Bonsai – Wikipedia Tiếng Việt

Trang chủ » Tính Bonsai » Bonsai – Wikipedia Tiếng Việt

Có thể bạn quan tâm

Bài viết hoặc đoạn này cần người am hiểu về chủ đề này trợ giúp biên tập mở rộng hoặc cải thiện. Bạn có thể giúp cải thiện trang này nếu có thể. Xem trang thảo luận để biết thêm chi tiết. (tháng 5/2022)
Bài này không có nguồn tham khảo nào. Mời bạn giúp cải thiện bài bằng cách bổ sung các nguồn tham khảo đáng tin cậy. Các nội dung không nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. Nếu bài được dịch từ Wikipedia ngôn ngữ khác thì bạn có thể chép nguồn tham khảo bên đó sang đây. (tháng 5/2022) (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)
Một cây bonsai được tạo hình từ cây phong đinh ba từ năm 1895.
Bonsai nổi tiếng Goshin (en) được tạo hình từ 11 cây tùng sà, từ năm 1948

Bonsai (tiếng Nhật: 盆栽; Hán-Việt: bồn tài, nghĩa là "cây con trồng trong chậu"), còn được gọi phổ biến là chậu kiểng hay chậu cây kiểng, là một loại cây cảnh có kích thước nhỏ, được tạo hình và chăm sóc sao cho mang dáng vẻ cổ thụ, thường được trồng trong chậu cảnh. Bonsai không chỉ là một hình thức trang trí mà còn là một nghệ thuật, kết hợp giữa kỹ thuật trồng trọt và thẩm mỹ để phản ánh sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Nghệ thuật bonsai có nguồn gốc từ Trung Quốc, sau đó lan truyền sang Nhật Bản và Hàn Quốc khi người ta phát hiện trên núi những cây nhỏ mọc hoang dã, giống cây cổ thụ và có sức sống mãnh liệt trong điều kiện khó khăn, sau đó, người ta đem những cây này về trồng trong chậu nhỏ và tiến hành cắt tỉa, uốn sửa để tạo dáng đẹp hơn. Nghệ thuật này được gọi là Penjing (盆景, bồn cảnh, còn gọi là Hòn non bộ).

Một mẫu vật trong phong cách Penjing , bồn cảnh hay là Phong cảnh Hòn non bộ

Bonsai giữ vị trí đặc biệt trong cộng đồng cư dân Trung Hoa và những người Hoa sinh sống tại Đài Loan, Thái Lan và Singapore. Các nghệ nhân bậc thầy về bonsai ở Trung Quốc hiện nay vẫn phân biệt rõ giữa nghệ thuật bonsai và nghệ thuật bồn cảnh.

Nghệ thuật bồn cảnh xuất hiện từ thời kỳ đầu của nhà Hán (khoảng năm 206 TCN đến 220). Một trong những truyền thuyết Trung Quốc cho rằng vào thời này, một vị hoàng đế đã tạo ra phong cảnh trong sân vườn của mình, bao gồm núi đồi, thung lũng, sông hồ và cây cối. Nơi này mô phỏng cảnh vật trong đế quốc của ông, và ông có thể ngắm toàn bộ “vương quốc” thu nhỏ qua khung cửa sổ. Phong cảnh nghệ thuật này là sở hữu riêng của ông và cấm mọi người chiêm ngưỡng. Đây chính là truyền thuyết nói về nghệ thuật tạo hình cây cối, nhà cửa, con người, thú vật ở Trung Quốc.

Còn về bonsai, có truyền thuyết cho rằng vào triều đại nhà Tần (221 TCN – 226 TCN), Đào Uyên Minh (còn gọi là Đào Tiềm) là một nhà thơ nổi tiếng và là quan chức cao cấp trong xã hội. Ông mệt mỏi với công việc triều chính và về ở ẩn tại một nơi hoang vắng, thanh tĩnh. Tại đây, ông bắt đầu trồng cây hoa cúc trong chậu, được coi là bước khởi đầu của việc trồng cây trong chậu.

Năm 1972, người ta phát hiện ra cây bonsai trong hầm mộ của hoàng tử Zhang - huai (đời nhà Đường, từ năm 618 đến năm 907).

Vào năm 1000, trong triều đại nhà Tống, xuất hiện những bài thơ miêu tả bồn cảnh cùng nhiều tài liệu hướng dẫn tạo tác phẩm bonsai.

Trong triều đại nhà Nguyên (1280–1368), các bộ trưởng và thương gia người Nhật mang những cây bonsai từ Trung Quốc về Nhật Bản, coi chúng như những món quà tặng.

Cuối triều đại nhà Minh, Chu Shun-sui, một vị quan Trung Quốc, vì không chịu được luật lệ hà khắc, đã bỏ trốn sang Nhật Bản. Khi đi, ông mang theo toàn bộ tuyển tập cây cảnh và góp phần quảng bá nghệ thuật cây cảnh tại Nhật. Thời đó, Nhật Bản đã phát triển phong cách riêng trong việc trồng bonsai. Đây là một nghệ thuật dành cho giới quý tộc, đó là giới samurai và đến cuối thế kỷ mới trở thành sở thích của mọi tầng lớp trong xã hội Nhật Bản.

Vào triều đại nhà Thanh (từ năm 1644 đến năm 1911) bồn cảnh và bonsai trở thành sở thích của tất cả các tầng lớp trong xã hội Trung Quốc.

Năm 1879, người Nhật đã giới thiệu bonsai đến hội chợ thế giới tại Paris rồi tới London vào năm 1909.

Năm 1989, nghệ thuật bonsai đã phát triển đến giai đoạn phổ thông trên khắp thế giới.

Bonsai bay

[sửa | sửa mã nguồn]
Bonsai bay (Air bonsai)

Từ năm 2016, những nhà phát minh của Nhật Bản đã có một quyết định táo bạo và độc đáo khi kết hợp công nghệ cao với nghệ thuật để tạo ra cây cảnh (bonsai) bay (Air bonsai) đầu tiên trên thế giới. Bầu cây được đặt trên một chậu cảnh có từ tính đặc biệt giúp nó cân bằng trong không khí, lơ lửng trong trạng thái không trọng lực và thậm chí có thể xoay vòng tại chỗ.

Air Bonsai là một loại cây cảnh mang phong cách bonsai truyền thống nhưng có kích thước nhỏ hơn. Nó sử dụng từ tính để giúp cây lơ lửng và xoay trên không trung. Sáng tạo này ra đời nhờ những cục nam châm. Phần dưới là một bộ phận năng lượng, phần trên được gọi là bóng nổi gọi là "Little Star". Cả hai bộ phận đều được gắn nam châm, lợi dụng từ trường của hai cực đối nghịch nhau của nam châm mà "Little Star" có thể nổi và chứa những cây bonsai lơ lửng.

Ý nghĩa

[sửa | sửa mã nguồn]
Tiểu cảnh từ nhiều cây bonsai. Còn gọi là nghệ thuật Saikei (栽景) tạo cảnh quan kết hợp cây sống thu nhỏ với đất, đá, nước và thảm thực vật có liên quan

Bonsai là một loại cây cảnh đẹp để trưng bày và thưởng ngoạn ở trong nhà hoặc ngoài sân, nhưng ý nghĩa sâu xa và là cái thú của người chơi là động viên con người phải sống mạnh mẽ giống như cây bonsai đã sống, nó còn giúp ta kiên nhẫn hơn và khéo léo hơn. Mỗi cây bonsai lại ẩn chứa một ý nghĩa tiềm tàng trong nó mà người tạo tác muốn biểu lộ thông qua dáng cây, gố rễ, cành lá, hoa...

Cấu phần cây bonsai

[sửa | sửa mã nguồn]

Thân chính

[sửa | sửa mã nguồn]

Dựa vào đặc điểm của thân chính, người ta chia thân bonsai ra làm 11 loại chính gồm:

  1. Thân thẳng

Đặc điểm: thân thẳng, trọng tâm ở gốc, ngọn hướng thẳng lên trời, bao gồm các kiểu:

  • Kiểu thô kệch: thân ngắn, đường kính gốc lớn.
Loại Chokkan, tại Vườn nghiên cứu Quốc gia Hoa Kỳ ở Washington D.C.

Các loại dáng cây cơ bản

[sửa | sửa mã nguồn]
Loại Sekijoju, tại Vườn nghiên cứu Quốc gia Hoa Kỳ

Trên thế giới, bonsai thường được phân chia thành bốn nhóm theo chiều cao:

  • Cây cao dưới 15 cm được xếp vào loại bonsai rất nhỏ (bonsai mini).
  • Cây cao từ 16 đến 30 cm thuộc loại bonsai nhỏ.
  • Cây cao từ 31 đến 60 cm là bonsai trung bình.
  • Cây cao trên 60 cm được xem là bonsai lớn.

Nhóm bonsai dưới 15 cm, hay mini bonsai, thường được trồng trong chậu nhỏ và dùng để trưng bày trong nhà. Ngược lại, những cây cao trên 60 cm thường được trồng trong chậu đặt ngoài sân vườn hoặc trước hiên nhà.

Ban đầu, nghệ thuật bonsai chỉ ghi nhận năm thế cơ bản: thẳng đứng (Chokkan), thẳng đứng phóng khoáng (Moyogi), nghiêng (Shakan), thác đổ (Kengai) và nửa thác đổ (Han Kengai).

Về sau, hệ thống thế được mở rộng với nhiều biến thể khác, gồm: rễ phủ trên đá (Sekijoju), rễ trong đá (Ishizuke), chổi (Hokidachi), bạt phong (windswept), song thụ và tam thụ (Ikadabuki), thế lùm (clump style), văn nhân (bunjin-gi), cành rủ (weeping style), gỗ mục (dead wood) và nhóm cây hay rừng (Yose Uye).

Để có những cây bonsai giá trị, người ta thường dựa vào các yếu tố sau:

    • Hoa phải nở nhiều và có màu sắc đẹp.
    • Lá xanh mướt, bóng; kích thước càng nhỏ càng tốt.
    • Thân cây phát triển theo dạng “đầu voi đuôi chuột”, tức phần gốc lớn hơn phần ngọn; những cây có thân suôn đều, ít chênh lệch đường kính giữa gốc và ngọn thường không thích hợp làm bonsai.
    • Cành và nhánh phải phân chia rõ ràng, phù hợp với dáng thế đã định, đồng thời cần mọc được chồi non khỏe.
    • Vỏ cây nên có sức hấp dẫn thị giác, thường là dạng sần sùi và mang vẻ già nua.
    • Bộ rễ phải dày, to, gân guốc và lộ trên mặt chậu khoảng một phần ba.

Những yếu tố nêu trên kết hợp hài hòa với nhau sẽ tạo ra một cây bonsai lý tưởng (nếu có dáng thế phù hợp).

Hình ảnh

[sửa | sửa mã nguồn]
  • Một cây Carissa macrocarpa được trồng làm bonsai. Một cây Carissa macrocarpa được trồng làm bonsai.
  • Bonsai tạo hình từ cây sanh (cây si). Bonsai tạo hình từ cây sanh (cây si).
  • Tuyết tùng Liban Tuyết tùng Liban
  • kiểu Moyogi, khoảng 50 năm tuổi, tại bảo tàng Bonsai ở Pescia, Ý. kiểu Moyogi, khoảng 50 năm tuổi, tại bảo tàng Bonsai ở Pescia, Ý.
  • Cây Juniperus procumbens Cây Juniperus procumbens
  • Cây Juniperus occidentalis Cây Juniperus occidentalis
  • Cây Picea glauca Cây Picea glauca
  • Cây thông bonsai Cây thông bonsai
  • Bonsai từ thực vật có hoa Bonsai từ thực vật có hoa
  • Cây đỗ quyên Cây đỗ quyên
  • Cây đỗ quyên Cây đỗ quyên
  • Bonsai từ cây mơ Bonsai từ cây mơ
  • Bonsai từ hoa cúc Bonsai từ hoa cúc
  • Bonsai từ hoa cúc Bonsai từ hoa cúc
  • Vườn cây bonsai Ōmiya Bonsai-mura ở Saitama (thành phố), Nhật bản Vườn cây bonsai Ōmiya Bonsai-mura ở Saitama (thành phố), Nhật bản

Các địa điểm trồng bonsai nổi tiếng ở Việt Nam

[sửa | sửa mã nguồn]
  • Làng văn hóa ẩm thực Nam Định
  • Làng Du lịch sinh thái Điền Xá - Nam Trực - Nam Định
  • Làng cây cảnh Nghi Tàm, Quảng Bá - Hà Nội
  • Làng hoa Sa Đéc - Đồng Tháp
  • Ngoài ra con nhiều nơi cũng bắt đầu hình thành nghề làm cây cảnh như Hà Tây cũ, Hải Dương...
  • Làng hoa kiểng Cái Mơn (huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre).

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]
  • Hòn non bộ
  • Nghệ thuật tỉa cây (Topiary)

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện về Bonsai.
  • Huỳnh Văn Ba, Bonssai và Penjing, tháng 7, 2013

Từ khóa » Tính Bonsai