Cách Xác định Và Phân Biệt Axit Mạnh, Axit Yếu, Bazơ Mạnh, Bazơ Yếu

I. Axit: Định nghĩa và cách xác định độ mạnh yếu

1. Axit là gì?

Theo hai thuyết hóa học quan trọng:

• Thuyết điện li: Axit là những chất khi tan trong nước sẽ phân li ra ion .

• Thuyết Brønsted-Lowry: Axit là những chất có khả năng cho proton ().

Theo quan điểm của Brønsted, các chất sau được coi là axit:

• Các axit vô cơ, hữu cơ như: HCl, , .

• Các ion kim loại được hiđrat hóa (trừ các ion trung tính như .

• Các ion như .

2. Cách xác định axit mạnh, axit yếu

Có hai phương pháp chính để so sánh độ mạnh yếu của axit:

a) Phương pháp định tính: So sánh dựa vào cấu tạo phân tử

• Nguyên tắc chung: Nguyên tử H càng linh động (dễ tách ra) thì tính axit càng mạnh.

• Đối với các axit có oxi của cùng một nguyên tố: Axit càng nhiều nguyên tử Oxi thì tính axit càng mạnh.

  Ví dụ: .

• Đối với axit của các nguyên tố trong cùng chu kì: Nguyên tố trung tâm có tính phi kim càng mạnh thì tính axit càng mạnh (khi chúng có hóa trị cao nhất).

  Ví dụ: .

• Đối với axit không có oxi của các nguyên tố trong cùng một nhóm A: Tính axit tăng dần từ trên xuống dưới. Điều này do bán kính ion X^- tăng, làm liên kết H-X yếu đi. Ví dụ: HF < HCl < HBr < HI.

• Đối với các axit hữu cơ (RCOOH):

  • Gốc R no (đẩy electron): Làm giảm tính axit. Gốc R càng nhiều C thì khả năng đẩy e càng mạnh, tính axit càng yếu.

    Ví dụ: .

  • Gốc R hút electron: Làm tăng tính axit (ví dụ: gốc không no, thơm hoặc có halogen).

    Ví dụ:  (do F có độ âm điện lớn hơn Cl).

    Ví dụ:  (càng nhiều halogen, tính axit càng mạnh).

b) Phương pháp định lượng: Dựa vào hằng số phân li axit ()

• Với axit HX trong nước, hằng số phân li axit được tính bằng .

• Giá trị  càng lớn, chứng tỏ khả năng phân li ra ion  càng mạnh, do đó tính axit càng mạnh.

II. Bazơ: Định nghĩa và cách xác định độ mạnh yếu

1. Bazơ là gì?

• Thuyết điện li: Bazơ là chất khi tan trong nước phân li ra ion .

• Thuyết Brønsted-Lowry: Bazơ là những chất có khả năng nhận proton ().

Các chất sau được coi là bazơ theo quan điểm của Brønsted:

• Các oxit và hiđroxit của kim loại (trừ các chất lưỡng tính).

• Các anion của gốc axit yếu như: .

•  và các amin: .

2. Cách xác định bazơ mạnh, bazơ yếu

a) Phương pháp định tính: So sánh dựa vào cấu tạo phân tử

• Nguyên tắc chung: Khả năng nhận proton () càng lớn thì tính bazơ càng mạnh.

• Với các hiđroxit của kim loại trong cùng một chu kì: Tính bazơ giảm dần từ trái sang phải.

  Ví dụ: .

• Với các hiđroxit của kim loại trong cùng một nhóm A: Tính bazơ tăng dần từ trên xuống dưới.

  Ví dụ: LiOH < NaOH < KOH.

• Với amin và amoniac: Gốc đẩy electron làm tăng tính bazơ, gốc hút electron làm giảm tính bazơ.

  Ví dụ:  (gốc hút e) có tính bazơ yếu hơn . Ngược lại,  (gốc đẩy e) có tính bazơ mạnh hơn .

b) Phương pháp định lượng: Dựa vào hằng số phân li bazơ ()

• Với bazơ B trong nước, hằng số phân li bazơ được tính bằng .

• Giá trị  càng lớn, khả năng nhận  càng mạnh, do đó tính bazơ càng mạnh.

III. Bảng tóm tắt các Axit, Bazơ mạnh, yếu thường gặp

Loại	Axit	Bazơ
Mạnh	HCl, HBr, HI, HNO3, H2SO4, HClO4	Các hiđroxit của kim loại kiềm và kiềm thổ (trừ Mg(OH)2)
Yếu	H2S, H2CO3, H3PO4, CH3COOH, HF	NH3, các amin, Mg(OH)2, các hiđroxit kim loại khác

IV. Giải đáp thêm các khái niệm liên quan

1. Chất lưỡng tính

• Định nghĩa: Là những chất vừa có khả năng cho proton (), vừa có khả năng nhận proton ().

• Ví dụ: Nước (), các oxit và hiđroxit lưỡng tính (), amino axit...

2. Chất trung tính

• Định nghĩa: Là những chất không có khả năng cho hay nhận proton ().

• Ví dụ: Các ion của bazơ mạnh () và các ion của axit mạnh ().

V. Sự kết hợp giữa các ion

- Các dấu hiệu nhận biết axit, bazơ, lưỡng tính, trung tính qua sự kết hợp của các ion như sau:

 • Các gốc axit của axit mạnh (Cl-, NO3- , SO42- ,...) và các gốc bazơ của bazơ mạnh (Na+, K+, Ba2+, Ca2+) được xem là trung tính.

 • Các gốc axit của axit yếu (ClO-, NO2- , SO32-,...) được xem là bazơ.

 • Các gốc bazơ của bazơ yếu (NH4+ , Al(H2O)3+) và các gốc axit (có H phân ly thành H+) của axit mạnh được xem là axit.

 • Các gốc axit (có H phân ly thành H+) của axit yếu: lưỡng tính.