Cam – Wikipedia Tiếng Việt

Trái cây thuộc Chi Cam chanhBản mẫu:SHORTDESC:Trái cây thuộc Chi Cam chanh Đừng nhầm với Cam sành.

Cam
Quả cam (Citrus × sinensis)
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
Bộ (ordo)	Sapindales
Họ (familia)	Rutaceae
Chi (genus)	Citrus
Loài (species)	C. × sinensis
Danh pháp hai phần
Citrus × sinensis

Cam là một loại quả của nhiều loài cây có múi khác nhau thuộc họ Cửu lý hương (Rutaceae) (xem danh sách các loài thực vật được gọi là cam); nó chủ yếu đề cập đến Citrus × sinensis,[1] mà còn được gọi là cam ngọt, để phân biệt với Citrus × aurantium có liên quan, được gọi là cam chua. Cam ngọt sinh sản vô tính (apomixis thông qua phôi nucellar); giống cam ngọt phát sinh do đột biến.[2][3][4][5]

Cam là trái lai từ quả chanh và quả bưởi.[2][6] Bộ gen lục lạp, và do đó là dòng ngoại, là bộ gen của bưởi.[7] Quả cam ngọt đã có trình tự bộ gen đầy đủ.[2]

Cam có nguồn gốc ở một khu vực bao gồm Nam Trung Quốc, Đông Bắc Ấn Độ và Myanmar,[8][9] và người ta nhắc đến cam ngọt sớm nhất trong văn học Trung Quốc vào năm 314 trước Công nguyên.[2] Tính đến năm 1987[cập nhật], cây cam được coi là cây ăn quả được trồng nhiều nhất trên thế giới.[10] Cây cam được trồng rộng rãi ở các vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới để cho quả ngọt. Quả của cây cam có thể ăn tươi hoặc chế biến lấy nước cốt hoặc vỏ thơm.[11] Tính đến năm 2012[cập nhật], cam ngọt chiếm khoảng 70% sản lượng cam quýt.[12]

Năm 2022, 76,4 triệu tấn cam đã được trồng trên toàn thế giới, trong đó Brasil sản xuất 16,9 triệu tấn, tiếp theo là Ấn Độ và Trung Quốc.[13]

Cam với nghĩa rộng hơn trong tên gọi thực vật còn được dùng để chỉ một số loài khác cùng chi như cam chanh (cam đắng, cam chua) (Citrus aurantium), cam sành...

Trồng trọt

[sửa | sửa mã nguồn]

Trồng cam là một hình thức thương mại quan trọng và là một phần đáng kể trong nền kinh tế Hoa Kỳ (tiểu bang Florida và California), hầu hết các nước Địa Trung Hải, Brasil, México, Pakistan, Trung Quốc, Ấn Độ, Iran, Ai Cập, và Thổ Nhĩ Kỳ và đóng góp một phần nhỏ hơn trong nền kinh tế của Tây Ban Nha, Cộng hòa Nam Phi và Hy Lạp.

Lượng sản xuất cam tính theo tấn (trong năm 2004) được xếp hạng như sau[14]

1. Brasil 18.256.500
2. Hoa Kỳ 11.729.900
3. México 3.969.810
4. Ấn Độ 3.100.000
5. Tây Ban Nha 2.883.400
6. Ý 2.064.099
7. Trung Quốc 1.977.575
8. Iran 1.900.000
9. Ai Cập 1.750.000
10. Thổ Nhĩ Kỳ 1.280.000

Giữa 1974 và 2004 lượng sản xuất của cam đã gia tăng 99,8%.

Lượng sản xuất (tấn):

• 1974 31.428.199
• 1984 38.979.349
• 1994 54.733.848
• 2004 62.814.424

Dinh dưỡng

[sửa | sửa mã nguồn] Cam, tất cả giống thương mại

Giá trị dinh dưỡng cho mỗi 100 g (3,5 oz)
Năng lượng	197 kJ (47 kcal)
Carbohydrat	11.75 g
Đường	9.35 g
Chất xơ	2.4 g
Chất béo	0.12 g
Protein	0.94 g
Vitamin và khoáng chất Vitamin Lượng %DV† Vitamin A equiv. 1% 11 μg Thiamine (B1) 7% 0.087 mg Riboflavin (B2) 3% 0.04 mg Niacin (B3) 2% 0.282 mg Acid pantothenic (B5) 5% 0.25 mg Vitamin B6 4% 0.06 mg Folate (B9) 8% 30 μg Choline 2% 8.4 mg Vitamin C 59% 53.2 mg Vitamin E 1% 0.18 mg Chất khoáng Lượng %DV† Calci 3% 40 mg Sắt 1% 0.1 mg Magiê 2% 10 mg Mangan 1% 0.025 mg Phốt pho 1% 14 mg Kali 6% 181 mg Kẽm 1% 0.07 mg
Thành phần khác	Lượng
Nước	86.75 g
Liên kết đến mục trên cơ sở dữ liệu của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ
† Tỷ lệ phần trăm được ước tính dựa trên khuyến nghị Hoa Kỳ dành cho người trưởng thành,[15] ngoại trừ kali, được ước tính dựa trên khuyến nghị của chuyên gia từ Học viện Quốc gia.[16]

180 gam cam ở dạng đồ tráng miệng nguyên chất cung cấp tới 160% nhu cầu vitamin C trung bình của một người trong một ngày. Cam cũng chứa vitamin A, calci và chất xơ.[17]

Sử dụng

[sửa | sửa mã nguồn]

Cam được trồng rộng rãi ở những nơi có khí hậu ấm áp, và vị cam có thể biến đổi từ ngọt đến chua. Cam thường lột vỏ và ăn lúc còn tươi, hay vắt lấy nước. Vỏ cam dày, có vị đắng, thường bị vứt đi nhưng có thể chế biến thành thức ăn cho súc vật bằng cách rút nước bằng sức ép và hơi nóng. Nó cũng được dùng làm gia vị hay đồ trang trí trong một số món ăn. Lớp ngoài cùng của vỏ có thể được dùng làm "zest" để thêm hương vị cam vào thức ăn. Phần trắng của vỏ cam là một nguồn pectin.

Sản phẩm làm từ cam gồm có:

• Thịt cam dùng trong bữa ăn nhẹ, làm thành nước uống, các loại sinh tố, thêm vào món salad trái cây...
• Nước cam dùng để uống
• Dầu cam, được chế biến bằng cách ép vỏ. Nó được dùng làm gia vị trong thực phẩm và làm hương vị trong nước hoa. Dầu cam có khoảng 90% d-Limonene, một dung môi dùng trong nhiều hóa chất dùng trong gia đình, cùng với dầu chanh dùng để làm chất tẩy dầu mỡ và tẩy rửa nói chung. Chất tẩy rửa từ tinh chất cam hiệu quả, thân thiện với môi trường, và ít độc hại hơn sản phẩm cất từ dầu mỏ, đồng thời có mùi dễ chịu hơn.
• Vỏ cam dày lớp màu trắng của nó được gọi là trần bì là một vị thuốc Nam dùng chữa ho.

Hình ảnh

[sửa | sửa mã nguồn]

• Cam sau khi gọt vỏ
• Hoa cam và cam trên cây
• Cam và nước cam
• Lát cắt cấu trúc của quả cam
• Một cây cam sành ở miền Nam Việt Nam
• Cam Vinh, đặc sản đã được nhận chứng nhận chỉ dẫn địa lý ở Nghệ An

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ "Citrus ×sinensis (L.) Osbeck (pro sp.) (maxima × reticulata) sweet orange". Plants.USDA.gov. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 5 năm 2011.
2. ^ a b c d Xu, Q; Chen, LL; Ruan, X; Chen, D; Zhu, A; Chen, C; Bertrand, D; Jiao, WB; Hao, BH; Lyon, MP; Chen, J; Gao, S; Xing, F; Lan, H; Chang, JW; Ge, X; Lei, Y; Hu, Q; Miao, Y; Wang, L; Xiao, S; Biswas, MK; Zeng, W; Guo, F; Cao, H; Yang, X; Xu, XW; Cheng, YJ; Xu, J; Liu, JH; Luo, OJ; Tang, Z; Guo, WW; Kuang, H; Zhang, HY; Roose, ML; Nagarajan, N; Deng, XX; Ruan, Y (tháng 1 năm 2013). "The draft genome of sweet orange (Citrus sinensis)". Nature Genetics. Quyển 45 số 1. tr. 59–66. doi:10.1038/ng.2472. ISSN 1061-4036. PMID 23179022.
3. ^ "Orange Fruit Information". ngày 9 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2018.
4. ^ "Orange fruit nutrition facts and health benefits". Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2018.
5. ^ "Oranges: Health Benefits, Risks & Nutrition Facts". Truy cập ngày 20 tháng 9 năm 2018.
6. ^ Andrés García Lor (2013). Organización de la diversidad genética de los cítricos (PDF) (Luận văn). tr. 79.
7. ^ Velasco, R; Licciardello, C (2014). "A genealogy of the citrus family". Nature Biotechnology. Quyển 32 số 7. tr. 640–642. doi:10.1038/nbt.2954. PMID 25004231. S2CID 9357494.
8. ^ Morton, Julia F. (1987). Fruits of Warm Climates. tr. 134–142.
9. ^ Talon, Manuel; Caruso, Marco; Gmitter Jr., Fred G. (2020). The Genus Citrus. Woodhead Publishing. tr. 17. ISBN 9780128122174.
10. ^ Morton, J (1987). "Orange, Citrus sinensis. In: Fruits of Warm Climates". NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops & Plant Products, Purdue University. tr. 134–142.
11. ^ "Citrus sinensis". Germplasm Resources Information Network (GRIN). Cục Nghiên cứu Nông nghiệp (ARS), Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA). Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2017.
12. ^ Organisms. Citrus Genome Database
13. ^ "Orange production in 2022, Crops/Regions/World list/Production Quantity/Year (pick lists)". UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database. 2024. Lưu trữ bản gốc ngày 12 tháng 11 năm 2016. Truy cập ngày 15 tháng 3 năm 2024.
14. ^ FAOSTAT)
15. ^ United States Food and Drug Administration (2024). "Daily Value on the Nutrition and Supplement Facts Labels". Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2024.
16. ^ National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Health and Medicine Division; Food and Nutrition Board; Committee to Review the Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium (2019). Oria, Maria; Harrison, Meghan; Stallings, Virginia A. (biên tập). Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium. The National Academies Collection: Reports funded by National Institutes of Health. Washington (DC): National Academies Press (US). ISBN 978-0-309-48834-1. PMID 30844154.{{Chú thích sách}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
17. ^ [1], Lưu trữ ngày 15 tháng 2 năm 2006 tại Wayback Machine

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện về Cam. Wikispecies có thông tin sinh học về Cam

• Citrus sinensis Danh sách chất hóa học (Cơ sở dữ liệu về hóa thực vật và sắc tộc học thực vật của Dr. Duke), USDA, Cục Nghiên cứu Nông nghiệp. (bằng tiếng Anh)
• Cam: Phương pháp an toàn để dự trữ, bảo quản và thưởng thức. (2006). Đại học Nông nghiệp và Tài nguyên Thiên nhiên California. (bằng tiếng Anh)

x t s Danh sách trái cây Việt Nam
Trái cây chung	Bình bát Bòn bon Bơ Bưởi Cam Chanh Chanh dây Chôm chôm Chuối Cóc Chùm ruột Dâu tây Dưa gang Dưa hấu Dưa lưới Dừa Dứa (Thơm, Khóm) Đào Điều (Đào lộn hột) Đu đủ Roi hoa trắng (mận chuông, mận trắng, bòng bòng, mận hồng đào) Roi hoa đỏ (mận đỏ, mận điều đỏ, mận Ấn Độ) Lý Hồng Hồng xiêm (sapôchê) Khế Lê Lêkima (quả trứng gà) Lựu Mãng cầu Xiêm Măng cụt Mận hậu Me Mít Mơ Na Nhãn Nho Ổi Quất Quýt Sầu riêng Sấu Sa kê Sơ ri Sung Táo ta Táo tây Thanh long Thanh yên Thị Vải thiều Vú sữa Xoài
Giống trái câyđặc sản	Bưởi da xanh Bưởi Diễn Bưởi Đoan Hùng Bưởi Lâm Động Bưởi Luận Văn Bưởi năm roi Bưởi Phúc Trạch Bưởi Thanh Hồng Cam bù Cam Đồng Dụ Cam sành Cam Vinh Cam xã Đoài Chuối ngự Chuối tiêu hồng Khoái Châu Dâu Hạ Châu Dứa Đồng Giao Dừa sáp Dưa Tân Hưng Hồng xiêm Thanh Hà Khóm Cầu Đúc Ổi Thanh Hà Quýt hồng Quýt Hương Cần Quýt ngọt Gia Luận Táo Bàng La Vú sữa Lò Rèn Vĩnh Kim Xoài cát Hòa Lộc
Bản mẫu:Quả

x t s Chi Cam chanh
Loài đúng	Chanh dại Australia và Papua Thanh yên Cam Nghi Xương Chanh Thái Kim quất Quýt Cam rừng Mãng Sơn Thanh yên núi Bưởi Quýt Ryukyu
Giống lai chủ yếu	Bưởi chùm Chanh vàng Chanh Cam
Giống cây trồngnguyên gốc và lai ghép	Alemow Amanatsu Chanh vàng Assam Cam Bergamot Bizzarria Cam đắng Chanh đỏ Cam đỏ Byeonggyul Biasong Cam sành Cara cara navel Citrange Citrumelo Clementine Coorg orange Daidai Dekopon Encore Fairchild tangerine Thanh yên Florentine Forbidden fruit Chanh gừng Haruka Hassaku Hebesu Heen naran Hyuganatsu Chanh vàng hoàng gia Cam rừng Ấn Độ Iyokan Jabara Cam Jaffa Tangelo Jamaica Kabbad Kabosu Chanh Kakadu Kalpi Kanpei Kawachi Bankan Chanh ta Khasi papeda Kinkoji unshiu Kinnow Kishu mikan Kiyomi Kobayashi mikan Koji Komikan Kuchinotsu No. 37 Laraha Lemonade fruit Limón de Pica Lumia Mandelo Mandora Melanesian papeda Melogold Chanh vàng Meyer Micrantha Midknight Valencia Orange Murcott Myrtle-leaved orange tree Nagpur orange Nasnaran Bưởi chùm New Zealand Ōgonkan Orangelo/Chironja Oroblanco Chanh ngọt Palestine Chanh không hạt Quýt Pixie Pompia Chanh vàng Ponderosa Ponkan Chanh kiên Reikou Rhobs el Arsa Chanh vàng sần Samuyao Sanbokan Satsuma Setoka Shangjuan Shonan Gold Smith Red Valencia Sudachi Suruga yuko Chanh ngọt Limetta ngọt Tangelo Quýt lai Quýt cam Cam Valencia Variegated pink lemon Chanh vàng Volkamer Chanh cánh chim Cam xã Đoài Yūkō Yuzu
Thanh yên	Thanh yên balady Thanh yên Corsica Thanh yên Diamante Phật thủ Thanh yên Hy Lạp Thanh yên Maroc Thanh yên Yemenite
Quýt	Quýt Cleopatra Shīkwāsā Nanfengmiju Tachibana Cam lá liễu
Papeda	Papeda Celebes Citrus halimii/"Thanh yên" núi Cam Nghi Xương
Bưởi	Banpeiyu Dangyuja
Giống lai kim quất (× Citrofortunella)	Quất Cam quất Chanh quất Quýt quất Procimequat Sunquat Yuzu quất
Cam chanh Sahul (Cựu chi Microcitrus, Eromocitrus, Clymenia và Oxanthera)	Chanh hoang Australia Chanh đất Australia Chanh ngón tay sông Brown Chanh sa mạc Chanh rừng Maiden Chanh núi trắng (Microcitrus) Chanh rừng New Guinea Chanh sông Russell Clymenia Oxanthera hoa cam Oxanthera lá rộng Oxanthera lá dợn sóng Oxanthera brevipes
Chi liên quan(có lẽ cam chanh hợp thức)	Poncirus/Cam ba lá kép
Thức uống	Nước quất Chūhai Curaçao Dried lime tea (noomi basra) Nước bưởi Lemonade Limeade Nước cam Yuja-hwachae Trà yuja
Sản phẩm	Calci citrat Axit citric Lemonene Limonen Neroli Nước hoa cam Dầu cam Orangeat Succade Zest
Dịch bệnh	Đốm đen Thối mục CTV/Tristeza Exocortis Greening Mal secco Phytophthora citricola
Nhà thực vật họcvề cam chanh	Clara H. Hasse Robert Willard Hodgson Lena B. Smithers Hughes David Mabberley Clément Rodier Robert Soost Walter Tennyson Swingle Chōzaburō Tanaka Ikuro Takahashi Johann Christoph Volkamer Herbert John Webber
Chủ đề liên quan	The Citrus Industry Citrus production Citrus rootstock Citrus taxonomy Cold-hardy citrus Hesperidium Japanese citrus List of citrus fruits Mother Orange Tree Orangery University of California Citrus Experiment Station University of California, Riverside Citrus Variety Collection
Thể loại Chế phẩm Commons

Cổng thông tin:

• Thực vật
• Sinh học

Bài viết họ Cửu lý hương này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

• x
• t
• s