Bình Ngô đại Cáo - Tác Giả: Nguyễn Trãi

Nguyễn Trãi là một nhà quân sự, chính trị lớn của dân tộc Việt Nam. Đồng thời ông cũng là một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. Các tác phẩm của ông chứa đựng nhiều giá trị, tư tưởng.

Bình Ngô đại cáo (chữ Hán: 平吳大誥) được Nguyễn Trãi soạn thảo vào mùa xuân năm 1428, thay lời Lê Lợi để tuyên cáo về việc giành chiến thắng trong cuộc kháng chiến với nhà Minh, khẳng định sự độc lập của nước Đại Việt. Download.vn muốn giới thiệu đến các bạn học sinh tài liệu về tác giả Nguyễn Trãi và tác phẩm Bình Ngô đại cáo. Hãy cùng theo dõi ngay sau đây. 

Bình Ngô đại cáo

• Bình Ngô đại cáo
  • Bình Ngô đại cáo - Nguyên văn chữ Hán
  • Phiên âm Bình Ngô đại cáo
  • Dịch thơ Bình Ngô đại cáo (Bùi Kỉ dịch)
• I. Đôi nét về tác giả Nguyễn Trãi
  • 1. Cuộc đời
  • 2. Sự nghiệp
• II. Giới thiệu về tác phẩm Đại cáo bình Ngô
  • 1. Thể loại
  • 2. Hoàn cảnh sáng tác
  • 3. Bố cục
  • 4. Ý nghĩa nhan đề
  • 5. Nội dung
  • 6. Nghệ thuật
  • 7. Mở bài và kết bài
• III. Dàn ý phân tích Bình Ngô đại cáo

Bình Ngô đại cáo

Bình Ngô đại cáo - Nguyên văn chữ Hán

平吳大告代天行化皇上若曰。

蓋聞：仁義之舉，要在安民，弔伐之師莫先去暴。惟，我大越之國，實為文獻之邦。山川之封域既殊，南北之風俗亦異。自趙丁李陳之肇造我國，與漢唐宋元而各帝一方。雖強弱時有不同而豪傑世未常乏。故劉龔貪功以取敗，而趙禼好大以促亡。唆都既擒於鹹子關，烏馬又殪於白藤海。嵇諸往古，厥有明徵。頃因胡政之煩苛。至使人心之怨叛。狂明伺隙，因以毒我民；惡黨懷奸，竟以賣我國。焮蒼生於虐焰，陷赤子於禍坑。欺天罔民，詭計蓋千萬狀;連兵結釁稔惡殆二十年。敗義傷仁，乾坤幾乎欲息;重科厚歛，山澤靡有孑遺。開金場塞冒嵐瘴而斧山淘沙，採明珠則觸蛟龍而緪腰汆海。擾民設玄鹿之陷阱，殄物織翠禽之網羅。昆虫草木皆不得以遂其生，鰥寡顛連俱不獲以安其所。浚生靈之血以潤桀黠之吻牙；極土木之功以崇公私之廨宇。州里之征徭重困，閭閻之杼柚皆空。決東海之水不足以濯其污，罄南山之竹不足以書其惡。神民之所共憤，天地之所不容。

予：奮跡藍山，棲身荒野。念世讎豈可共戴，誓逆賊難與俱生。痛心疾首者垂十餘年，嘗膽臥薪者蓋非一日。發憤忘食，每研覃韜略之書，即古驗今，細推究興亡之理。圖回之志，寤寐不忘。當義旗初起之時，正賊勢方張之日。

奈以：人才秋葉，俊傑晨星。奔走先後者既乏其人，謀謨帷幄者又寡其助。特以救民之念，每鬱鬱而欲東;故於待賢之車，常汲汲已虛左。

然其：得人之效茫若望洋，由己之誠甚於拯溺。憤兇徒之未滅，念國步之遭迍。靈山之食盡兼旬，瑰縣之眾無一旅。蓋天欲困我以降厥任，故與益勵志以濟于難。揭竿為旗，氓隸之徒四集投醪饗士，父子之兵一心。以弱制彊，或攻人之不備;以寡敵眾常設伏以出奇。

卒能：以大義而勝兇殘，以至仁而易彊暴。蒲藤之霆驅電掣，茶麟之竹破灰飛。士氣以之益增，軍聲以之大振。陳智山壽聞風而;褫魄，李安方政假息以偷生。乘勝長驅，西京既為我有；選兵進取，東都盡復舊疆。寧橋之血成川，流腥萬里;窣洞之屍積野，遺臭千年。陳洽賊之腹心，既梟其首;李亮賊之奸蠹，又暴厥屍。王通理亂而焚者益焚，馬瑛救鬥而怒者益怒。彼智窮而力盡，束手待亡;我謀伐而心攻，不戰自屈。謂彼必易心而改慮，豈意復作孽以速辜。執一己之見以嫁禍於他人，貪一時之功以貽笑於天下。遂靈宣德之狡童，黷兵無厭;仍命晟昇之懦將，以油救焚。丁未九月柳昇遂引兵猶邱溫而進，本年十月木晟又分途自雲南而來。予前既選兵塞險以摧其鋒，予後再調兵截路以斷其食。本月十八日柳昇為我軍所攻，計墜於支稜之野；本月二十日柳昇又為我軍所敗，身死於馬鞍之山。二十五日保定伯梁銘陣陷而喪軀，二十八日尚書李慶計窮而刎首。我遂迎刃而解，彼自倒戈相攻。繼而四面添兵以包圍，期以十月中旬而殄滅。爰選貔貅之士，申命爪牙之臣。飲象而河水乾，磨刀而山石鈌。一鼓而鯨刳鱷斷，再鼓而鳥散麇驚。決潰蟻於崩堤，振剛風於稿葉。都督崔聚膝行而送款，尚書黃福面縛以就擒。僵屍塞諒江諒山之途，戰血赤昌江平灘之水。風雲為之變色，日月慘以無光。其雲南兵為我軍所扼於梨花，自恫疑虛喝而先以破腑;其沐晟眾聞昇軍所敗於芹站，遂躪藉奔潰而僅得脫身。冷溝之血杵漂，江水為之嗚咽；丹舍之屍山積，野草為之殷紅。兩路救兵既不旋踵而俱敗，各城窮寇亦將解甲以出降。賊首成擒，彼既掉餓虎乞憐之尾；神武不殺，予亦體上帝孝生之心。參將方政，內官馬騏，先給艦五百餘艘，既渡海而猶且魂飛魄散;總兵王通，參政馬瑛，又給馬數千餘匹，已還國而益自股慄心驚。彼既畏死貪生，而修好有誠;予以全軍為上，而欲民之得息。非惟謀計之極其深遠，蓋亦古今之所未見聞。社稷以之奠安，山川以之改觀。乾坤既否而復泰，日月既晦而復明。于以開萬世太平之基，于以雪天地無窮之恥。是由天地祖宗之靈有，以默相陰佑而致然也！

於戲！一戎大定，迄成無兢之功;四海永清，誕布維新之誥。

播告遐邇，咸使聞知。

Phiên âm Bình Ngô đại cáo

Đại thiên hành hóa hoàng thượng nhược viết.

Cái văn:Nhân nghĩa chi cử, yếu tại an dân,Điếu phạt chi sư mạc tiên khử bạo.Duy, ngã Đại Việt chi quốc,Thực vi văn hiến chi bang.Sơn xuyên chi phong vực ký thù,Nam bắc chi phong tục diệc dị.Tự Triệu, Đinh, Lý, Trần chi triệu tạo ngã quốc,Dữ Hán, Đường, Tống, Nguyên nhi các đế nhất phương.Tuy cường nhược thì hữu bất đồng,Nhi hào kiệt thế vị thường phạp.Cố Lưu Cung tham công dĩ thủ bại,Nhi Triệu Tiết hiếu đại dĩ xúc vong.Toa Đô ký cầm ư Hàm Tử quan,Ô Mã hựu ế ư Bạch Đằng hải.Kê chư vãng cổ,Quyết hữu minh trưng.Khoảnh nhân Hồ chính chi phiền hà.Chí sử nhân tâm chi oán bạn.Cuồng Minh tứ khích, nhân dĩ độc ngã dân;Ác đảng hoài gian, cánh dĩ mại ngã quốc.Hân thương sinh ư ngược diệm,Hãm xích tử ư hoạ khanh.Khi thiên võng dân, quỷ kế cái thiên vạn trạng;Liên binh kết hấn nẫm ác đãi nhị thập niên.Bại nghĩa thương nhân, càn khôn kỷ hồ dục tức;Trọng khoa hậu liễm, sơn trạch mi hữu kiết di.Khai kim trường tái mạo lam chướng nhi phủ sơn đào sa,Thái minh châu tắc xúc giao long nhi căng yêu thộn hải.Nhiễu dân thiết huyền lộc chi hãm tịnh,Điển vật chức thuý cầm chi võng la.Côn trùng thảo mộc giai bất đắc dĩ toại kỳ sinh,Quan quả điên liên câu bất hoạch dĩ an kỳ sở.Tuấn sinh linh chi huyết dĩ nhuận kiệt hiệt chi vẫn nha;Cực thổ mộc chi công dĩ sùng công tư chi giải vũ.Châu lý chi chinh dao trọng khốn,Lư diêm chi trữ trục giai không.Quyết Đông Hải chi thuỷ bất túc dĩ trạc kỳ ô,Khánh Nam Sơn chi trúc bất túc dĩ thư kỳ ác.Thần dân chi sở cộng phẫn,Thiên địa chi sở bất dung.

Dư:Phấn tích Lam Sơn,Thê thân hoang dã.Niệm thế thù khởi khả cộng đới,Thệ nghịch tặc nan dữ câu sinh.Thống tâm tật thủ giả thuỳ thập dư niên,Thường đảm ngọa tân giả cái phi nhất nhật.Phát phẫn vong thực, mỗi nghiên đàm thao lược chi thư,Tức cổ nghiệm kim, tế suy cứu hưng vong chi lý.Đồ hồi chi chí,Ngộ mị bất vong.Đương nghĩa kỳ sơ khởi chi thì,Chính tặc thế phương trương chi nhật.

Nại dĩ:Nhân tài thu diệp,Tuấn kiệt thần tinh.Bôn tẩu tiên hậu giả ký phạp kỳ nhân,Mưu mô duy ác giả hựu quả kỳ trợ.Đặc dĩ cứu dân chi niệm, mỗi uất uất nhi dục đông;Cố ư đãi hiền chi xa, thường cấp cấp dĩ hư tả.

Nhiên kỳ:Đắc nhân chi hiệu mang nhược vọng dương,Do kỷ chi thành thậm ư chửng nịch.Phẫn hung đồ chi vị diệt,Niệm quốc bộ chi tao truân.Linh Sơn chi thực tận kiêm tuần,Khôi Huyện chi chúng vô nhất lữ.Cái thiên dục khốn ngã dĩ giáng quyết nhiệm,Cố dữ ích lệ chí dĩ tế vu nan.Yết can vi kỳ, manh lệ chi đồ tứ tập;Đầu giao hưởng sĩ, phụ tử chi binh nhất tâm.Dĩ nhược chế cường, hoặc công nhân chi bất bị;Dĩ quả địch chúng thường thiết phục dĩ xuất kỳ.

Tốt năng:Dĩ đại nghĩa nhi thắng hung tàn,Dĩ chí nhân nhi dị cường bạo.Bồ Đằng chi đình khu điện xế,Trà Lân chi trúc phá hôi phi.Sĩ khí dĩ chi ích tăng,Quân thanh dĩ chi đại chấn.Trần Trí, Sơn Thọ văn phong nhi sỉ phách,Lý An, Phương Chính giả tức dĩ thâu sinh.Thừa thắng trường khu, Tây Kinh ký vị ngã hữu;Tuyển binh tiến thủ, Đông Đô tận phục cựu cương.Ninh Kiều chi huyết thành xuyên, lưu tinh vạn lý;Tốt Động chi thi tích dã, di xú thiên niên.Trần Hiệp tặc chi phúc tâm, ký kiêu kỳ thủ;Lý Lượng tặc chi gian đố, hựu bạo quyết thi.Vương Thông lý loạn nhi phần giả ích phần,Mã Anh cứu đấu nhi nộ giả ích nộ.Bỉ trí cùng nhi lực tận, thúc thủ đãi vong;Ngã mưu phạt nhi tâm công, bất chiến tự khuất.Vị bỉ tất dị tâm nhi cải lự,Khởi ý phục tác nghiệt dĩ tốc cô.Chấp nhất kỷ chi kiến dĩ giá hoạ ư tha nhân,Tham nhất thì chi công dĩ di tiếu ư thiên hạ.Toại linh Tuyên Đức chi giảo đồng, độc binh vô yếm;Nhưng mệnh Thạnh Thăng chi nọa tướng, dĩ du cứu phần.Đinh vị cửu nguyệt Liễu Thăng toại dẫn binh do Khâu Ôn nhi tiến,Nản niên thập nguyệt Mộc Thạnh hựu phân đồ tự Vân Nam nhi lai.Dư tiền ký tuyển binh tái hiểm dĩ tồi kỳ phong,Dư hậu tái điều binh tiệt lộ dĩ đoạn kỳ thực.Bản nguyệt thập bát nhật Liễu Thăng vị ngã quân sở công, kế truỵ ư Chi Lăng chi dã;Bản nguyệt nhị thập nhật Liễu Thăng hựu vị ngã quân sở bại, thân tử ư Mã An chi sơn.Nhị thập ngũ nhật Bảo Định bá Lương Minh trận hãm nhi táng khu,Nhị thập bát nhật Thượng thư Lý Khánh kế cùng nhi vẫn thủ.Ngã toại nghênh nhận nhi giải,Bỉ tự đảo qua tương công.Kế nhi tứ diện thiêm binh dĩ bao vi,Kỳ dĩ thập nguyệt trung tuần nhi điễn diệt.Viên tuyển tỳ hưu chi sĩ,Thân mệnh trảo nha chi thần.Ẩm tượng nhi hà thuỷ càn,Ma đao nhi sơn thạch khuyết.Nhất cổ nhi kình khô ngạc đoạn,Tái cổ nhi điểu tán quân kinh.Quyết hội nghĩ ư băng đê,Chấn cương phong ư cảo diệp.Đô đốc Thôi Tụ tất hành nhi tống khoản,Thượng thư Hoàng Phúc diện phọc dĩ tựu cầm.Cương thi tái Lượng Giang Lượng Sơn chi đồ,Chiến huyết xích Xương Giang Bình Than chi thuỷ.Phong vân vị chi biến sắc,Nhật nguyệt thảm dĩ vô quang.Kỳ Vân Nam binh vị ngã quân sở ách ư Lê Hoa, tự đỗng nghi hư hạt nhi tiên dĩ phá phủ;Kỳ Mộc Thạnh chúng văn Thăng quân sở bại ư Cần Trạm, toại lận tạ bôn hội nhi cận đắc thoát thân.Lãnh Câu chi huyết chử phiếu, giang thuỷ vị chi ô yết;Đan Xá chi thi sơn tích, dã thảo vị chi ân hồng.Lưỡng lộ cứu binh ký bất toàn chủng nhi câu bại,Các thành cùng khấu diệc tướng giải giáp dĩ xuất hàng.Tặc thủ thành cầm, bỉ ký trạo ngạ hổ khất liên chi vĩ;Thần võ bất sát, dư diệc thể thượng đế hiếu sinh chi tâm.Tham tướng Phương Chính, Nội quan Mã Kỳ, tiên cấp hạm ngũ bách dư sưu, ký độ hải nhi do thả hồn phi phách tán;Tổng binh Vương Thông, Tham chính Mã Anh, hựu cấp mã sổ thiên dư thất, dĩ hoàn quốc nhi ích tự cổ lật tâm kinh.Bỉ ký uý tử tham sinh, nhi tu hảo hữu thành;Dư dĩ toàn quân vi thượng, nhi dục dân chi đắc tức.Phi duy mưu kế chi cực kỳ thâm viễn,Cái diệc cổ kim chi sở vị kiến văn.Xã tắc dĩ chi điện an,Sơn xuyên dĩ chi cải quan.Càn khôn ký bĩ nhi phục thái,Nhật nguyệt ký hối nhi phục minh.Vu dĩ khai vạn thế thái bình chi cơ,Vu dĩ tuyết thiên địa vô cùng chi sỉ.Thị do thiên địa tổ tông chi linh hữu,Dĩ mặc tương âm hữu nhi trí nhiên dã.

Ô hô!Nhất nhung đại định,Hất thành vô cạnh chi công;Tứ hải vĩnh thanh,Đản bố duy tân chi cáo.

Bá cáo hà nhĩ,Hàm sử văn tri.

Dịch thơ Bình Ngô đại cáo (Bùi Kỉ dịch)

Từng nghe:Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân,Quân điếu phạt trước lo trừ bạo;Như nước Đại Việt ta từ trước,Vốn xưng nền văn hiến đã lâu,Núi sông bờ cõi đã chia,Phong tục Bắc Nam cũng khác;Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời xây nền độc lậpCùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phương;Tuy mạnh yếu có lúc khác nhau,Song hào kiệt thời nào cũng có.Vậy nên:Lưu Cung tham công nên thất bại;Triệu Tiết thích lớn phải tiêu vong;Cửa Hàm Tử bắt sống Toa ĐôSông Bạch Đằng giết tươi Ô MãViệc xưa xem xét, chứng cứ còn ghi.

Vừa rồi:Nhân họ Hồ chính sự phiền hàĐể trong nước lòng dân oán hậnQuân cuồng Minh thừa cơ gây hoạBọn gian tà còn bán nước cầu vinhNướng dân đen trên ngọn lửa hung tànVùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạDối trời lừa dân đủ muôn ngàn kếGây thù kết oán trải mấy mươi nămBại nhân nghĩa nát cả đất trời.Nặng thuế khoá sạch không đầm núi.Người bị ép xuống biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập thuồng luồng.Kẻ bị đem vào núi đãi cát tìm vàng, khốn nỗi rừng sâu nước độc.Vét sản vật, bắt dò chim trả, chốn chốn lưới chăng.Nhiễu nhân dân, bắt bẫy hươu đen, nơi nơi cạm đặt.Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ,Nheo nhóc thay kẻ goá bụa khốn cùng.Thằng há miệng, đứa nhe răng, máu mỡ bấy no nê chưa chán,Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa?Nặng nề những nỗi phu phenTan tác cả nghề canh cửi.Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội,Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi!Lẽ nào trời đất dung tha? Ai bảo thần dân chịu được?

Ta đây:Núi Lam sơn dấy nghĩaChốn hoang dã nương mìnhNgẫm thù lớn há đội trời chungCăm giặc nước thề không cùng sốngĐau lòng nhức óc, chốc đà mười mấy năm trờiNếm mật nằm gai, há phải một hai sớm tối.Quên ăn vì giận, sách lược thao suy xét đã tinh,Ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kỹ.Những trằn trọc trong cơn mộng mị,Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồiVừa khi cờ nghĩa dấy lên,Chính lúc quân thù đang mạnh.Lại ngặt vì:Tuấn kiệt như sao buổi sớm,Nhân tài như lá mùa thu,Việc bôn tẩu thiếu kẻ đỡ đần,Nơi duy ác hiếm người bàn bạc,Tấm lòng cứu nước, vẫn đăm đăm muốn tiến về đông,Cỗ xe cầu hiền, thường chăm chắm còn dành phía tả.Thế mà:Trông người, người càng vắng bóng, mịt mù như nhìn chốn bể khơi.Tự ta, ta phải dốc lòng, vội vã hơn cứu người chết đuối.Phần vì giận quân thù ngang dọc,Phần vì lo vận nước khó khăn,Khi Linh Sơn lương hết mấy tuần,Lúc Khôi Huyện quân không một đội.Trời thử lòng trao cho mệnh lớnTa gắng trí khắc phục gian nan.Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phớiTướng sĩ một lòng phụ tử, hoà nước sông chén rượu ngọt ngào.Thế trận xuất kỳ, lấy yếu chống mạnh,Dùng quân mai phục, lấy ít địch nhiều.

Trọn hay:Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,Lấy chí nhân để thay cường bạo.Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật,Miền Trà Lân trúc chẻ tro baY.Sĩ khí đã hăngQuân thanh càng mạnh.Trần Trí, Sơn Thọ nghe hơi mà mất vía,Lý An, Phương Chính, nín thở cầu thoát thân.Thừa thắng ruổi dài, Tây Kinh quân ta chiếm lại,Tuyển binh tiến đánh, Đông Đô đất cũ thu về.Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh trôi vạn dặmTốt Động thây chất đầy nội, nhơ để ngàn năm.Phúc tâm quân giặc: Trần Hiệp đã phải bêu đầuMọt gian kẻ thù: Lý Lượng cũng đành bỏ mạng.Vương Thông gỡ thế nguy, mà đám lửa cháy lại càng cháyMã Anh cứu trận đánh mà quân ta hăng lại càng hăng.Bó tay để đợi bại vong, giặc đã trí cùng lực kiệt,Chẳng đánh mà người chịu khuất, ta đây mưu phạt tâm công.Ngờ đâu vẫn đương mưu tính lại còn chuốc tội gây oan.Giữ ý kiến một người, gieo vạ cho bao nhiêu kẻ khác,Tham công danh một lúc, để cười cho tất cả thế gian.Bởi thế:Thằng nhãi con Tuyên Đức động binh không ngừngĐồ nhút nhát Thạnh, Thăng đem dầu chữa cháyĐinh mùi tháng chín, Liễu Thăng đem binh từ Khâu Ôn kéo lạiNăm ấy tháng mười, Mộc Thạnh chia đường từ Vân Nam tiến sang.Ta trước đã điều binh thủ hiểm, chặt mũi tiên phongSau lại sai tướng chẹn đường, tuyệt nguồn lương thựcNgày mười tháng tám, trận Chi Lăng, Liễu Thăng thất thếNgày hai mươi, trận Mã Yên, Liễu Thăng cụt đầuNgày hăm lăm, bá tước Lương Minh đại bại tử vongNgày hăm tám, thượng thư Lý Khánh cùng kế tự vẫn.Thuận đà ta đưa lưỡi dao tung pháBí nước giặc quay mũi giáo đánh nhauLại thêm quân bốn mặt vây thànhHẹn đến giữa tháng mười diệt giặcSĩ tốt kén người hùng hổBề tôi chọn kẻ vuốt nanhGươm mài đá, đá núi cũng mònVoi uống nước, nước sông phải cạn.Đánh một trận, sạch không kình ngạcĐánh hai trận tan tác chim muông.Cơn gió to trút sạch lá khô,Tổ kiến hổng sụt toang đê vỡ.Đô đốc Thôi Tụ lê gối dâng tờ tạ tội,Thượng thư Hoàng Phúc trói tay để tự xin hàng.Lạng Giang, Lạng Sơn, thây chất đầy đườngXương Giang, Bình Than, máu trôi đỏ nướcGhê gớm thay! Sắc phong vân phải đổi,Thảm đạm thay! Ánh nhật nguyệt phải mờBị ta chặn ở Lê Hoa, quân Vân Nam nghi ngờ khiếp vía mà vỡ mật!Nghe Thăng thua ở Cần Trạm, quân Mộc Thạnh xéo lên nhau chạy để thoát thân.Suối Lãnh Câu, máu chảy trôi chày, nước sông nghẹn ngào tiếng khócThành Đan Xá, thây chất thành núi, cỏ nội đầm đìa máu đen.Cứu binh hai đạo tan tành, quay gót chẳng kịp,Quân giặc các thành khốn đốn, cởi giáp ra hàngTướng giặc bị cầm tù, như hổ đói vẫy đuôi xin cứu mạngThần vũ chẳng giết hại, thể lòng trời ta mở đường hiếu sinhMã Kỳ, Phương Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến biển mà vẫn hồn bay phách lạc,Vương Thông, Mã Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa, về đến nước mà vẫn tim đập chân run.Họ đã tham sống sợ chết mà hoà hiếu thực lòngTa lấy toàn quân là hơn, để nhân dân nghỉ sức.Chẳng những mưu kế kì diệuCũng là chưa thấy xưa nayXã tắc từ đây vững bềnGiang sơn từ đây đổi mớiCàn khôn bĩ rồi lại tháiNhật nguyệt hối rồi lại minhNgàn năm vết nhục nhã sạch làuMuôn thuở nền thái bình vững chắcÂu cũng nhờ trời đất tổ tông linh thiêng đã lặng thầm phù trợ;Than ôi!Một cỗ nhung y chiến thắng,Nên công oanh liệt ngàn nămBốn phương biển cả thanh bình,Ban chiếu duy tân khắp chốn.Xa gần bá cáo,Ai nấy đều hay.

I. Đôi nét về tác giả Nguyễn Trãi

1. Cuộc đời

- Nguyễn Trãi (1380 - 1442), hiệu là Ức Trai.

- Quê gốc ở làng Chi Ngại, huyện Phượng Sơn, lộ Lạng Giang (nay thuộc huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương).

- Thân sinh là Nguyễn Ứng Long (sau đổi là Nguyễn Phi Khanh) - một nho sinh nghèo, học giỏi và đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ) vào thời Trần. Thân mẫu là Trần Thị Thái, con quan Tư đồ Trần Nguyên Đán.

- Thuở thiếu thời, Nguyễn Trãi phải chịu nhiều mất mát đau thương: mất mẹ khi mới năm tuổi, ông ngoại qua đời khi mười tuổi.

- Năm 1400, ông thi đỗ Thái học sinh, làm quan dưới triều nhà Hồ.

- Năm 1407, giặc Minh xâm lược, Nguyễn Phi Khanh bị bắt sang Trung Quốc. Nguyễn Trãi ghi nhớ lời cha để trả nợ nước, thù nhà.

- Sau khi thoát khỏi sự giam lỏng của giặc Minh, ông tìm đến nghĩa quân Lam Sơn, theo Lê Lợi tham gia khởi nghĩa, góp phần to lớn vào sự thắng lợi của nghĩa quân.

- Ông là một nhà quân sự, chính trị lớn của dân tộc Việt Nam. Đồng thời cũng là một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc.

- Ông tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với vai trò quan trọng bên cạnh Lê Lợi, giúp Lê Lợi đánh bại nghĩa quân xâm lược.

- Nhưng đến cuối cùng, cuộc đời ông phải kết thúc đầy bi thảm vào năm 1442 với vụ án nổi tiếng “Lệ Chi Viên”.

- Năm 1980, UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc) công nhận Nguyễn Trãi là Danh nhân văn hóa thế giới.

2. Sự nghiệp

- Nguyễn Trãi là một nhà văn chính luận kiệt xuất với các tác phẩm: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, chiếu biểu viết dưới thời Lê… Tư tưởng chủ đạo trong các tác phẩm này là tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước thương dân.

- Nguyễn Trãi là một nhà thơ trữ tình sâu sắc: Ức trai thi tập, Quốc âm thi tập đã ghi lại hình ảnh người anh hùng vĩ đại cũng vừa là con người trần thế.

II. Giới thiệu về tác phẩm Đại cáo bình Ngô

1. Thể loại

- Cáo là thể văn nghị luận cổ, thường được vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng để trình bày một chủ trương hay công bố kết quả của một sự nghiệp để mọi người cùng biết.

- Cáo phần nhiều được viết bằng văn biên ngẫu (không hoặc có vần, thường có đối, câu dài ngắn không gò bó, mỗi cặp hai về đối nhau)

- Cáo là thể văn có tính chất hùng biện, lời lẽ đanh thép, lí luận sắc đáng.

- Bài đại cáo trên được viết theo lối văn biền ngẫu, có vận dụng thể tứ lục (từng cặp câu, mỗi câu 10 chữ ngắt nhịp 4/6).

2. Hoàn cảnh sáng tác

- Sau khi quân ta đại thắng, tiêu diệt và làm tan rã 15 vạn viện binh của giặc, Vương Thông buộc phải giảng hòa, chấp nhận rút quân về nước.

- “Bình Ngô đại cáo” do Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Thái Tổ (Lê Lợi) soạn thảo sau khi đánh thắng quân Minh, được công bố ngày 17 tháng chạp năm Đinh Mùi (1428).

- Bài cáo được coi như một bản Tuyên ngôn độc lập của đất nước ta lúc bấy giờ.

3. Bố cục

Gồm 4 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “Chứng cớ còn ghi”: khẳng định tư tưởng nhân nghĩa của dân tộc Đại Việt.
• Phần 2. Tiếp theo đến “Trời đất chẳng dung tha”: tố cáo tội ác của quân Minh.
• Phần 3. Tiếp theo đến “Cũng là chưa thấy xưa nay”: kể lại khái quát diễn biến cuộc khởi nghĩa.
• Phần 4. Còn lại: lời tuyên bố độc lập.

4. Ý nghĩa nhan đề

- Đại cáo bình Ngô (đại: lớn, rộng rãi; cáo: báo cáo; tuyên bố; bình: bình ổn dẹp yên; Ngô: giặc Ngô).

- Nhan đề “Đại cáo bình Ngô” có nghĩa là tuyên cáo rộng rãi về việc dẹp yên giặc Ngô.

=> Nhan đề có ý nghĩa khái quát nội dung toàn bộ tác phẩm.

5. Nội dung

Đại cáo bình Ngô là bản tuyên ngôn độc lập với mục đích tố cáo tội ác kẻ thù xâm lược, ca ngợi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

6. Nghệ thuật

Nghệ thuật chính luận tài tình, cảm hứng trữ tình sâu sắc.

7. Mở bài và kết bài

- Mở bài: Nguyễn Trãi là một nhà quân sự, chính trị lớn của dân tộc Việt Nam. Đồng thời ông cũng là một nhà văn, nhà thơ lớn trong nền văn học nước nhà. Tác phẩm tiêu biểu của ông có thể kể đến là Bình Ngô đại cáo. Nguyễn Trãi đã thừa lệnh Lê Thái Tổ (Lê Lợi) soạn thảo sau khi đánh thắng quân Minh, được công bố ngày 17 tháng chạp năm Đinh Mùi (1428). là bản tuyên ngôn độc lập với mục đích tố cáo tội ác kẻ thù xâm lược, ca ngợi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

- Kết bài: Bình Ngô đại cáo chứa đựng những giá trị to lớn không chỉ về lịch sử mà còn cả văn học. Tác phẩm được coi là bản Tuyên ngôn Độc lập với mục đích tố cáo tội ác kẻ thù xâm lược, ca ngợi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

III. Dàn ý phân tích Bình Ngô đại cáo

(1) Mở bài

Giới thiệu về tác phẩm Bình Ngô đại cáo.

(2) Thân bài

a. Tư tưởng nhân nghĩa

- Khái niệm “nhân nghĩa” trong cuộc sống: phạm trù tư tưởng của Nho giáo chỉ mối quan hệ giữa người với người dựa trên cơ sở tình thương và đạo lí.

- Quan niệm của Nguyễn Trãi về “nhân nghĩa”

• Kế thừa tư tưởng Nho giáo là “yên dân”: làm cho cuộc sống nhân dân yên ổn, hạnh phúc
• Tư tưởng mới đó là “trừ bạo”: vì nhân dân diệt trừ bạo tàn, giặc xâm lược.

=> Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi đã khẳng định được sự chính nghĩa của nghĩa quân Lam Sơn. Từ đó tạo cơ sở vững chắc cho cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

- Tư tưởng nhân nghĩa kết hợp với chân lý về độc lập dân tộc: Nền độc lập của dân tộc ta được xác định qua các dẫn chứng: Nền văn hiến lâu đời, cương vực lãnh thổ riêng biệt, phong tục Bắc Nam phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc, lịch sử lâu đời trải qua các triều đại Triệu, Đinh, Lý, Trần, hào kiệt đời nào cũng có. Các từ ngữ “từ trước, đã lâu, vốn xưng, đã chia” đã khẳng định sự tồn tại hiển nhiên của Đại Việt.

=> Khẳng định dân tộc Đại Việt là quốc gia độc lập, đó là chân lý không thể chối cãi.

- Thái độ của tác giả:

• So sánh các triều đại của Đại Việt ngang hàng với các triều đại của Trung Hoa.
• Gọi các vị vua Đại Việt là “đế”: Trước nay hoàng đế phương Bắc chỉ xem vua nước Việt là Vương, sự ngang hàng không chỉ về triều đại mà còn về con người. Thể hiện ý thức về chủ quyền độc lập cao độ của tác giả.
• Sử dụng phép liệt kê, dẫn ra những kết cục của kẻ chống lại chân lý: Lưu Cung, Triệu Tiết, Toa Đô, Ô Mã... Đó chính là lời cảnh cáo đanh thép, đồng thời cũng thể hiện niềm tự hào bởi những chiến công của nhân dân Đại Việt.

b. Tố cáo tội ác của quân Minh

- Tội ác đối với đất nước: các từ “nhân, thừa cơ” cho thấy sự cơ hội, thủ đoạn của giặc Minh, chúng mượn chiêu bài “phù Trần diệt Hồ” để gây chiến tranh xâm lược nước ta.

=> Vạch trần luận điệp bịp bợm, cướp nước của giặc Minh.

- Tội ác với nhân dân:

• Khủng bố, sát hại người dân vô tội: Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tan, vùi con đỏ dưới hầm tai vạ, dối trời lừa dân...
• Bóc lột bằng thuế khóa, vơ vét tài nguyên, sản vật nước ta: nặng thuế khóa sạch không đầm núi
• Phá hoại môi trường, tiêu diệt sự sống: nát cả đất trời,
• Bóc lột sức lao động, phá hoại sản xuất: người bị ép xuống biển dòng lưng mò ngọc…, kẻ bị đem vào núi đãi cát tìm vàng…

=> Sử dụng biện pháp liệt kê tố cáo những tội ác dã man của giặc. Đồng thời cho thấy hình ảnh đáng thương, tội nghiệp, khổ đau của nhân dân. Từ đó thể hiện sự xót xa, đau đớn, thương cảm đối với nhân dân, sự căm phẫn đối với kẻ thù của tác giả.

- Lòng căm thù giặc của nhân dân được bộc lộ:

• Hình ảnh phóng đại “trúc Nam Sơn không ghi hết tội, nước Đông Hải không rửa sạch mùi” lấy cái vô cùng của tự nhiên để nói về tội ác của giặc Minh.
• Câu hỏi tu từ “lẽ nào...chịu được”: Tội ác không thể dung thứ của giặc.

=> Bản cáo trạng đanh thép kết tội quân Minh xâm lược.

c. Kể lại khái quát diễn biến cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

* Khắc họa hình tượng người anh hùng Lê Lợi - vị chủ tướng tài ba:

- Nguồn gốc xuất thân: là người nông dân áo vải “chốn hoang dã nương mình”.

- Lựa chọn căn cứ khởi nghĩa: “Núi Lam Sơn dấy nghĩa”.

- Tính cách:

• Có lòng căm thù giặc sâu sắc, sục sôi: “Ngẫm thù lớn há đội trời chung, căm giặc nước thề không cùng sống...”
• Có lý tưởng, hoài bão lớn lao, biết trọng dụng người tài: “Tấm lòng cứu nước...dành phía tả”.
• Có lòng quyết tâm để thực hiện lí tưởng lớn “Đau lòng nhức óc...nếm mật nằm gai…suy xét đã tinh”.

=> Hình tượng Lê Lợi hiện lên vừa là con người bình dị đời thường, vừa là người anh hùng khởi nghĩa. Lê Lợi chính là linh hồn của cuộc khởi nghĩa.

* Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

- Giai đoạn đầu cuộc khởi nghĩa:

• Khó khăn về quân trang, lương thực: lương hết mấy tuần, quân không một đội.
• Tinh thần của quân và dân: Gắng chí, quyết tâm (Ta gắng chí khắc phục gian nan), đồng lòng, đoàn kết (sử dụng hai điện tích dựng cần trúc, hòa nước sông)

=> Một giai đoạn mở đầu đầy thử thách, khó khăn nhưng với sự đồng lòng thì quân và dân đã quyết tâm vượt qua.

- Giai đoạn phản công và giành thắng lợi:

• Những chiến thắng ban đầu: Trận Bạch Đằng, miền Trà Lân tạo thanh thanh thế cho nghĩa quân và trở thành nỗi khiếp đảm cho kẻ thù “sấm vang chớp giật, trúc chẻ tro bay”.
• Nghĩa quân liên tiếp giành nhiều thắng lợi to lớn, tiêu diệt giặc ở những thành mà chúng chiếm đóng “Trần Trí, Sơn Thọ...thoát thân” và tiêu diệt quân chi viện của giặc “Đinh Mùi...tự vẫn”.

=> Không khí chiến trận máu lửa, sục sôi với những chiến thắng giòn giã liên tiếp của quân ta cũng như sự thất bại nhục nhã, ê chề của địch.

- Kết cục của quân Minh:

• Thất bại ê chề: “thây chất đầy nội, nhơ để ngàn năm, bêu đầu, bỏ mạng,..”.
• Tướng giặc tham sống sợ chết xin hàng.
• Binh lính mất người lãnh đạo: “Thượng thư Hoàng Phúc...xin cứu mạng”

- Khí thế vang dội và cách ứng xử của quân dân ta:

• “Gươm mài đá đá núi cũng mòn, voi uống nước nước sông phải cạn, đánh một trận...”: ca ngợi khí thế hào sảng, ngút trời của quân ta.
• “Thần vũ chẳng giết hại...nghỉ sức”: chính sách nhân nghĩa với kẻ thù. Đây là cách ứng xử vừa nhân đạo vừa khôn khéo của nghĩa quân Lam Sơn, nó vừa khiến ta thấy được tính chất chính nghĩa của nghĩa quân vừa là sự chuẩn bị cần thiết cho chính sách ngoại giao sau này.

=> Niềm tự hào của tác giả.

d. Lời tuyên bố độc lập

- Mong ước về tương lai của đất nước: “xã tắc từ đây vững bền, giang sơn từ đây đổi mới, thái bình vững chắc”, các hình ảnh của vũ trụ “kiền khôn, nhật nguyệt, ngàn thu sạch làu”

=> Đất nước, vũ trụ đang vận động theo hướng tươi sáng, tốt đẹp hơn. Từ đó thấy được niềm tin tưởng, lạc quan về sự nghiệp xây dựng đất nước.

(3) Kết bài

Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Bình Ngô đại cáo.