Cách Làm Thơ Lục Bát | Tìm Hiểu Luật Thanh | Cách Gieo Vần

Hiểu đúng về thơ lục bát trước khi bắt đầu

Lục bát là thể thơ truyền thống gắn bó rất lâu đời với văn hóa Việt. Đặc điểm nhận ra dễ nhất là mỗi khổ gồm một câu sáu tiếng và một câu tám tiếng nối liền nhau. Cách gieo vần và nhịp điệu trong lục bát vừa uyển chuyển, vừa đậm chất dân gian, nhưng để làm đúng, làm hay thì cũng không đơn giản.

Mình thấy nhiều anh em nghĩ rằng chỉ cần viết một câu sáu, một câu tám, rồi xuống dòng là xong. Thật ra, lục bát có quy tắc rõ ràng về cách gieo vần, thanh điệu, và nhịp, nếu bỏ qua thì bài thơ nghe sẽ lạc nhịp, không trôi chảy. Hiểu được những quy tắc cơ bản này sẽ giúp chúng ta tránh những lỗi dễ gặp, đồng thời tạo ra những bài thơ mượt mà, dễ cảm.

Câu sáu chữ trong lục bát thường chia nhịp 2-2-2 hoặc 3-3, còn câu tám chữ chia nhịp 2-2-4 hoặc 4-4. Những cách ngắt nhịp này làm câu thơ tự nhiên hơn, tránh dồn ép hay lê thê. Vần trong lục bát là vần bằng (a, i, o, u…), cứ cuối câu sáu vần với chữ thứ sáu của câu tám tiếp theo, và chữ cuối câu tám lại vần với chữ thứ tư câu sáu tiếp.

Một điểm nữa là cách phối thanh bằng và trắc. Người xưa có câu “bằng bằng trắc trắc bằng bằng” để nhắc về cách sắp xếp thanh. Trong lục bát, âm bằng mang lại sự nhẹ nhàng, còn âm trắc tạo ra điểm nhấn. Nếu quá nhiều trắc, câu thơ sẽ nặng nề, khó nghe.

Viết thơ lục bát trước hết phải nắm rõ những điều này. Khi đã quen, anh em có thể linh hoạt hơn, thử nghiệm thêm, nhưng trong giai đoạn đầu, nên tuân thủ đúng để rèn nền tảng vững vàng.

Cách gieo vần, phối thanh và nhịp trong thơ lục bát

Khi đã nắm được khái niệm cơ bản, mình thấy nhiều anh em hay vướng ở cách gieo vần và phối thanh sao cho không bị gượng. Đúng thật, đây là phần khó nhất nhưng cũng là phần thú vị, vì nó quyết định chất thơ của cả bài.

Gieo vần trong lục bát phải theo nguyên tắc vần liền và vần lưng. Cuối câu sáu vần với chữ thứ sáu của câu tám ngay sau đó. Cuối câu tám lại vần với chữ thứ tư của câu sáu tiếp theo. Vì vậy, khi viết một cặp lục bát, không chỉ cần nghĩ cho hai câu đó mà còn phải tính cho cả câu tiếp theo để vần nối nhau nhịp nhàng.

Ví dụ:

Trăng lên đỉnh núi mờ sươngBóng ai lặng lẽ bên đường tìm hoa

Ở đây, “sương” vần với “đường”, cả hai đều là vần bằng. Đến câu sáu tiếp theo, chữ thứ tư phải vần tiếp với “hoa”.

Phối thanh cũng quan trọng không kém. Trong sáu chữ của câu lục, thường bố trí: chữ 2 và 4 là thanh trắc, còn lại là thanh bằng. Câu bát thì chữ 2, 4, 6 thường là trắc, các chữ còn lại là bằng. Nghe có vẻ phức tạp, nhưng khi làm quen rồi sẽ thấy rất tự nhiên.

Còn về nhịp, chúng ta có thể chọn nhịp 2-2-2, 3-3 cho câu sáu, và 2-2-4 hoặc 4-4 cho câu tám. Nhiều người mới làm hay cố ép cả câu thành một hơi dài, khiến người đọc hoặc nghe thấy mệt. Ngắt nhịp đúng chỗ sẽ giúp bài thơ trôi chảy, có sức hút hơn.

Một mẹo nhỏ mình hay dùng là đọc to bài thơ của mình lên. Nếu nghe trôi, tự nhiên, không bị vấp, nghĩa là nhịp đã hợp lý. Nếu cảm thấy nặng, nên thử đổi vị trí từ, hoặc thay thanh trắc bằng thanh bằng để dịu lại.

Cách chọn từ và ý tưởng để thơ lục bát mượt mà

Kỹ thuật dù tốt đến đâu, nếu ý tưởng không hay, từ ngữ không chọn lọc kỹ thì bài thơ vẫn khó chạm đến người đọc. Thơ lục bát vốn gần với ca dao, dân ca nên rất hợp với những hình ảnh giản dị, giàu cảm xúc.

Khi muốn viết, mình thường bắt đầu bằng một ý tưởng cụ thể: một khoảnh khắc, một cảnh vật, hay một cảm xúc. Đừng ôm đồm quá nhiều ý trong một bài ngắn, vì lục bát là thể thơ gọn, chỉ vài khổ đã thành một câu chuyện trọn vẹn. Ví dụ chỉ đơn giản như: buổi chiều quê, một cơn mưa, nỗi nhớ ai đó… Những thứ nhỏ bé, quen thuộc lại dễ lay động lòng người hơn là những điều to tát, xa vời.

Từ ngữ trong lục bát nên chọn thật tự nhiên, phù hợp với bối cảnh. Tránh dùng những từ quá hiện đại hoặc cầu kỳ, vì sẽ phá vỡ chất mộc mạc vốn có. Thay vì nói “xe máy lao nhanh”, có thể nói “bóng xe vút ngang” chẳng hạn. Vừa thơ hơn, vừa giữ được âm điệu.

Một bí quyết nữa là quan sát và ghi lại. Mình thường mang theo một cuốn sổ nhỏ, thấy gì hay, nghe gì lạ là ghi lại. Khi ngồi viết, những mảnh ghép ấy sẽ giúp mình dễ dàng xâu thành một bài. Đôi khi một câu thơ hay chỉ xuất hiện sau khi mình đã ngẫm nghĩ thật lâu, chứ không phải lúc nào cũng ào ào ra ngay.

Viết đi, đọc lại, chỉnh sửa dần dần là cách mình vẫn làm. Một bài thơ lục bát hay chưa chắc đã đến ngay trong lần đầu. Đôi khi phải bỏ ra vài ngày, thậm chí vài tuần, để ý tưởng lắng xuống, rồi lại chỉnh từng chữ cho thật mượt.

3 bài thơ lục bát tự sáng tác

Bài 1 — Chiều quê

Nắng nghiêng bên bến sông đầyBầy chim rủ cánh về bay cuối trờiCây cau đứng ngóng chơi vơiTrên đồng lúa rộ tiếng cười gặt xong

Con đường đất nhỏ ven sôngIn chân ai đó thong dong giữa chiềuMây trôi lững thững liêu xiêuHồn quê dịu ngọt như điều mẹ ru

Bài 2 — Nhớ

Đêm nay gió thoảng hương đồngTiếng ai như gọi bềnh bồng giấc sayTrăng treo mép núi hao gầyTìm trong bóng tối bàn tay ai còn

Ngõ xưa phủ cánh hoa mònChân qua vẫn thấy héo hon lối vềMột thời áo trắng vỗ vềGiờ đây lặng lẽ lời thề đã phai

Bài 3 — Mùa mưa

Mưa rơi nhòe lối chiều nayÁo ai ướt đẫm còn lay cánh hồngPhố quen thành biển mênh môngBước chân chậm lại giữa dòng người qua

Tiếng mưa đập mái hiên giàLời xưa vọng lại hóa ra chưa tànƯớc chi níu được thời gianCho mưa chỉ nhẹ, cho ngàn yêu thương

Rèn luyện và cảm nhận để làm lục bát hay hơn

Viết lục bát là một quá trình, không ai có thể giỏi ngay từ đầu. Càng luyện tập, càng đọc nhiều, anh em sẽ càng cảm được nhịp điệu và biết cách lựa chọn hình ảnh tinh tế hơn.

Một cách rèn luyện hiệu quả là đọc và chép lại những bài lục bát nổi tiếng. Khi đọc kỹ, mình sẽ thấy rõ cách các tác giả xưa gieo vần, phối thanh, tạo hình ảnh. Không chỉ đọc qua, mà nên thử phân tích từng câu: tại sao ở đây họ chọn từ này chứ không phải từ khác, nhịp ở đâu, vần ra sao.

Sau đó, tập viết theo, rồi dần dần thêm cá tính của mình vào. Ban đầu có thể gượng ép, nhưng cứ kiên trì, cảm giác sẽ dần tự nhiên hơn. Một mẹo khác là thử viết một bài lục bát mỗi ngày, không cần dài, chỉ một khổ cũng được. Quan trọng là giữ thói quen, để tai và mắt mình quen với âm điệu và cách diễn đạt.

Cũng đừng ngại chia sẻ bài của mình với người khác để nhận góp ý. Khi người khác đọc và chỉ ra những điểm chưa ổn, mình sẽ dễ nhìn ra lỗi và cải thiện nhanh hơn. Ngoài ra, khi đã quen, anh em có thể thử phá cách một chút, tạo ra phong cách riêng mà vẫn giữ hồn lục bát.

Một bài thơ hay không chỉ đúng về kỹ thuật mà còn chạm đến cảm xúc. Vì vậy, hãy lắng nghe cảm nhận của chính mình, đặt thật nhiều tình cảm vào câu chữ, và cứ kiên nhẫn theo đuổi. Lục bát không đòi hỏi cầu kỳ, nhưng đòi hỏi thật lòng và tinh tế.

Kết luận

Làm thơ lục bát đòi hỏi sự kiên trì và tinh tế, từ việc hiểu rõ quy tắc đến rèn luyện cảm nhận. Khi đã quen tay, anh em sẽ thấy đây là một thể thơ rất giàu nhạc điệu, dễ gần, và rất thú vị để thể hiện cảm xúc của mình.