Cá Rào, Nấu Món Nào Cũng Thích | Chautuanvu

Bài và ảnh : Chautuanvu

Quảng Bình là dải đất có bề ngang hẹp nhất nước ta, từ biên giới Việt Lào nơi có dãy Trường Sơn hùng vĩ ra đến bờ biển Đông mênh mông sóng vỗ khoảng cách chỉ trên dưới trăm cây số. Vì đặc điểm địa hình như vậy nên vùng đất này lắm sông nhiều suối, phần hạ lưu các con sông đều là sông nước mặn. Và cũng chính vì địa hình như vậy nên chiều dài các con sông ở Quảng Bình thường tương đối ngắn. Do hầu hết các con sông đều bắt nguồn từ các dãy núi đá vôi nên nước sông chứa ít phù sa, quanh năm nước trong xanh biêng biếc. “Rào” là phương ngữ của Quảng Bình chỉ những con sông nhỏ trong lưu vực các con sông cái. Nước rào thường là nước lợ nếu ở cách xa biển, hoặc có thể là nước mặn nếu ở gần cửa biển.

Rào Hói Tre ở hạ lưu sông Gianh

Thuỷ triều tại các con sông ở Quảng Bình quanh năm thường theo chế độ nhật triều, một ngày con nước lên – xuống một lần. Cứ mỗi ngày, dòng nước ngọt trong lành và mát lạnh cuồn cuộn từ thượng nguồn chảy về xuôi gặp dòng nước mặn ấm nóng chứa đầy khoáng chất cuồn cuộn từ biển Đông chảy vào, hai dòng nước âm và dương này hoà tan vào nhau tạo ra dòng nước lợ chứa đầy chất sống cho các loài thuỷ sinh, tôm cá. Ở các con rào trong lưu vực các con sông cái cũng vậy, theo dòng thuỷ triều từ sông cái, hàng ngày con nước ở đây cũng lên – xuống một lần. Khi thuỷ triều lên, dòng nước mới hoà trộn từ các con sông cái đổ vào ào ạt đem đến cho các loài thuỷ hải sản vô số khoáng chất và phù du. Khi thuỷ triều xuống, dòng nước cũ lại ào ạt đổ ra sông, ra biển. Cứ thế ngày lại ngày, con nước trên sông trên rào được liên tục thay mới. Con nước lên xuống lâu ngày tạo nên các đầm phá với thảm thực vật nước mặn như sú, vẹt, bần rậm rạp xanh tốt là nơi trú ngụ lý tưởng của các loài tôm, cua, cá. Dòng nước xiết xói ở các miệng cống, các cửa sông còn tạo thành nhiều hang hốc, rạn đá là nơi sinh sống của nhiều loài thuỷ sản đặc trưng của vùng sông nước mênh mông nơi này.

Rừng sú, vẹt rậm rạp và xanh tốt ven bờ sông Gianh

Hoa của cây vẹt

* * *

Cá rào là danh từ mà dân trong vùng gọi chung tất cả các loại cá sống ở các con sông con rào nước lợ. Cá rào Quảng Bình có rất nhiều loại, từ các loài sống ở tầng trên như cá đối, cá loi, cá nâu, cá rìa … rồi các loài cá tầng trung như cá hanh, cá hường, cá móm, cá đém, cá ong… đến các loài cá tầng đáy như cá ngát, cá ngạnh, cá chai, cá đục, cá nưa, cá đuối… Từ các loài cá lớn săn mồi hung dữ như cá mè kẻ (cá chẻm), cá hường miêu, cá hanh… đến các loài cá sống ở rạn đá như cá bống, cá mú, cá chình .v.v. Tất cả đều được gọi chung một cái tên là “cá rào”, nghĩa là con cá sống ở sông rào nước lợ, cũng giống như danh từ “cá biển” dùng để gọi những loài cá sống ở biển vậy.

Hình ảnh một số loài cá rào câu được ở rào Hói Tre.

Cá hường

Cá hanh đuôi vàng

Cá bống đục

Phần lớn các loài cá rào đều có ở biển nhưng người ta vẫn phân biệt như vậy vì cũng loài cá đó nhưng bắt được ở rào thịt thường ngon ngọt hơn, thơm hơn và cá rào thường tươi hơn vì vừa đánh bắt được là đưa đi tiêu thụ ngay trong ngày. Ở các chợ ven sông ở Quảng Bình, giá bán của cá rào lúc nào cũng đắt hơn cá biển và khi nào cũng bán nhanh hết hơn vì rất được người dân trong vùng ưa chuộng.

* * *

Trải qua hàng trăm năm, dân cư sống ven lưu vực các dòng sông Quảng Bình đã sáng tạo ra vô số phương pháp đánh bắt các loài thuỷ sản. Từ đi soi, đi nơm, đặt nò, đóng đáy, làm trộ cá nhảy … đến thả lưới, quăng chài, cất rớ … và đi câu .v.v. Chỉ riêng môn câu thôi cũng có rất nhiều cách khác nhau như câu vằng, câu kiều, câu rê, câu ngâm .v.v. Câu cá ngoài việc là một nghề kiếm sống truyền thống của bà con ngư dân nơi đây thì nó còn là một thú giải trí tuyệt vời cho những người yêu thích thú vui lãng mạn này. Sau một tuần làm việc căng thẳng, những ngày nghỉ cuối tuần rảnh rỗi các bạn có thể tự mình tổ chức cho mình và bạn bè một chuyến đi câu cá sông cá rào. Những chuyến câu cá thiên nhiên như thế là cách tuyệt vời để chúng ta thư giãn, vừa mang lại cho chúng ta cảm giác thoải mái vui vẻ vừa có sản phẩm siêu sạch siêu ngon nhưng lại siêu rẻ cho chúng ta đem về. Vậy thì các bạn còn chờ gì nữa, tại sao không rủ bạn bè tổ chức một chuyến câu cá thiên nhiên như thế này.

* * *

Buổi sáng cuối tuần hôm nay, bọn họ dậy từ sớm để chuẩn bị cho buổi đi câu cá rào. Đã mấy tuần rồi việc công việc tư quá bận rộn nên không ai trong số bọn họ tổ chức được một buổi câu nào. Sau khi ăn sáng xong, cả nhóm gồm ba người ra chợ mua một mớ tôm đất còn nhảy tanh tách làm mồi câu rồi trực chỉ sông Gianh thẳng tiến. Cả nhóm chuẩn bị cần cứng để rê mè kẻ, hường và mú nhưng cũng không quên đem theo mấy cần câu tay để đề phòng khi móm còn vớt vát mớ cá rào nhỏ như cá đục, cá bống, cá ong, cá ngạnh… về làm tô canh chua cá kho tiêu cho bữa cơm thân mật cuối tuần.

Từ chỗ xuất phát đến sông Gianh chưa đầy ba cây số nhưng không hiểu sao sáng nay ai nấy đều cảm thấy quảng đường như dài vô tận. Cả ba gã vừa đi vừa trò chuyện râm ran, toàn những chuyện về câu kéo, cá kiếc, mồi miệc . . .

Gã thứ nhất có khuôn mặt lạnh nói bây ơi bây ơi, lâu ngày không ăn bữa cá rào mô người tau cứ như bị bệnh, cứ thấy mền mệt thế nào ấy, làm chi một tý cũng nghe oải hết cả người. Vợ tau hỏi bữa ni anh răng rứa, cứ trèo lên tụt xuống như gà, chắc mai em phải mua tôm hùm sò huyết về tẩm bổ cho anh thôi chứ dạo ni em chán cái cảnh xìu xìu ển ển của anh lắm rồi đó.

Gã thứ hai dáng dong dỏng cao cười cười nói nói tau cũng như rứa như tê tụi bây à. Đợt trước hay đi câu ăn cá rào thường xuyên nên chiều mô xỏ giày ra sân tau cũng chạy như gió, mấy thằng thanh niên 17, 18 có cáp vàng cũng không ngửi được khói đít của tau. Rứa mà hai ba tuần nay theo công theo việc quá không đi câu được bữa mô thế là người tau thấy yếu hẳn. Chiều hôm qua ra sân mới chạy được một vòng đã thấy chóng mặt, lại bị một thằng oắt con qua người chèn nhẹ một cái ngã bổ chửng suýt nữa chết ngất. He he.

Gã thứ ba dáng người vạm vỡ nước da đen bóng nói anh ơi anh ơi, em thấy cơ địa em chỉ hạp mỗi con cá rào, nhất là cá rào vừa câu lên còn nhảy tanh tách. Con cá rào làm món nào em cũng thích, đặc biệt hai món cá kho tiêu và cá nấu canh chua. Người em có mệt thế nào ăn vào một phát là khoẻ lại liền. Người ta hay khen những món rắn rùa ba ba sò huyết tôm hùm cường dương bổ thận chứ em không thấy hạp mấy, em chỉ hạp con cá rào này thôi. Đêm nào thấy em trả bài xìu xìu ển ển là vợ em lại nói anh ơi anh ơi, sáng mai anh nên đi câu một chuyến cho lại sức đi nghe, he he. Đó các anh thấy chưa, món cá rào là món tăng lực dễ sợ lắm đó.

Mãi mê trò chuyện, bọn họ đã đến trên cống Hói Tre ven bờ sông Gianh từ lúc nào. Cả bọn dựng xe trên bờ đê rồi nhanh chóng lấy cần và đồ nghề từ túi đồ câu ra lúi húi chuẩn bị. Thời tiết sáng nay khá mát mẻ, gió thổi hiu hiu, trời nhiều mây báo hiệu sắp sửa có cơn mưa đầu mùa.

Lúc này, thuỷ triều đang lên, nước từ cửa sông chảy qua cống vào rào Hói Tre cuồn cuộn, dòng nước trong xanh chảy vào qua miệng cống tung bọt trắng xoá. Nhìn con nước này, bọn họ tim đập thình thịch, chân tay run run nóng lòng chuẩn bị đồ câu thật nhanh để buông cần câu cá.

Chỉ trong chốc lát, ba cây cần khủng chuyên rê mè kẻ đã được bọn họ chuẩn bị xong. Móc ba con tôm đất còn sống to bằng ngón trỏ người lớn vào lưỡi câu, họ xuống tấn đứng hai bên miệng cống quăng câu ra vũng nước vầy hai bên dòng chảy rồi chăm chú rê rê nhịp nhịp.

Hơn 30 phút trôi qua, nước vẫn chảy vào, gió vẫn thổi nhẹ, tiết trời vẫn dịu mát nhưng … cá vẫn không thấy cắn câu.

Gã mặt lạnh đang rê câu bỗng nhiên sợi dây câu đứng sựng lại căng như sợi dây đàn, cây cần dài và cứng trên tay gã cong vòng, miệng gã thốt lên câu chửi thề, đéo mẹ lại mắc rọ rồi tụi bây ơi. Cả vùng sông nước trong và ngoài cống Hói Tre bây giờ chỗ nào cũng toàn rọ là rọ. Đây là loại rọ nhập từ Trung Quốc, mỗi dây gồm nhiều rọ có khung phủ lưới có cửa vào được nhưng không ra được. Mỗi dây rọ dài vài trăm mét được thả chìm sát đáy đánh bắt tất tần tật từ tôm, cua, cá to cá nhỏ. Bất cứ con gì đã chui vào rọ là hết đường thoát. Đây là công nghệ đánh bắt tận diệt các loài thuỷ hải sản. Ngoài ra nó còn là vua diệt lưỡi câu. Bất cứ lưỡi câu nào khi rê ngang vướng phải rọ đều phải chấp nhận rứt đứt để thay lưỡi khác. Nhìn gã mặt lạnh mím môi mím lợi rứt cho đứt lưỡi câu, hai gã còn lại quay mặt giấu nụ cười mim mím sợ gã kia trông thấy.

Rứt đứt lưỡi câu xong, gã mặt lạnh vừa quay máy thu dây vừa lầm bầm chửi, đéo mẹ hai thằng bây cười tau phải không, ừ thì cho bây cười, tau không câu cá to nữa, tau lấy cần tay chơi bài “mèo nhỏ bắt chuột con” để xem kết quả mèo nào cắn mĩu nào nhé.

Nói rồi gã mở túi đồ câu loay hoay lấy ra cây cần tay dài ngoằng, gã lắp mấy viên chì hạt đỗ sát cái lưỡi câu nho nhỏ chuyên câu cá đục. Gã tháo phao câu ra cất, gã đang chơi bài câu rê cá đục bằng cần tay ở vũng nước vầy.

Lấy từ túi đồ ra cây kéo nhỏ, gã bắt từ rộng ra mấy con tôm chết, gã bóc vỏ rồi khéo léo cắt thành từng miếng nhỏ đủ để móc vừa lưỡi câu. Xong xuôi, gã buông câu vào đúng vũng nước vầy bên miệng cống. Gần như ngay lập tức, cái đọt dẻo quẹo của cây cần tay bị rút cong vòng. Lắc mạnh cổ tay, gã cảm nhận rõ ràng chú cá vừa bị dính lưỡi đang giằng chạy mạnh mẽ dưới làn nước đang cuồn cuộn chảy. Nhấc cần câu lên, đầu dây là một chú bống đục to bằng ngón chân cái dài độ gang tay màu trắng ngà đang giãy đành đạch. Vừa thò tay gỡ cá cho vào rộng, gã vừa liếc xéo qua hai gã kia mỉm cười rồi khe khẻ hát “bài ca con cá Móm” ý chọc tức hai gã kia. Rồi gã lại móc mồi buông câu, rồi gã lại giật, rồi gã lại gỡ cá cho vào rộng, rồi gã lại liếc xéo qua hai gã kia với ánh mắt tinh nghịch và lại cất tiếng hát ông ổng “bài ca con cá Móm” quen thuộc của mình.

Hai gã kia nhìn sang gã mặt lạnh với ánh mắt vằn lên sự ghen tức. Gã vạm vỡ da đen còn có vẻ bình thản, chứ gã dong dỏng có vẻ đã bắt đầu lung lay ý chí. Gã quay đi quay lại ngọ nguậy liên tục, cuối cùng gã nói thôi tau không câu mè kẻ nữa, tau lại câu cá đục cho vui đây. Gã vạm vỡ da đen xí dài một tiếng, đi thì đi đi, đi cho rảnh để tôi ngồi rình mè kẻ cho yên ổn.

Trong khi gã dong dỏng đang đi chuẩn bị cần tay, gã mặt lạnh đã câu lên một mạch liên tục mấy chục con cá đục rất lớn. Lâu lâu, gã còn câu được cá ong, cá hường, cá hanh đuôi vàng nữa. Tuy các loại cá này không được to lắm nhưng lại béo múp míp, hứa hẹn trưa nay nồi canh chua cá rào và nồi cá rào kho tiêu sẽ ngọt nước thơm mùi lắm đây.

Gã dong dỏng đã làm xong cây cần tay. Gã bon chen đến giành chỗ câu với gã mặt lạnh. Nhìn gã dong dỏng cố tình buông câu vào ổ câu của mình, gã mặt lạnh cất tiếng chửi thề tức tối. Thế nhưng thật buồn cười, mặc dù câu ở một điểm giống nhau, mồi câu giống nhau nhưng cá lại không hề cắn câu gã dong dỏng. Ngược lại gã mặt lạnh vẫn giật cá liên tục, cứ bỏ xuống nâng lên, bỏ xuống nâng lên như đang lượm vỏ ốc vậy.

Đến lượt gã dong dỏng buông tiếng chửi thề tức tối, đéo mẹ tụi cá chết tiệt kia, bây dám chê câu của ông à, ông mày mà câu lên được con nào ông mày thề sẽ đập chết ngay lập tức. Nhưng gã càng chửi thì cá càng tẩy chay cần câu của gã. Cùng lúc đó ở phía bên kia, gã vạm vỡ da đen cất tiếng kêu chết này chết này, cây cần trên tay gã giằng qua giằng lại cong vòng. Rồi chỉ trong chốc lát, một chú hường miêu kha khá đã được gã đưa lên bờ.

Gã dong dỏng nói, tau không câu cá nhỏ nữa, đến giờ cá lớn ăn rồi, tau đi câu cá lớn đây. Nói rồi gã thay cần đi câu cá lớn. Cứ thế gã hết quay sang câu cá lớn đến câu cá nhỏ, cá nhỏ không ăn gã quay sang câu cá lớn. Gã thay đổi liên tục nhưng kết quả vẫn không thay đổi, gã vẫn móm hoàn móm từ đầu đến cuối không câu được con cá nào.

Mặc ai làm gì thì làm, gã mặt lạnh vẫn giật cá lên liên tục, phần lớn toàn cá đục.

Trời đã về trưa, hai gã kia chán nản không câu nữa đến ngồi xem gã mặt lạnh câu cá. Gã mặt lạnh vẫn buông buông giật giật liên hồi, nhìn cách câu của gã thật dể dàng làm hai gã kia tức lắm.

Lúc này, có một nhóm các cần thủ khác vừa đến, gã vạm vỡ da đen liếc nhìn cái rộng đầy cá nói anh ơi anh ơi từng này được rồi đó, đi về thôi kẻo trưa trời quá bữa ăn không ngon đâu anh ơi.

Gã mặt lạnh gật đầu, ừ thôi về được rồi, cả ba gã đứng lên nhường lại điểm câu cho nhóm câu mới đến.

* **

Trưa hôm đó, tại nhà gã vạm vỡ da đen, cả ba gã tự tay vào bếp chế biến mâm cơm “lắm đạm ít bạc” cuối tuần. Đơn giản chỉ một nồi canh chua xơ mít nấu với các loại cá rào và một nồi cá bống đục, cá hanh, cá hường kho tiêu thôi nhưng cũng đủ để làm cho mùi thơm bay khắp xóm.

Mâm cơm “lắm đạm ít bạc” cuối tuần của những gã mê thú Giời đày

Gã da đen hỏi gã mặt lạnh, anh ơi anh ơi, Xe-Ne-Ken anh hè, gã mặt lạnh xua tay trả lời không Ken không kiếc cái chi hết, men riềng thôi men riềng thôi, cái giống cá mú này Xe-Ne-Ken không hợp mô chú ạ, chỉ tổ làm mất ngon, khe khe…

Nâng ly rượu men riềng thơm nhức mũi lên làm một phát đánh “trót”, cả ba gã nâng bát canh cá rào nấu xơ mít muối có vị chua chua thanh thanh hòa quyện với vị cá tươi ngọt đến tê cả người lên húp “rồn rột”. Bưng bát cơm nóng hôi hổi lên, gắp vào bát con cá đục kho tiêu vàng rộm, chỉ lùa lùa mấy nhát là bát cơm đã hết veo ngay.

Đĩa cá rào kho tiêu nhìn qua thấy vàng rộm nhưng thịt lại trắng bóc, thơm lừng

Vừa ăn vừa uống, mồ hôi mồ kê chảy ròng ròng trên người cả ba gã. Gã dong dỏng miệng cay ớt hít hít hà hà khen, ngon hè ngon hè, bữa nay tôi ăn đến bát thứ năm rồi mà vẫn còn thèm, chắc tôi phải làm thêm bát nữa.

Gã mặt lạnh vừa ăn vừa nói, ăn kiểu như ri đêm ni về nhà tau không quất được năm nhát tau không làm người tụi bây ạ. He he…

Gã vạm vỡ da đen nói, ừ ừ các ông chỉ được cái nói hay, nói đúng, nhưng làm chi thì làm, tý nữa ăn xong các ông giúp tôi một tay dọn dẹp chiến trường với nhé, he he.

Cây bần

Gã mặt lạnh tay đưa ly men riềng lên mần một phát đánh “trót” rồi lườm lườm nhìn gã da đen, đéo mẹ đang ăn mi lại nói chuyện dọn dẹp là răng, mi làm anh mất cả hứng, đang ăn cá rào thì phải nói chuyện cá rào nghe chưa. Gã da đen cười hinh hích, gã không giận, gã còn hỏi ngược lại gã mặt lạnh, rứa anh biết cá rào nấu món chi ngon nhất không? Gã dong dỏng bưng bát canh chua lên húp đánh “rột” một phát rồi chen ngang vào, theo tôi thì các cách chế biến các loại cá rào quy lại thành các món chủ lực là Kho, Canh, Hấp, Cháo… Món kho thì có cá mú kho lạt, cá bống kho tộ, cá đục kho tiêu, cá móm kho thun, cá chai kho khô cho bà đẻ… Canh thì có canh chua cá ngạnh, canh chua cá ngát cá thiều, canh dấm cá trắng .v.v. Hấp và nấu cháo thì có cá mè kẻ, cá mú, cá hanh, cá hường, cá loi .v.v. đều tuyệt tác hết sẩy. Đó các ông thấy thế tôi nói có đúng không?

Hoa bần

Gã da đen cười hì hì nói, ừ ông nói đúng đó, nhưng ông quên không nhắc món cá ngạnh bụng trứng nấu cháo gạo rồi. Tháng trước sau một cơn mưa dông, tụi tui câu được mớ cá ngạnh béo múp bụng căng đầy trứng về ráy ra nấu cháo, riêng trứng phi hành rồi thả vào vàng rền cả nồi cháo, chao ôi húp bát cháo này ngọt đến tê cả lưỡi. Thịt cá ngạnh mát và bổ lắm, nên cháo cá ngạnh là một món thuốc giải cảm tuyệt vời.

Quả bần

Đến lượt gã mặt lạnh, gã xua xua tay nói mai chừ các chú nói đúng hết nói đúng hết, nhưng các chú vẫn còn thiếu mấy món này, đó là canh chua cá rào nấu với quả bần, cá rào kho bần, ngoài ra còn thiếu món cá đục quấn giấy bạc kẹp vĩ nướng than hoa và món canh cá bống rau đắng. He he, còn nhiều món lắm chúng ta không nhớ hết mô. Nhưng tau vẫn nhớ cái vị chua chua thanh thanh không lẫn vào đâu được của quả bần. Bần là cây gỗ lớn mọc ven sông ven rào nước lợ. Cây bần có bộ rễ phát triển rất mạnh còn gọi là cặc bần, he he, có câu đối vui sau về cặc bần để tau đọc cho tụi bây nghe chơi nghe, đó là :

Gió đưa mít đái lẵng đu lơ Sóng vỗ cặc bần run lẩy bẩy

Khe khe…

Rể cây bần còn gọi một cách dân dã là cặc bần

Cây bần có khả năng chịu ngập úng và tái sinh rất khoẻ. Do vậy cây có tác dụng chắn sóng lý tưởng cho đê biển lúc gió bão, triều cường. Ngoài ra quả bần lại là một món ăn dân dã nhưng rất khó quên. Ngày xưa thời ông cha ta còn nghèo khó thì quả bần là món ăn kèm của những người nghèo khổ, nhưng ngày nay sung sướng rồi nhiều người hoài cổ lại đi tìm lại món này nhưng không phải khi mô cũng có. Quả bần xanh nấu canh chua với cá ngạnh, cá ngát, cá thiều rào hoặc các loại cá trắng khác ngoài rào có vị chua thanh vô cùng hấp dẫn. Ngoài ra quả bần chín kho với cá trích ve (một loại cá rào có rất nhiều ở sông Gianh) hoặc kho với cá tràu đều là những món ăn dân dã nhưng đã thưởng thức qua một lần thì đố ai quên nổi. Bây giờ ngồi nhắc lại tau vẫn còn chảy nước miếng đây này, he he.

Cuộc vui cứ thế kéo dài mãi …

Ba gã vừa “ẩm – thực” vừa nói chuyện ẩm thực về các loại cá rào sôi nổi cho đến tận chiều …

Ẩm thực đâu chỉ đơn giản là ăn với uống mà nó còn lưu giữ trong nó những nét văn hoá truyền thống của quê hương. Yêu ẩm thực không chỉ có nghĩa là ham mê ăn uống mà nó còn thể hiện tình yêu quê hương đất nước đấy các bạn ạ. Nếu không tin, các bạn hãy tự tìm hiểu về một vài món ăn dân dã nào đó của quê hương mình mà xem, các bạn nhé.

Hẹn gặp lại các bạn vào cuối tuần sau.

Tháng 7.2009 Chautuanvu

Nguồn : Caucaquangbinh.com

Chia sẻ:

• X
• Facebook

Thích Đang tải...

Có liên quan