Hiện tượng đất phènHiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàHIỆN TƯỢNG ĐẤT PHÈNMôi trường đất với tư cách là thành phần môi trường củamôi trường sinh thái chung nên nếu như môi trường đất bị tiêudiệt thì môi trường sinh thái sẽ không còn tồn tại được nữa.Ngày nay cuộc sống của con người càng phát triển kèm theocác tác nhân lí hóa mà các thành phần của đất thay đổi làmcho đất bị ô nhiễm và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe củacon người. Vì vậy cần phải có biện pháp bảo vệ và cải tạonhững vùng đất bị ô nhiễm.Ở Việt nam hiện nay có khoảng 2 triệu ha đất nhiễmphèn. Qua nghiên cứu cho thấy việc sử dụng diện tích này mộtcách có hiệu quả phục vụ cho sản xuất nông nghiệp là điều rấtcần thiết. Sau đây nhóm xin trình bày về hiện tượng đất phèn.I. ĐỊNH NGHĨAĐất phèn là đất chứa nhiều gốc sunphat (SO42- ) và có độ pH rất thấpchỉ khoảng 2-3, lượng độc chất Al3+, Fe2+, SO42- rất cao. Trong đất phènkhả năng trao đổi và đệm của môi trường đất bị phá vỡ không thể tự làmsạch được nữa. Do đó môi trường đất bị ô nhiễm nặng, động thực vật vàvi sinh vật bị tiêu diệt hàng loạt. Phèn được sinh ra có thể do nguyên nhânoxy hóa phèn tiền tàng (FeS) tại chỗ để tạo thành axit H 2SO4 chứa nhiềuđộc chất Al3+, Fe2+, SO42- hay cũng có thể do nước phèn đi từ nơi khác gâynhiễm phèn cho môi trường sinh thái đất. Quá trình thứ nhất là quá trìnhphèn hóa, quá trình thứ hai là quá trình nhiễm phèn.1Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàẢnh giải phẫu của đất phènII.1.QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH ĐẤT PHÈNQuá trình hình thành đất phènSự hình thành đất phèn là kết quả của sự tích tụ Pyrit trong điều kiệnđất ngập nước, ở đất chứa nhiều chất hữu cơ, sunphat, sắt, nhôm. Đấtphèn được hình thành ở vùng nước lợ hoặc ở vùng biển cũ và có sự thamgia của vi sinh vật trải qua các giai đoạn như sau:Ion SO42-bị khử trong điều kiện thiếu Oxy, có sự tham gia của vi sinhvật yếm khí. Trong giai đoạn này cần phải có đầy đủ hữu cơ để làm nguồnthức ăn cho vi sinh vật yếm khí Thiobacillus.Tiếp đi phản ứng giữa sunphure H2S với sắt có trong đất để tạo thànhFeS2( Pyrit). Giai đoạn này nếu có đủ Canxi thì không sinh ra phèn.Nếu có oxy xâm nhập quá trình oxy hóa FeS2 sẽ xảy ra để tạo thànhFeSO4 và H2SO4 theo phản ứng:2H2O + 2FeS2 + 7O2 2FeSO4 + 2H2SO4Sau khi đã có axit H2SO4 và FeSO4 trong điều kiện có đủ Oxy và vi sinhvật, sunphat sắt III được hình thành2FeSO4 + H2SO4 + 1/2 O2 Fe2(SO4)3 + H2O2Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàTrong đất xuất hiện từng vệt màu vàng trấu, chính là màu vàng củaFe2(SO4)3Ở đây cũng có phản ứng xảy ra:Fe2(SO4)3+ 2H2O 2Fe(SO4)OH + H2SO4H2SO4 mới được tạo thành gây chua cho đất và sẽ phản ứng mạnh với cáckhoáng sét để tạo thành sunphat nhôm, natri, kali theo phản ứng :Al2O3SiO2 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + Si(OH)4 +H2OTrong đất phèn không chỉ có các hợp chất vô cơ mà còn có những hợpchất hữu cơ phèn và các hợp chất hữu vô cơ phèn.* Các điều kiện để hình thành đất phèn ( Van Rees 1972)Giai đoạn 1: Có điều kiện để khử SO42- mà SO42- này có nguồn gốc nướcbiển và trầm tích để tạo thành sunphure sắt và các sunphure khácGiai đoạn 2: Sau đó cần có môi trường oxy hóa sunphure sắt để tạo thànhH2SO4, Al2(SO4)3, FeSO4. Đất trở nên chua, hóa phènGiai đoạn 3: Nếu trong đất có CaCO3 thì phản ứng tiếp tục theo một chiềuhướng sau:2CaCO3 + 2H2SO4 CaSO4.2H2O + 2CO2Khi đó Na+ , Mg2+ được hấp thụ sẵn trong đất ở môi trường nước lợ chứanhiều Na, Mg sẽ bị Ca2+ thay thế làm cho đất tốt hơn và không trở nênphèn nữa. Nhưng lúc này nếu không có CaCO3 thì phản ứng hoàn thiện ởgiai đoạn 2.* Nguyên nhân đất bị nhiễm phèn-Những vùng đất ngập nước, vùng có trầm tích xác bã thực vật nước mặntích tụ 4000 - 5000 năm là môi trường thuận lợi hình thành phyrite (FeS2)là hoạt chất chủ yếu gây ra phèn hóa đất.-Quá trình tưới tiêu không hợp lí cũng làm cho đất bị phèn hoá.* Tác hại- pH không thích hợp cho cây trồng- Ion sắt, nhôm gây độc cho cây3Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hà- Giảm động vật và vi sinh vật có lợi trong đất- Giảm khả năng tự làm sạch của đấtIII. TÍNH CHẤT ĐẤT PHÈN1. Tính chất vật lýa. Thành phần cơ giới- Thành phần cơ giới hay nói cách khác là cấp hạt hay sa cấu nghiêncứu về tỷ lệ phần trăm các hạt sét, hạt cát, bùn có trong đất.- Theo thống kê thì đất phèn hoạt tính hay đất phèn tiềm tàng thì đềucó tỷ lệ sét 50 65%, ở các tầng sâu thì tỷ lệ sét cao hơn.- Phần cơ giới nặng (sét cao) của đất phèn gắn liền với quá trình hìnhthành của nó. Đất phèn lắng tụ trong phù sa biển nên vật liệu được mangvề bồi đắp lên vịnh hoặc biển cũ thường rất mịn. Thành phần rất mịn nàyđã tạo nên tỉ lệ sét cao, thành phần cơ giới nặngb. Tính trương co của đất phènCác kết quả nghiên cứu cho thấy độ trương co của đất phèn phụthuộc nhiều vào tỉ lệ sét, hàm lượng hữu cơ và độ ẩm trong đất được ghinhận bảng sau:Qua bảng ta thấy, tính trương co của đất phèn rất lớn do hàm lượngsét cao và hàm lượng hữu cơ lớn. Khi khoáng sét mất nước sẽ co lại. Mặtkhác, khi chất hữu cơ mất nước, cũng teo lại đã làm cho tỷ lệ co của đấtnày lớn. Như vậy, nguyên nhân của sự trương co lớn có liên quan trực tiếpđến hàm lượng hữu cơ và hàm lượng sét trong đất.4Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàc. Nhiệt độ đất phènNhiệt độ có liên quan đến độ ẩm đất, đến độ hòa tan không khí đếnhoạt động hệ vi sinh vật và liên quan đến đặc tính phèn của đất.Việc sử dụng đất phèn phải lưu ý đến thực vật che phủ. Bởi vì sựchênh lệch nhiệt độ sẽ làm bốc phèn, bốc mặn lên mặt đất, làm đất hóaphèn nhanh chóng và gây hại cây trồng.d. Tỷ trọng đất phènKasinky đánh giá đất trồng với mức tỷ trọng như sau:2,5 2,66 g/cm3: Đất có mùn trung bình2,5 g/cm3 trở xuống : Đất giàu hữu cơLớn hơn 2,7 g/cm3: Đất giàu Fe2O32. Tính chất hóa họcNói đến đất phèn, thường người ta nói đến tính chất hoá học, vì tínhchất hoá học đóng vai trò quyết định đất phèn hay không phèn và mức độphèn. Nó còn quyết định đến năng suất và phẩm chất cây trồng, quyếtđịnh số lượng và chất lượng phân bón cần thiết, loại cây trồng, biện phápthủy lợi và môi sinh. Nghiên cứu về tính chất hoá học của đất phèn có tầmquan trọng đặc biệt trong việc sử dụng, cải tạo đất phèn.a. Mùn và chất hữu cơRất giàu mùn: >8%Giàu mùn: 2 - 8%Mùn trung bình: 1 - 2%Rất nghèo mùn < 1%.Thông thường tầng mặt có hàm lượng mùn cao hơn các tầng dưới.Bởi vì đất phèn ở vùng trũng thường nhận sự rửa trôi các vùng khác đếnvà bản thân những cây cỏ sống trên bề mặt của đất, chết đi, phân giảithành mùn và không bị rửa trôi.b. Đạm trong đất phèn5Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàThông thường khi đất giàu chất hữu cơ và mùn thì sẽ giàu đạm. Bởivì đạm là sản phẫm phân giải của chất hữu cơ. Đất phèn nghèo đạm dễtiêu, có nơi chỉ có vài chục ppm thậm chí chỉ có vệt. Vì vậy việc bón đạmcho đất phèn là quan trọng.c. Lân (P2O5) trong đất phènLân trong đất phèn có nhiều dạng như lân hữu cơ, lân vô cơ , lân hữu vô cơ hay lân dạng hòa tan. Ví dụ lân ở dạng PO 43- lân hữu cơ là lântrong liên kết của chất hữu cơ. Đó là lân trong thân thể vi sinh vật ở rễcây, những hợp chất hữu cơ đang phân giải và mùn. Nguyên nhân của sựrất nghèo lân ở đất phèn vì pH thấp độ hòa tan và tái tạo lân yếu. Mặtkhác lân vô cơ trong đất phèn thường tồn tại chủ yếu ở dạngphotphatcanxi có khả năng thủy phân.d. Canxi trong đất phènCanxi trong đất được giải phóng từ các nguồn đá vôi CaCO 3 tạothành dạng CaSO4.2H2O hoặc CaCl2 trong đất phèn. Vai trò của canxitrong đất phèn được thể hiện rất rõ nét qua việc trung hoà axit H 2SO4,được tạo ra trong quá trình Oxy hoá như đã trình bày ở phần vai trò củavôi đối với sự hình thành đất phèn, ngoài ra Canxi còn có tác dụng làmtăng năng xuất và phẩm chất cây trồng. Nhưng cần lưu ý rằng trong điềukiện yếm khí, giàu CO2 thì CaCO3 được tạo thành cacbont Canxi.CaCO3 + CO2+ H2O Ca(HCO3)2 rất linh hoạt, dễ bị rửa trôi.Đất càng nhiều phèn thì khả năng thiếu canxi càng rõ. Khi canxitrong đất tăng, thì pH tăng, vi sinh vật hoạt động tốt và giảm được phèn.Canxi cũng là chất dinh dưỡng của cây trồng nhất là những cây họ đậu. Vìvậy việc bón vôi nhằm tăng canxi cho đất phèn nhất là đất phèn nhiều làcần thiết và có tác dụng đối với cây trồng cũng như tác dụng cải tạo đất,nhưng về liều lượng cần được xác định đúng để đạt hiệu quả cao.e. Magie trong đất phèn6Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàMagie thường đi kèm với canxi. Tuy nhiên những hợp chất của Mg 2+bền hơn là hợp chất của Ca2+ và ở trong đất magie thường ở dạng MgSO4,trong đất phèn mặn có cả MgCl 2. Vì Mg2+ có nhiều trong nước lợ, nướcbiển nên những vùng đất phèn có ảnh hưởng của thủy triều, đều có Mg 2+.Khi Mg2+ tăng độ phèn có thể giảm, nhưng vai trò của nó thấp hơnLượng Mg2+ trao đổi ở đất phèn thường cao hơn Ca 2+ khoảng 0,1- 17lđl/100g. Cũng như canxi, magie có ít ở đất phèn nặng còn ở đất phènmặn và phèn tiềm tàng ven biển, giàu magie hơn. Magiê cần cho câytrồng, ở đất phèn không có biểu hiện thiếu magie.f. Natri trong đất phènSự có mặt của Na+ hạn chế sự ảnh hưởng của các ion phèn như Al 3+,Fe2+, Fe3+ và tạo nên NaOH, làm pH tăng lên, tức là hạn chế bớt phèn. Tuynhiên, lượng Na+ quá lớn thì sẽ tạo nên phèn mặn và có thể tạo nênNa2CO3. Chất này ở phạm vi 0,1% đã hạn chế sự sinh trưởng của cây, nếutrên 0,2% nhiều cây trồng bị chết. Trong một sốtrường hợp người ta dùngnước mặn để tưới cho đất phèn, làm giảm hàm lượng phèn trong đất. Tuynhiên điều này không nên thực hiện thường xuyên vì sẽ làm đất trai cứng,rồi không thể canh tác được.Ở vùng phèn mặn có thể Natri sẽ tham gia phản ứng hoá học :2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2Ohoặc : NaCl + H2SO4 Na2SO4 + HClVà phản ứng trực tiếp :Na2SO4 + 2C Na2S + 2CO2Na2S + 2H2CO3 2NaHCO3 + H2S2NaHCO3 Na2CO3 + CO2 + H2ONa2CO3 được tích lũy và sẽ gây độc. Tuy nhiên điều này không xảyra ở vùng đất phèn. Chỉ xảy ra ở đất mặn hoặc mặn phèn. Ở đất phènnhiều có thể Na là dinh dưỡng có tác dụng hạn chế ảnh hưởng của Al3+,7Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàFe3+, nâng cao pH và cải tạo đất phèn nhưng ở đất phèn mặn Na lại là yếutố hạn chế sự phát triển của cây trồng.g. pH của đất phènĐất phèn là loại đất rất chua. Ở đất phèn pH biến động lớn theo mùa,theo tháng, theo ngày. Sự biến động này rõ nhất là trong nước phèn vàphụ thuộc vào sự có mặt nhiều hay ít, có hay không của hầu hết các cationvà anion vừa kể trên. Sự có mặt của các cation kiềm và kiềm thổ : Na +,K+, Ca2+, Mg2+, Mn4+ làm cho đất có pH cao. Ngược lại, sự có mặt củaAl3+, H+, Fe2+, Fe3+, H2SO4, SO42-, HCl làm cho pH giảm.Các kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng: pH tương quan nghịch với hàmlượng của Al3+ và Fe , SO42- trong đất. pH là yếu tố dễ nhận biết và là yếutố đầu tiên đánh giá tính phèn của một loại đất phèn, nhưng không nói hếtđược bản chất của đất phèn.3. Độc chất trong đất phènĐất phèn, xét về mặt tính chất và bản chất của nó, chính là xét về độcchất. Hay nói đúng hơn là những ion gây độc cho cây và súc vật cũng nhưcon người.Một chất được gọi là độc, thường đi kèm với hàm lượng của nócó trong dung dịchđất, cây cối và trong cơ thể con người. Ở mức độ nhấtđịnh nào đó là không độc, thậm chí lại cần thiết cho cây trồng, nhưngmức độ tới hạn nào đó lại độc. Mức độ này tùy thuộc vào bản chất củachất đó, tùy thuộc vào môi trường nó hoạt động, dạng nó tồn tại và đốitượng nó gây độc. Có thể không độc hoặc chưa độc cho một cây nào đónhưng lại độc, thậm chí gây chết cho một cây trồng khác.a. Nhôm (Al3+)Độc chất nhôm có hoá trị là +3 (Al 3+). Trong dung dịch khi pH = 4,1nhôm sẽ lắng tụ (điểm đó được gọi là điểm trầm lắng của nhôm). Trongmôi trường axit H2SO4, Al3+ có khả năng di động mạnh.Al3+có trong đất phèn với nồng độ 150 3000ppm. Đó là các cationđộc nhất trong số các chất độc. Al3+ làm kết tủa các keo sét và các chất lơ8Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàlửngtrong nước nên nước phèn càng trong, càng nhiều Al 3+thì càng độc.Nông dân gọi là phèn lạnh; tức là, trong đó có rất nhiều nhôm sulfat(Al2(SO4)3).Trong dung dịch đất, ở thực địa [Al3+]= 500ppm đã độc cho cây lúa,nhất là thời kì ba lá thực, đến 800ppm gây chết và 1000ppm gây chếtnhanh chóng và cây lúa chết như bị luộc nước sôi. Tuy nhiên, trong dungdịch dinh dưỡng ngưỡng giới hạn độc này chỉ có 135ppm. Cây lúa bị ngộđộc Al3+ thì rễ ngắn, mất hết lông hút.b. Sắt (Fe2+ và Fe3+)Đây cũng là nguyên tố độc trong MTST đất phèn. Trong đất yếm khíchúng có thể ở dạng FeSO4 không màu hay Fe(OH)2. Trong dung dịchFe2+ là cation linh động có thể kết hợp H2S FeS bám dính vào rễ câylàm ngộ độc cây. Khi nồng độ Fe2+ 600ppm bắt đầu có ảnh hưởng, trên1000 ppm gây chết cây lúa. Tuy nhiên, Fe2+ dễ bị oxy hóa thành Fe3+ cómàu vàng nâu đỏ, mà Fe3+ có độ hòa tan thấp nên ít độc.Đất phèn nhiều Fe nông dân gọi là đất phèn nóng. Tuy không độcbằng Al3+ nhưng Fe2+ gây độc cho cây con, bộ phận rễ bị đen, chóp rễ bịvẹt, trong cây tích lũy cao Fe do Fe đã xâm nhập vào cây.c. Sunphat (SO42-) và lưu huỳnh (S)Cùng với Fe thì SO42- là một trong hai thành phần đầu tiên tạo nênphèn. Dạng gây độc chủ yếu là : H2S, SO42-, SO2 và SO32-. S là dinh dưỡngcủa cây trồng nếu không vượt quá 2 5% và lượng SO42- cao trong đấtphèn biến động với đặc tính rửa trôi chậm nên gây độc cho cây trồng vàcho sản xuất.d. Các axit hữu cơNgộ độc axit hữu cơ có thể xảy ra trong đất có hàm lượng chất hữucơ cao. Các axit hữu cơ được tạo ra từ quá trình phân giải chất hữu cơ,xác sinh vật trong điều kiện ngập nước. Chúng có thể ngăn cản quá trìnhvươn dài của rễ, hô hấp và hút chất dinh dưỡng.9Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàe. PyritNhững cụm tinh thể pyrit trong đất phènPyrit là hợp chất của lưu huỳnh và sắt, là sản phẩm của quá trìnhyếm khí dưới sự tác động của các vi sinh vật yếm khí. Quá trình oxy hoáPyrit sẽ tạo ra axit, gây chua cho đất và gây hại cho cây trồng, súc vật vàcon người. Sự tích tụ của pyrit trong đất được thực hiện trong điều kiệnngập nước, đất trầm tích trong nước mặn và có nhiều chất hữu cơ, nhiềuvi sinh vật yếm khí có khả năng phân huỷ các chất hữu cơ làm cho các ionsunphat hoà tan trở thành sunphit, ion sắt III trở thành ion sắt II.f. JarositLà một hợp chất, là kết quả của quá trình oxy hoá sunphite và Pyrit.Trong đất khi đã xuất hiện Jarosit tức là pH trong đất thấp, kéo theo việc10Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàtăng hàm lượng các độc tố gây hại cho cây. Trong thực tế không chỉ cácđộc tố Al3+, Fe3+ ,Fe2+, SO42-, Cl-, H+ gây hại cho cây mà chính hợp chất.Jarosit được hình thành cũng tham gia phá huỷ các bộ rễ của cây.IV. PHÂN LOẠI VÀ PHÂN BỐ ĐẤT PHÈN1. Phân loạiPhân loại đất phèn là vấn đề rất phức tạp, không chỉ đối với ViệtNam mà cho cả các nước khác trên thế giới. Có nhiều quan điểm vàtrường phái về phân loại đất phèn. Trên thế giới hiện nay có các bảngphân loại Nga, của FAO, cuả Mỹ, của Hà Lan và của Pháp. Đồng thời còntùy thuộc vào mục đích sử dụng và cải tạo mà người ta phân loại đất phèntheo các cách khác nhau.L.J. Pons và N. Van Breeman trong bài Axit sulfat soil and ricetrình bày tại hội nghị Đất và lúa ( 1977) tại viện IRRI đã đưa ra nguồngốc đất phèn trên quan điểm của Moormann đã xác định thêm nguồn gốchai loại đất phèn tiềm tàng và đất phèn cố định.Đất phèn tiềm tàng : Sự tạo thành khoáng Pyrit, khoáng vật chiếm 210% trong đất. Sự lắng tụ pyrit được tạo thành bởi sự khử sunphat thànhsunphit, dưới tác dụng của vi sinh vật. Sau đó sunphit sẽ bị oxy hóa từngphần thành sunphua. Sự tác động qua lại giữa các ion sắt II và sắt III vớisunphit và sunphua cũng có sự tham gia của vi sinh vật. Như vậy sự tạothành Pyrit ( FeS và FeS2) cần có sunphat, sắt , chất hữu cơ được phânhủy, vi khuẩn có khả năng khử sunphat trong điều kiện yếm khí và thoángkhí xảy ra luân phiên nhau qua không gian và thời gian.Đất phèn cố định : hay còn gọi là đất phèn hoạt tính. Khi đất phèntiềm tàng thoáng khí trong một thời gian lâu, khi mà mạch nước ngầmgiảm xuống dưới lớp đất chứa Pyrit trong nhiều tuần lễ để có quá trìnhphèn hóa từ phèn tiềm tàng thành phèn hoạt tính. Lớp Pyrit còn ẩm ướt dosự nâng lên của mặt đất hoặc bờ biển hoặc sự lên xuống thủy triềuvàđược oxy thâm nhập, thì những hạt pyrit li ti, sẽ bị oxy hóa thành những11Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàsunphat sắt 2 (dễ hòa tan) và axit sunphuric. Dưới tác dụng của vi khuẩnThiobacillus chuyển Fe2+ thành Fe3+ để tạo thành phèn. Sự xuất hiện củaFe3+ dưới dạng Fe2(SO4)3 và của KFe3(SO4)2(OH)6 làm cho đất có màuvàng. Khi đã xuất hiện tầng vàng ( tầng jarosit) tức là đất phèn chuyển từphèn tiềm tàng sang phèn hoạt động hay phèn cố định.* Phân loại đất phèn theo kinh nghiệm sản xuất của nhân dân và đặctrưng hình thái cả đất phèn hoặc phẫu diện đất phènPhèn nóng: Chủ yếu do sunphat sắt FeSO4 , Fe2(SO4)3 tạo thành, ítnhôm và sunphat nhôm. Mức độ độc hại loại phèn này ít hơn so với phènnhôm. Trên mặt nước ở ruông, ở kênh thường có một lớp váng vàng .Váng vàng này dính vào tay chân khi làm ruộng, thường gây ngứa và dễgây mục quần áo.Phèn lạnh : Chủ yếu do sunphat nhôm tạo nên Al 2(SO4)3, loại nàyđộc hại hơn phèn nóng. Nước trên ruộng và trong kênh mương ở khu vựcđất phèn này trong suốt (nhìn thấy đáy kênh mương), ở những vùng này,trong vụ hè thu, nếu không đủ nước tưới dễ bị xi phèn gây chết lúa và câycối. Các loại động thực vật rất khó sống và phát triển ở vùng này.Phèn đỏ : Một số vùng ở miền tây gọi là phèn đỏ, về bản chất phènđỏ cũng như phèn nóng, do sunphát sắt và oxit sắt ngâm nước gây nên.Nước trên ruộng thường có váng vàng đỏ ánh trên mặt. Mức độ độc hạikhông cao.Phèn trắng : Về bản chất phèn trắng giống như phèn lạnh, dosunphát nhôm gây nên. Ở những vùng phèn nhiều và thiếu nước vào cuốimùa khô, muối Al2(SO4)3 bốc lên mặt và kết tinh thành những hạt muốitròn có đường kính vài milimét dính với nhau thành từng cụm, khi ẩm thìnhờn trơn, khi khô thì giòn, nhẹ, dễ vỡ, dễ tan vào nước.Ở những vùng đấtphèn xuất hiện loại muối này trên mặt đất vào cuối mùa khô tức là đã đạtđến đỉnh cao của sự độc hại, vào những trận mưa đầu mùa nếu lượng mưakhông đủ lớn để rửa trôi và đưa muối này ra những kênh lớn hoặc thấm12Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàxuống tầng sâu mà đọng lại ở một số vùng trũng, thấp thì nước rất trong,nhưng rất độc hại. Trâu bò, lợn gà uống phải nước này dễ bị chướng bụngvà có thể dẫn đến tử vong.Phèn đen : Những vùng phèn có tầng hữu cơ lẫn lộn với hợp chấtphèn thường gặp ở những vùng trũng hoặc vùng rừng U minh. Phẫu diệnthường có mầu đen, mức độ phèn phụ thuộc vào môi trường nước xungquang và đặc điểm về nguồn nước mặt và nguồn nước ngầm. Diện tíchloại đất này không lớn, mức độ phèn cũng không như loại phèn trắng vàphèn lạnh.* Phân loại đất phèn theo độ sâu của tầng phèn- Đất phèn nặng: có tầng phèn hoạt động nằm cách mặt đất khoảng 50cm- Đất phèn trung bình: tầng phèn nằm cách mặt đất 50-100cm- Đất phèn nhẹ: tầng phèn nằm cách mặt đất 100-150cm* Phân loại đất phèn theo FAO - UNESCO:- Đất phù sa phèn (Fluvie Thionosols hay Thionic Fluvisols)- Đất glây phèn (Gleyic Thionosols hay Thionic gleysols)- Đất than bùn (Histric Thionosols hay Thionic Histosols)2. Phân bốViệt Nam có khoảng 2 triệu ha đất phèn chiếm gần 16% diện tích đấtphèn trên thế giới, chiếm khoảng 30% diện tích đất canh tác của ViệtNam. Diện tích đất phèn được phân bố chủ yếu ở 2 đồng bằng lớn và mộtít ở ven biển miền trung. Ở miền Bắc có khoảng 200.000 ha đất phèn phânbố ở Hải Phòng, Thái Bình, Nam Hà, Hải Dương và một số diện tích ởven biển miền Trung. Ở miền Nam có khoảng 1,8 triệu ha đất phèn, phânbố ở cả miền Tây, Đồng bằng sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ13Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàBản đồ phân bố các loại đất ở Việt NamV.SINH VẬT Ở VÙNG ĐẤT PHÈN1. Thực vậta. Thực vật chỉ thị vùng đất phèn tiềm tàngChà là ( Phoenis Roxb)14Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàMọc ở vùng đất cao, có độ ngập thủy triều cao nhất là 10-20cm;đặc điểm cây cao 3-5m, đường kính bụi 3-5m, đường kính thân 510cm.Rễ ăn dần theo sự phát triển của bụi, nhiều gai.Ráng dại (Arro stichum aureum L)Mọc ở vùng thấp hơn, độ ngập thủy triều lúc cao nhất là 25-30cm, cókhi mọc xen với chà là và các cây lùm bụi khác.Lác biển (Secripus Lf)15Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàMọc ở vùng đất thấp, ngập nước thường xuyên. Thân to, cứng, giòn3 cạnh, vót nhọn. Nhiều chỗ mọc xen với cóc kèn.b. Thực vật chỉ thị vùng đất nhiều phènNăng kim (Eleocharis orchorostachyo)Sống trong điều kiện phèn cao, ngập nước phát triển yếu. Với nhữngvùng than bùn bị đốt mất lớp mặt, phèn rất cao thì chỉ có loài này sốngnổi.Cỏ bàng (Lepironia articulata)Sống ở vùng thấp trũng ngập nước thường xuyên vào mùa lũ, có thểsống ở nơi đất phèn không trồng lúa được.16Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàCây sậy (Phragmites kakar)Là cây chỉ thị tốt cho đất phèn và có giá trị trong việc cải tạo và làmnguyên liệu sấy. Sậy mọc ở vùng cao hơn so với vùng có nhiều năng vàbàng, có độ phèn thấp hơn vùng có năng kim.c. Thực vật chỉ thị cho vùng đất phèn trung bình và ítNăng ống (Eleocharis dulcis)Phát triển tốt vì pH = 4-4,5; rễ ăn sâu có khi đến 1m và rất khó tiêudiệt.Cỏ ống (Panicum repens)17Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàMọc rất tốt ở vùng đất phèn trung bình, phèn ít, ngập nước một nửa,rất khó tiêu diệt.2. Vi sinh vật và các động vật Vi sinh vật trong đất phèn :Có nhiều loại vi sinh vật trong đất phèn, vai trò của chúng cũng khácnhau trong quá trình hình thành đất phèn. Nhưng chúng thực sự có ýnghĩa trong việc tăng tốc độ hình thành đất phèn.Có nhiều loài sống được trong điều kiện PH rất thấp (pH=2). Cácloài vi khuẩn trong đất phèn lấy năng lượng để sống từ các phản ứng oxyhoá và phản ứng khử trong quá trình tạo phèn, chúng có vai trò rất lớntrong việc thúc đẩy nhanh quá trình hình thành phèn, kể cả ở giai đoạnoxy hoá và giai đoạn khử. Trong đất phèn, số lượng vi sinh vật có ích rấthiếm. Động vật :- Ở đất phèn trung bình và phèn nhiều, rất ít hoặc không có cácđộng vật nhận thấy được như giun, dế, mối. Thường chỉ thấy xuất hiện18Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị Hàcác loại kiến đen, kiến vàng và một vài loại rệp. ở vùng phèn nhiều pH =2,5-3 kể cả đỉa cũng không thấy xuất hiện, rất ít tôm cá, nếu có thì cũngkhông phát triển được, thường đầu to nhưng thân và đuôi bé.- Ở vùng đất phèn ít, các loại động vật phong phú hơn về chủng loạigần như vùng nước ngọt.- Những vùng đất phèn tiềm tàng hiện có ảnh hưởng nước lợ thì sinhvật có khá nhiều như : cua, tôm, cá...- Những vùng đất phèn tiềm tàng nội địa, có nước ngập thườngxuyên trên mặt ruộng thì các loại động vật khá phong phú: cá, tôm, tép,ếch, chuột, rắn, rết, đỉa ..VI.BIỆN PHÁP CẢI TẠO ĐẤT PHÈNTrong đất phèn có chứa rất nhiều lưu huỳnh ở các dạng khác nhau,trong đó có những dạng gây độc cho cây trồng như sunfua, sunfit, sunfat...Như vậy trên đất phèn thì không nên bón những loại phân có chứa lưuhuỳnh như đạm sunfat.Việc bón lân, ngoài việc cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng còn cótác dụng hạ độc phèn rất hiệu quả. Có thể sử dụng super lân hoặc kết hợpphun phân bón lá có chứa lân. Nhiều kết quả nghiên cứu cho thấy bón lótphân lân nung chảy, hiệu quả luôn cao hơn so với không bón lót phân lân.19Hiện tượng đất phènGVHD: Phạm Thị HàCó thể làm cho các độc chất trở nên bất động không gây hại cho câytrồng bằng cách bón vôi để giảm nhanh độ chua, nâng pH đất lên nhưngthường rất tốn tiền. Việc bón vôi chủ yếu là cung cấp canxi cho cây trồngvà vôi sẽ kết hợp với các độc chất sắt, nhôm làm cho chúng trở nên bấtđộng không gây hại được nữa.Để khai thác đất phèn trồng lúa đạt hiệu quả, cần phải kết hợp nhiềubiện pháp như:- Thiết kế đồng ruộng thuận lợi cho cải tạo đất phèn- Hệ thống kinh mương chắc chắn, dùng nước ém hay xả phèn đúnglúc- Tăng cường sử dụng phân lân- Canh tác các giống lúa chống chịu phèn.Để cải tạo đất phèn, có thế sử dụng những biện pháp khác như:-Biện pháp lên liếp-Trồng một số cây để cải tạo đất phèn-Rửa phèn định kỳ20Tải về bản full Đọc tiếp |
Reply 
0 
0 
Chia sẻ 
Bản quyền © 2021 seongay.com Inc. 