Cá Rô Phi đơn Tính đực - Tư Liệu Sinh Học - Biological Documentation

Nuôi cá rô phi đơn tính đực có nhiều ­ưu điểm:

- Cá cái có một thời gian khá dài phải ấp trứng và nuôi con trong miệng nên phải nhịn ăn. Vì thế khi nuôi chung cá rô phi đực, cái cùng một cỡ thì bao giờ cá đực cũng lớn hơn cá cái;

- Do nuôi hoàn toàn cá đực nên toàn bộ năng l­ượng của cá đ­ược dùng để cá sinh trư­ởng nhanh và không dùng vào quá trình sinh sản;

- Khi nuôi hoàn toàn cá đực, ng­ời nuôi có thể chủ động quyết định qui cỡ cá th­ương phẩm tùy theo giá cả thị trư­ờng. Nhờ thế giá trị th­ương phẩm của cá và hiệu quả của việc nuôi thâm canh đàn cá rô phi đơn tính sẽ cao hơn.

Có 3 ph­ương pháp chính để có đ­ược đàn cá giống rô phi đơn tính đực, cụ thể là:

- Phư­ơng pháp thứ nhất (ph­ương pháp thủ công): Cá rô phi ­ương từ cá bột đư­ợc 3 - 4 tháng đã có thể phân biệt đực, cái bằng mắt th­ường thông qua nhận biết phần phụ sinh dục của chúng. Nhờ vậy có thể dễ dàng tách riêng cá đực để nuôi thuần cá đực. Cách làm này cần đư­ợc khuyến khích ở điều kiện ao nuôi nhỏ và sẵn nguồn nhân lực, chỉ cần có h­ướng dẫn về kỹ thuật phân biệt cá đực, cá cái.

- Phư­ơng pháp thứ hai (phư­ơng pháp di truyền): Bằng phư­ơng pháp lai khác loài, sẽ tạo đ­ược cá lai hoặc là cá đơn tính, hoặc là cá bất thụ. Có 3 công thức lai sau đây để có đ­ược tỷ lệ cá đực cao (thậm chí 100% cá đực):

Cá đực Phối với Cá cái

Rô phi O. macrochir x Rô phi vằn O. niloticus.

Rô phi đen O. mossambicus x Rô phi vằn O. niloticus.

Rô phi O. hornorum x Rô phi đen O. mossambicus.

Sau khi có những cá rô phi siêu đực này, việc thả ghép chúng với những cá rô phi cái bình thư­ờng khác, sẽ thu đư­ợc đàn cá con có tỷ lệ đực rất cao (theo lý thuyết là 100%).

- Phư­ơng pháp thứ ba (ph­ương pháp hóa sinh): Đó là phư­ơng pháp phối trộn một loại hocmon vào thức ăn, để cho cá rô phi ăn trong 21 ngày tuổi đầu tiên. Tùy điều kiện thiết bị và quản lý mà kết quả làm chuyển giới tính cá đạt đ­ược cao hay thấp. Rất nhiều nư­ớc trên thế giới, kể cả các n­ước ở Nam Mỹ, từ hàng chục năm nay đã áp dụng công nghệ này.

Ở châu Á, Thái Lan là nước có nhiều kinh nghiệm về công nghệ chuyển giới tính cá rô phi từ những năm 1990-1994. Ở nước ta ngay từ năm 1994, các Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản đã tiếp nhận công nghệ chuyển giới tính cá rô phi từ Viện Công nghệ châu Á (AIT). Đến năm 1995 đã sản xuất thành công. Ngày nay, công nghệ chuyển giới tính cá rô phi đã được áp dụng trong nhiều cơ sở sản xuất giống. Hằng năm đã cung cấp hàng tỷ con cá rô phi đơn tính đực cho các cơ sở nuôi cá rô phi thương phẩm trong cả nước.

Các loại hormon để chuyển giới tính cá rô phi là: MT (17 methyl testosterone) và ET (17 ethynyl testosterone). Hiện nay được dùng phổ biến là loại MT và các bước của công nghệ chuyển giới tính cá rô phi như sau:

* Phối trộn hormon vào thức ăn của cá.

Lấy 60 mg MT hoặc ET hòa vào 0,7 lít rượu ethanol 95%, đun dung dịch này trộn với 10g vitamin C vào 1 kg bột cá (trước khi đun dung dịch nên phơi nắng trước cho bay hết mùi rượu).

* Cho cá rô phi đẻ, thu trứng, cá bột đem đi ấp.

- Chọn cá rô phi bố mẹ có khối lượng từ 150-300g/con thả vào giai (có lưới không lọt) hoặc vào bể với mật độ 5-6 con/m2, tỷ lệ cá đực cá cái là 1:1. Sau khi thả từ 5-7 ngày kiểm tra miệng cá cái để thu trứng và chu kỳ thu trứng là 7 ngày một lần.

- Đem trứng ấp ở bình với mật độ 90.000 trứng/lít, ấp riêng từng pha I, II, II, IV, lưu tốc nước trung bình là 4 lít/phút.

- Đem trứng sắp nở (từ pha IV) sang ấp ở khay, mật độ 10.000 trứng/lít, lưu tốc nước 2 lít/phút, ấp cho đến khi trứng nở thành cá bột và cá bột tiêu hết noãn hoàng.

*Xử lý cá bột trong giai bằng cách cho cá bột ăn thức ăn có chứa hormon.

Mật độ cá bột trong giai là 15 con/m2, thời gian xử lý trong giai là 21 ngày.

Lượng thức ăn cho cá bột tính theo phầm trăm khối lượng cá và tùy theo cỡ cá, mức độ sử dụng thức ăn của cá, có thể dựa vào tỷ lệ sau:

Tuần đầu tiên: 25%

Tuần thứ 2: 20%

Tuần thứ 3: 15%

Tuần thứ 4: 10%

Sau 21 ngày đem cá bột ra ương ở ao thành cá hương. Cũng có thể ương cá hương ở trong giai chứa.

Hiện nay, việc chuyển giới tính cho cá rô phi chủ yếu áp dụng cho loài cá rô phi vằn Oreochroxeis niloticus. Công nghệ sản xuất giống cá rô phi đơn tính đực trong giai chứa đã được triển khai rộng rãi ở các cơ sở sản xuất giống cá các tỉnh. Tuy nhiên công nghệ này chỉ đảm bảo đạt tỷ lệ khoảng 95%, vì thế vẫn còn hiện tượng lẫn cá cái đẻ trứng. Bởi vì để có lượng cá bột đồng đều về kích cỡ và giai đoạn phát triển, trước khi đưa vào xử lý hormon là rất khó, bởi khi thu trứng phải phân chia chính xác chúng thành từng nhóm tương ứng với 4 pha phát triển khác nhau theo màu sắc để có biện pháp xử lý riêng.

Ngoài phương pháp chuyển giới tính cá rô phi bằng trộn hormon vào thức ăn, còn có phương pháp ngăn tấm cho cá rô phi bột trong hormon.

Cách làm: Chọn cá rô phi bột ở tuổi 17 ngày sau khi nở ngâm trong dung dịch hormon MT nồng độ 3 ppm trong thời gian từ 3-4 ngày. Phương pháp này thường chỉ đạt tỷ lệ đực từ 80-85% và tỷ lệ sống sau khi xử lý 70-80%, vì vậy phương pháp này ít được sử dụng.

Theo các chuyên gia theo dõi về nuôi cá rô phi còn sót lại không đạt tính đực cho thấy: một số ít trong số này sẽ bị vô sinh, số còn lại vẫn có khả năng đẻ trứng bình thường ở nhiệt độ 25oC, tất nhiên số lượng cá này không đáng kể.