Bơ (thực Vật) – Wikipedia Tiếng Việt

Bơ
Khoảng thời gian tồn tại: 15–0 triệu năm trước đây TiềnЄ Є O S D C P T J K Pg N Middle Miocene – nay
Chùm trái bơ và tán lá, Huntington Library, California
Tình trạng bảo tồn
Ít quan tâm  (IUCN 3.1)[1]
Phân loại khoa học
Giới:	Plantae
nhánh:	Tracheophyta
nhánh:	Angiospermae
nhánh:	Magnoliids
Bộ:	Laurales
Họ:	Lauraceae
Chi:	Persea
Loài:	P. americana
Danh pháp hai phần
Persea americanaMill., 1768
Các đồng nghĩa
Laurus persea L. Persea americana var. angustifolia Miranda Persea americana var. drymifolia (Cham. & Schltdl.) S.F.Blake Persea americana var. nubigena (L.O.Williams) L.E.Kopp Persea drymifolia Cham. & Schltdl. Persea edulis Raf. Persea floccosa Mez Persea gigantea L.O.Williams Persea gratissima C.F.Gaertn. Persea gratissima var. drimyfolia (Schltdl. & Cham.) Mez Persea gratissima var. macrophylla Meisn. Persea gratissima var. oblonga Meisn. Persea gratissima var. praecox Nees Persea gratissima var. vulgaris Meisn. Persea leiogyna Blake Persea nubigena L.O.Williams Persea nubigena var. guatemalensis L.O.Williams Persea paucitriplinervia Lundell Persea persea (L.) Cockerell Persea steyermarkii C.K.Allen [2]

Đối với các định nghĩa khác, xem Bơ (định hướng). Quả bơ (phần ăn được)

Giá trị dinh dưỡng cho mỗi 100 g (3,5 oz)
Năng lượng	670 kJ (160 kcal)
Carbohydrat	8.53 g
Đường	0.66 g
Chất xơ	6.7 g
Chất béo	14.66 g
Chất béo bão hòa	2.13 g
Chất béo không bão hòa đơn	9.80 g
Chất béo không bão hòa đa	1.82 g
Protein	2 g
Vitamin và khoáng chất Vitamin Lượng %DV† Thiamine (B1) 6% 0.067 mg Riboflavin (B2) 10% 0.130 mg Niacin (B3) 11% 1.738 mg Acid pantothenic (B5) 28% 1.389 mg Vitamin B6 15% 0.257 mg Folate (B9) 20% 81 μg Vitamin C 11% 10 mg Chất khoáng Lượng %DV† Calci 1% 12 mg Sắt 3% 0.55 mg Magiê 7% 29 mg Phốt pho 4% 52 mg Kali 16% 485 mg Kẽm 6% 0.64 mg
† Tỷ lệ phần trăm được ước tính dựa trên khuyến nghị Hoa Kỳ dành cho người trưởng thành,[3] ngoại trừ kali, được ước tính dựa trên khuyến nghị của chuyên gia từ Học viện Quốc gia.[4]

Bơ (danh pháp hai phần: Persea americana) là một loại cây cận nhiệt đới có nguồn gốc từ México và Trung Mỹ, được phân loại thực vật có hoa, hai lá mầm, họ Lauraceae. Con người biết ăn trái cây bơ từ xưa, bằng chứng là người ta tìm thấy bình nước hình trái bơ tại đô thành Chan Chan trước thời đại Inca[5].

Cây bơ cao khoảng 20 mét, lá chen kẽ, mỗi lá dài 12–25 cm, hoa không hiện rõ, màu xanh-vàng, mỗi hoa lớn độ 5–10 mm.

Trái của cây bơ hình như cái bầu nước, dài 7–20 cm, nặng 100g-1 kg. Vỏ mỏng, hơi cứng, màu xanh lục đậm, có khi gần như màu đen. Khi chín, bên trong thịt mềm, màu vàng nhạt, giống như chất bơ, có vị ngọt nhạt. Hột trái bơ hình tựa quả trứng, dài 5 – 6 cm, nằm trong trung tâm, màu nâu đậm, và rất cứng.[6]

Một cây bơ trung bình ra 120 trái một năm. Vườn bơ có khả năng sản xuất 7 tấn trái bơ mỗi hecta mỗi năm, có vườn đạt đến 20 tấn [7]. Cây bơ không hợp trồng ở vùng lạnh, chỉ phát triển ở vùng nhiệt đới và ôn đới.

Thịt trái bơ thường được dùng làm nguyên liệu cho các món sinh tố giải khát, làm salad, sushi hoặc có thể dùng để ăn với bánh mì bằng cách quết lên bánh và rắc thêm một chút đường. Ngoài ra, bơ cũng được dùng trong việc chăm sóc da, tuy nhiên việc ăn nhiều bơ cũng gây nên bệnh về gan.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Persea americana được cho là xuất phát từ Puebla, México.[8] Chứng tích hóa thạch thì ghi nhận rằng loài bơ và cận chủng phát triển hàng triệu năm về trước trên một vùng địa lý rộng lớn có khí hậu và thổ nhưỡng thích hợp, phía bắc lan đến tận California,[9] phía nam là Trung Mỹ.

Giống bơ bản địa có tên tiếng Tây Ban Nha là criollo ra trái nhỏ, vỏ đen sậm, hạt to.[10] Bằng chứng xưa nhất rằng trái bơ được loài người sử dụng được khai quật ở trong hang động thuộc Coxcatlán, Puebla, México khoảng 10 ngàn năm trước Công nguyên. Cây bơ được trồng từ lâu ở Trung và Nam Mỹ; cổ vật phát hiện ở Chan Chan mang niên đại 900 năm sau Công nguyên thuộc nền văn hóa Tiền Inca là một bình nước hình dạng trái bơ.[5]

Trong văn tịch thì trái bơ xuất hiện lần đầu trong sách Suma De Geographia Que Trata De Todas Las Partidas Y Provincias Del Mundo của Martín Fernández de Enciso soạn năm 1519. Ông sinh khoảng năm 1470 và mất 1528.[11][12] Với sách tiếng Anh thì Hans Sloane năm 1696 nhắc đến bơ trong bản liệt danh các loài thảo mộc ở Jamaica. Người Âu châu đem trồng cây bơ ở Indonesia năm 1750, Brasil năm 1809, Nam Phi và Úc cuối thế kỷ 19, rồi Trung Đông năm 1908.

Cách bảo quản sinh tố bơ

[sửa | sửa mã nguồn]

- Bảo quản ở nơi lạnh từ 5 - 10 độ C.

Một vài hình ảnh về cây bơ

[sửa | sửa mã nguồn]

• Trái bơ bổ đôi theo chiều dọc, giữa có hột to tròn
• Hoa cây bơ vào mùa Xuân.
• Sinh tố bơ

• Trại trồng bơ giữa lúc cây ra hoa
• Quả bơ bán tại chợ Đà Lạt, Việt Nam
• Tiết diện thân gỗ cây bơ

Hình ảnh

[sửa | sửa mã nguồn]

• 
• 
• 
• 
• Guacamole là món xốt làm từ bơ xay nhuyễn
• 
• 

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Wegier, A., Lorea Hernández, F., Contreras, A., Tobón, W. & Mastretta-Yanes, A. 2017. Persea americana (errata version published in 2018). The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T96986556A129765464. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T96986556A96986588.en. Downloaded on 01 May 2021.
2. ^ “Persea americana Mill., The Plant List, Version 1”. Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden. 2010.
3. ^ United States Food and Drug Administration (2024). “Daily Value on the Nutrition and Supplement Facts Labels”. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2024.
4. ^ National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Health and Medicine Division; Food and Nutrition Board; Committee to Review the Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium (2019). Oria, Maria; Harrison, Meghan; Stallings, Virginia A. (biên tập). Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium. The National Academies Collection: Reports funded by National Institutes of Health. Washington (DC): National Academies Press (US). ISBN 978-0-309-48834-1. PMID 30844154.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
5. ^ a b Barry, PC (ngày 7 tháng 4 năm 2001). “Avocado: The Early Roots of Avocado History”. Canku Ota. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 29 tháng 12 năm 2007.
6. ^ Dowling, Curtis F.; Morton, Julia Frances (1987). Fruits of warm climates. Miami, Fla: J.F. Morton. ISBN 0-9610184-1-0.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
7. ^ Whiley, A (ngày 1 tháng 9 năm 2000). “Avocado Production in Australia”. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Truy cập ngày 29 tháng 12 năm 2007.
8. ^ Galindo-Tovar, María Elena 5, Arzate-Fernández, Amaury M., Ogata-Aguilar, Nisao, and Landero-Torres, Ivonne (2007). “The Avocado (Persea Americana, Lauraceae) Crop in Mesoamerica: 10,000 Years of History”. Harvard Papers in Botany. Harvard University Herbaria. Truy cập ngày 27 tháng 4 năm 2014.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
9. ^ “Fossil avocado leaves found in California” (PDF). Truy cập ngày 25 tháng 8 năm 2014.
10. ^ Villanueva, M. and Verti, S. “El aguacate: Oro verde de México, orgullo de Michoacán” (PDF). Gobierno del Estado de Michoacán. Truy cập ngày 6 tháng 6 năm 2020.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
11. ^ “Avocado History”. IndexFresh.com. Bloomington, CA: Index Fresh Avocado. 2007. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 5 năm 2015. Truy cập ngày 29 tháng 12 năm 2007.
12. ^ Stradley, Linda (2004). “All About Avocados: History of the Hass Avocado”. What'sCookingAmerica.net. Newberg, OR: self-published. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2008. While this is a self-published work, it cites its sources, and Stradley is a well-known culinary author.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Bơ (thực vật).

• Bơ (thực vật) tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Avocado (fruit and tree) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Definitive illustrated list of avocado varieties Lưu trữ 2021-03-09 tại Wayback Machine
• California Avocado Commission
• Avocados beyond Persea americana Lưu trữ 2006-11-07 tại Wayback Machine, California Rare Fruit Growers

Thẻ nhận dạng đơn vị phân loại

Wikidata: Q37153 Wikispecies: Persea americana AoFP: 443 APDB: 48991 APNI: 165441 ATRF: Persea_americana BioLib: 207615 Calflora: 9376 CoL: 4F97T Ecocrop: 1659 EoL: 596888 EPPO: PEBAM FNA: 200009046 FoAO2: americana Persea americana FoC: 200009046 GBIF: 3034046 GRIN: 27393 iNaturalist: 62831 IPA: 14162 IPNI: 467921-1 IRMNG: 11326304 ITIS: 18154 IUCN: 96986556 MoBotPF: 281661 NatureServe: 2.140276 NBN: NHMSYS0000461590 NCBI: 3435 NZOR: 6e25c949-ec9d-4d20-a674-4cd746f3b7da NZPCN: 3005 Observation.org: 159166 Open Tree of Life: 913249 PalDat: Persea_americana Plant List: kew-2529835 PLANTS: PEAM3 POWO: urn:lsid:ipni.org:names:325643-2 RHS: 21291 Tropicos: 17801262 WFO: wfo-0000465160

x t s Danh sách trái cây Việt Nam
Trái cây chung	Bình bát Bòn bon Bơ Bưởi Cam Chanh Chanh dây Chôm chôm Chuối Cóc Chùm ruột Dâu tây Dưa gang Dưa hấu Dưa lưới Dừa Dứa (Thơm, Khóm) Đào Điều (Đào lộn hột) Đu đủ Roi hoa trắng (mận chuông, mận trắng, bòng bòng, mận hồng đào) Roi hoa đỏ (mận đỏ, mận điều đỏ, mận Ấn Độ) Lý Hồng Hồng xiêm (sapôchê) Khế Lê Lêkima (quả trứng gà) Lựu Mãng cầu Xiêm Măng cụt Mận hậu Me Mít Mơ Na Nhãn Nho Ổi Quất Quýt Sầu riêng Sấu Sa kê Sơ ri Sung Táo ta Táo tây Thanh long Thanh yên Thị Vải thiều Vú sữa Xoài
Giống trái câyđặc sản	Bưởi da xanh Bưởi Diễn Bưởi Đoan Hùng Bưởi Lâm Động Bưởi Luận Văn Bưởi năm roi Bưởi Phúc Trạch Bưởi Thanh Hồng Cam bù Cam Đồng Dụ Cam sành Cam Vinh Cam xã Đoài Chuối ngự Chuối tiêu hồng Khoái Châu Dâu Hạ Châu Dứa Đồng Giao Dừa sáp Dưa Tân Hưng Hồng xiêm Thanh Hà Khóm Cầu Đúc Ổi Thanh Hà Quýt hồng Quýt Hương Cần Quýt ngọt Gia Luận Táo Bàng La Vú sữa Lò Rèn Vĩnh Kim Xoài cát Hòa Lộc
Bản mẫu:Quả