ Nhĩ Kỳ) Gagra (Abkhazia/Gruza) Golden Sands (Bulgaria)

Gurzuf (Krym/Russia) Jupiter (Romania) Kobuleti (Gruza) Koktebel (Krym/Ukraina) Mamaia (Romania) Mangalia (Romania) Neptun (Romania) Nessebar (Bulgaria) Novorossiysk (Nga) Odessa (Ukraina) Olimp (Romania)

Pitsunda (Abkhazia/Gruza) Pomorie (Bulgaria) Rize (Thổ Nhĩ Kỳ) Rusalka (Bulgaria) Saturn (Romania) Sochi (Nga) Sozopol (Bulgaria) Sudak (Krym/Ukraina) Sunny Beach (Bulgaria) Venus (Romania) Yalta (Krym/Russia)

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ William Ryan and Walter Pitman, Noah's Flood: The New Scientific Discoveries About the Event That Changed History. Simon & Schuster Paperbacks, New York, NY, 1998 ISBN 0-684-85920-3
2. ^ McKenzie, DP (1970). “Plate tectonics of the Mediterranean region”. Nature. 226 (5242): 239–43. Bibcode:1970Natur.226..239M. doi:10.1038/226239a0. PMID 16057188.
3. ^ McClusky, S., S. Balassanian (2000). “Global Positioning System constraints on plate kinematics and dynamics in the eastern Mediterranean and Caucasus” (PDF). Journal of Geophysical Research. 105 (B3): 5695–5719. Bibcode:2000JGR...105.5695M. doi:10.1029/1999JB900351.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
4. ^ Shillington, Donna J.; White, Nicky; Minshull, Timothy A.; Edwards, Glyn R.H.; Jones, Stephen M.; Edwards, Rosemary A.; Scott, Caroline L. (2008). “Cenozoic evolution of the eastern Black Sea: A test of depth-dependent stretching models”. Earth and Planetary Science Letters. 265 (3–4): 360–378. Bibcode:2008E&PSL.265..360S. doi:10.1016/j.epsl.2007.10.033.
5. ^ Nikishin, A (2003). “The Black Sea basin: tectonic history and Neogene–Quaternary rapid subsidence modelling”. Sedimentary Geology. 156: 149–168. Bibcode:2003SedG..156..149N. doi:10.1016/S0037-0738(02)00286-5.
6. ^ "Remote Sensing of the European Seas" (2008) ISBN 1-4020-6771-2, p. 17
7. ^ “The Black Sea”. Chadparmet.home.comcast.net. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2010.[liên kết hỏng]
8. ^ The Venetian Empire 1200-1670, page 17, David Nicolle, Osprey Publishing, 1989. ISBN 978-0-85045-899-2
9. ^ Economic Life in Ottoman Europe: Taxation, Trade and the Struggle for Land, 1600-1800, Studies in Modern Capitalism, page 134, Bruce McGowan, ISBN 978-0-521-13536-8

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Biển Đen.

x t s Các biển và đại dương trên Trái Đất
Bắc Băng Dương	Vịnh Amundsen Biển Barents Biển Beaufort Biển Chukotka Biển Đông Siberia Biển Greenland Vịnh Boothia Biển Kara Biển Laptev Biển Lincoln Biển Prince Gustav Adolf Biển Pechora Biển Wandel Biển Trắng
Đại Tây Dương	Biển Adriatic Biển Aegea Biển Alboran Biển Archipelago Biển Argentina Vịnh Baffin Biển Balear Biển Baltic Vịnh Biscay Biển Bothnia Vịnh Campeche Vịnh Fundy Biển Đen Vịnh Bothnia Biển Caribe Biển Celtic Eo biển Manche Bồn địa Foxe Biển Greenland Vịnh Bothnian Vịnh Phần Lan Vịnh Lion Vịnh Guinea Vịnh Maine Vịnh México Vịnh Saint Lawrence Vịnh Sidra Vịnh Venezuela Vịnh Hudson Biển Ionia Biển Ireland Biển Irminger Vịnh James Biển Labrador Biển Levant Biển Libya Biển Ligure Biển Marmara Địa Trung Hải Biển Myrtoa Biển Bắc Biển Na Uy Biển Sargasso Biển Åland Biển Azov Biển Crete Biển Hebrides Biển Thrace Biển Tyrrhenus Biển Wadden
Ấn Độ Dương	Biển Andaman Biển Ả Rập Vịnh Bengal Vịnh Tadjoura Vịnh Aden Vịnh Aqaba Vịnh Khambhat Vịnh Kutch Vịnh Oman Vịnh Suez Biển Laccadive Eo biển Mozambique Vịnh Ba Tư Biển Đỏ Biển Timor
Thái Bình Dương	Biển Arafura Biển Bali Biển Banda Biển Bering Biển Bismarck Biển Bột Hải Biển Bohol Biển Camotes Biển Celebes Biển Ceram Biển Chile Biển San Hô Biển Hoa Đông Biển Flores Vịnh Alaska Vịnh Anadyr Vịnh California Vịnh Carpentaria Vịnh Fonseca Vịnh Panama Vịnh Thái Lan Vịnh Bắc Bộ Biển Halmahera Biển Java Biển Koro Mar de Grau Biển Molucca Vịnh Moro Biển Philippine Biển Salish Biển Savu Biển Nhật Bản Biển Okhotsk Biển nội địa Seto Biển Shantar Biển Sibuyan Biển Solomon Biển Đông Biển Sulu Biển Tasman Biển Visayas Hoàng Hải
Nam Đại Dương	Biển Amundsen Biển Bellingshausen Biển Sodruzhestvo Biển Cosmonauts Biển Davis Biển D'Urville Vịnh Đại Úc Biển King Haakon VII Biển Lazarev Biển Riiser-Larsen Biển Mawson Biển Ross Biển Scotia Biển Somov Biển Weddell
Biển kín	Biển Aral Biển Caspi Biển Chết
Sách   Thể loại