(Căn Bản) Ánh Sáng Trong Hồ Thủy Sinh

Nhiều năm trước anh em thủy sinh VN chỉ có thể dùng bóng đèn t8 dân dụng hoặc jebo, osram, NEC… và nếu cao tay lắm cũng chỉ dùng cỡ 1 wat t8 này cho mỗi 1 lít hồ, nhưng đa số dùng cỡ 0.3 – 0.5 w cho hồ rêu lẫn cây (rong). Vì ánh sáng yếu nên thời đó đa số các hồ cần rất ít dinh dưỡng và co2, và rêu hại ít bùng phát hơn bây giờ. Trân Châu Ngọc Trai thời đó rất dễ chơi vì ít khi bị rêu hại bám lá, chỉ cần ít co2 và thay nước thường xuyên là bò full hồ dễ dàng, những cây khác cũng đỡ bị rêu hại. Nhưng rồi bóng đèn t5 rồi t5HO, rồi LED trở lên phổ biến và rẻ hơn, anh em thì lại thích sáng cho mắt mình ngắm nhưng lại quên mất rằng ánh sáng luôn đi kèm với dinh dưỡng, co2 và chăm sóc hồ nên rêu hại trở nên phổ biến hơn rất nhiều, cây thì luôn ở tình trạng thiếu chất vì dinh dưỡng tan trong nước không kịp, hoặc nhiều loại rêu, dương xỉ và cây vốn không thích sáng lại phải hứng chịu 1 lượng lớn ánh sáng hàng ngày. Mình dám khẳng định chắc chắn với các bạn là đa số cây thủy sinh sống tốt và khỏe với ánh sáng trung bình, những cây thảm tiền cảnh như Trân Châu Cuba, Trân Châu Nhật, Ngọc Trai… chỉ cần 1 lượng ánh sáng tương đương 0,5 wat T8 / lit hoặc cỡ 0.3 wat T5Ho / lít. Vậy 1 hồ 60 40 40 chỉ cần 2 bóng t8 jebo là đủ, nhưng tất nhiên nó sẽ bò chậm hơn những hồ ánh sáng cao. Nếu cây bạn bị ngóc đầu cao thì hãy xem lại về co2 và dòng chảy. Vậy thì bao nhiêu ánh sáng là đủ?

Những cách tính lượng ánh sáng cho hồ thủy sinh:

1. Cách tính lượng ánh sáng truyền thống là theo watt / lit hồ, nhưng đây là dành cho bóng đèn t8. Lượng ánh sáng vừa đủ để cho hầu hết các cây thuỷ sinh là 0.5 wat / lít. Vậy tính ra hồ 1m2 50 50 (250-300 lít) chỉ cần 3 bóng t8 (40w x 3 = 120 wat) là đủ để tcn, tccb hay tcnt bò, tuy hơi chậm. Nếu tính ra t5ho như của odysea thì chỉ cần 2 bóng là quá đủ. Anh em đọc đến đây sẽ cảm thấy hơi vô lý vì thường anh em dùng ít nhất 2 máng (4 bóng) hay thậm chí 3,4 máng t5. Tất nhiên càng nhiều đèn thì cây sẽ phát triển nhanh và lên màu tốt hơn, nhưng nhiều đèn thì phải cung cấp thêm dinh dưỡng, co2 và bảo dưỡng vệ sinh hồ nhiều hơn, rêu hại cũng dễ bùng phát hơn. Đối với Led thì chúng ta không thể áp dụng wat / lít được, mà phải dùng lumen / lít sẽ chính xác tương đối. (Lumen và lux là gì thì các bạn google nhé, cũng rất dễ hiểu). Thường thì 20lumen / 1 lít nước sẽ tương đương với 0.5 wat / lit đối với đèn huỳnh quang. Để biết Led mình dùng có tổng cộng bao nhiêu lumen thì các bạn xem thông tin trên máng đèn hoặc từ nhà sản xuất. Về đèn metal và các loại ít thông dụng khác mình xin đề cập sau. Tuy nhiên khi dùng cách tính lumen hay wat / lít cũng có nhiều thiếu sót. Ví dụ bạn dùng 300 wat t5 cho hồ 300 lit nước, nhưng hồ bạn có độ sâu lên đến 80 90cm thì lượng đèn chiếu xuống nền sẽ rất yếu, hoặc bạn treo cao đèn 30 cm với mặt nước thì sẽ khác với khi bạn gác đèn sát mặt hồ, chưa kể cách bố trí đèn nhiều ở hậu cảnh, nhưng tiền cảnh lại thiếu, rồi bóng đèn bị đen đầu hoặc phản quang kém… đọc đến đây các bạn sẽ thấy cách tính đèn bằng Wat / lít là chưa chính xác. Có 1 cách tính đèn chuẩn hơn là đo PAR.

2. Cách tính lượng ánh sáng theo PAR

PAR (Photosynethically Active Radiation) tạm dịch là bức xạ ánh sáng quang hợp, nói rõ hơn đây là lượng ánh sáng mà cây nó có thể dùng để tạo năng lượng. Đây là cách đo chính xác nhất về ánh sáng thủy sinh. 1 PAR nghĩa là 1 triệu photon ánh sáng chiếu vào 1 mét vuông trong 1 giây, viết tắt là micromols. Nói đơn giản như sau, nếu đo PAR ở phân nền của hồ bạn đạt: – 15 đến 30 micromol (PAR) thì hồ bạn thuộc loại ánh sáng yếu, không cần thiết dùng co2 và châm dinh dưỡng, đa số rêu, dương xỉ, nana, và cây cắt cắm dễ trồng sẽ phát triển tốt trong điều kiện ánh sáng này – 35 đến 50 micromols: hồ bạn có ánh sáng vừa, đa số cây thủy sinh sống tốt với lượng ánh sáng này, kể cả những cây thảm tiền cảnh như Trân Châu Cuba, Trân Châu Ngọc Trai, Trân Châu Nhật, ngưu mao chiên…. Tuy nhiên bạn cũng cần 1 lượng co2 vừa đến cao để cây khỏe và tránh rêu hại – 55-75 micromols, hồ bạn được coi là high light – ánh sáng cao. Đa số cây thủy sinh sống tốt và phát triển nhanh trong điều kiện này, bổ xung khí co2 và dinh dưỡng là điều cực kì cần thiết để tránh rêu hại. – Trên 75 PAR: hồ bạn có lượng ánh sáng cực cao, rêu ráy, dương xỉ, nana không nên trồng trong hồ par trên 100. Cung cấp khí co2 dồi dào, dinh dưỡng nhiều là điều kiện sống còn trong những hồ này. Điểm mạnh của hồ này là những cây cắt cắm có thể lên màu đẹp nhất và phát triển nhanh nhất. PAR bị ảnh hưởng bởi loại bóng đèn, phản quang của bóng đèn và cả Ballast nên các bạn mua đèn thanh lý nhớ để ý cái bóng đèn và miếng phản quang nhé.

Để đo được PAR, trước khi dụng cụ đo rất mắc tiền, lên đến hơn 100 triệu, hiện nay các PAR meter đã được bán rộng rãi và rẻ hơn (cỡ 6-10 triệu), nhưng vẫn quá cao với anh em chơi thủy sinh ở VN. Những dụng cụ này dùng rất dễ và đơn giản, chỉ cần bật máy, cho đầu đo vào phân nền rồi đọc chỉ số PAR. Cũng may là có 1 cách đo MIỄN PHÍ, dễ dàng và độ chính xác cũng tạm chấp nhận được là dùng trang web:

http://rotalabutterfly.com/light-calculator.php

Các bạn vào link trên và làm theo hướng dấn sau: Tank depth: chiều rộng của hồ, nhớ chuyển qua cm Tank length: chiều dài của hồ Tank height: chiều cao của hồ Light Distance: cm từ mặt nước đến bóng đèn Subtrate depth: độ dày của nền Bulb type: các bạn chọn loại đèn của mình, chuẩn nhất vẫn là t8 và t5ho Bulbs: số bóng Watt per bulb: số watt mỗi bóng Lum/ watt: số lumen trên mỗi wat, không điền cũng được Reflector: thông tin tấm phản quang của máng đèn, nếu không có phản quang bạn chọn NONE, nếu tấm phản quang còn mới như đèn odysea các bạn chọn FAIR, cũ thì Poor. Chỉ chọn Good khi dùng những máng led cực xịn. Sau khi điền đầy thông tin các bạn ấn nút CALCULATE và sẽ được kết quả PAR như hình Tuy nhiên, tính ánh sáng dựa theo PAR cũng không hoàn hảo. Điểm yếu của cách đo này là người chơi sẽ không biết được rõ loại quang phổ nào đang được dùng.

2. Đèn “full quang phổ” (full spectrum) là gì?

Full quang phổ là ánh sáng giống ánh sáng mặt trời, nó bao gồm 7 dãy màu cơ bản như đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm và tím, đây là những màu mắt người thấy được, thật ra full quang phổ bao gồm hàng triệu màu tác sắc khác nhau, Chúng ta chỉ quan tâm xạ nhiệt từ 300 đến 800 nm (mắt người nhìn được từ bức xạ 380 đên 700nm) Các bạn cần nhớ thông tin QUAN TRỌNG: Cây thủy sinh dùng chủ yếu bức xạ 400 đến 500 nm, và từ 600 đến 700 nm. Dưới 300-400 nm và 500-600nm không quá quan trọng với cây. Vậy khi chế đèn LED hoặc mua bóng t5, các bạn hãy chịu khó nhìn vào cái biểu đồ bức xạ nhiệt này để chọn cho đúng nhé. Ví dụ như hình số 1, là bóng t5 của jbl solar tropic, bức xạ nhiệt từ 400-500 và 600-700 rất cao, rất phù hợp với cây thủy sinh. Những bóng không có thông tin này thì rất hên xui. Tương tự, khi chọn LED thì bạn hãy chọn những bóng RGB có bước sóng như trên, ví dụ: LED chuyên chơi Hà Lan: dãy led 30cm gồm: (10bóng) 5700K Cool White, (2bóng) 470nm Blue, (1bóng) 450nm Royal Blue, (1bóng) 525nm Green, (1bóng) 660nm Deep red LED Chuyên chơi ánh sáng trắng 10k: (10bóng) 5700K Cool White, (3) 660nm Deep Red, (2) 450nm Royal Blue LED chuyên chơi cây với ánh sáng 6500k: : (10bóng ) 5000K Cool White, (2) 450nm Royal Blue, (1) 470nm Blue, (1) 590nm Amber, (1) 625nm Red Về cách sắp xếp hay thông tin chi tiết hơn thì các bạn hỏi mấy pro chuyên chế LED nhé.

3. Độ sáng Kelvin là gì?

Nhiệt độ màu được chia thành nhiều nấc thang để đo lường (đơn vị K – Kelvin) đi từ thấp tới cao được biểu hiện bởi màu tương đương: từ đỏ tới xanh (độ K cao dần), gồm 9 cấp độ sau: (các bạn xem hình 2 nhé)

Nhiệt độ màu sẽ khác với bức xạ màu ở mục 2, nhưng cũng có sự quan hệ mật thiết với nhau, ví dụ ánh sáng 6500 là ánh sáng trắng và nó đã bao gồm nhiều bức xạ màu từ 300 đến 700nm, nhưng ánh sáng 4100k hay 2700k lại có nhiều bức xạ màu nóng như đỏ, tím hơn, và sẽ tốt cho cây quang hợp hơn, làm 1 số cây màu lên màu đẹp hơn… Vậy nên quan niệm của nhiều anh em là cứ phải chơi bóng t5 10000k mới tốt, hay 6500k cho cây màu đỏ là cũng chưa thật sự chính xác 100%. Theo kinh nghiệm của nhiều pro, 1 combo 4 bóng t5 tốt nhất có thể là:

1 bóng 2700k (vàng) 1 bóng 6500k (trắng) 1 bóng hồng 1 bóng 10000k

Hoặc: 2 bóng 6500k, 1 bóng 2700k, 1 bóng hồng Hoặc: 2 bóng 6500k, 2 bóng hồng Các bạn xem hình mix màu 3 nhé.

Tuy nhiên nếu bạn chơi rêu, dx, phong cách natural, awagumi… thì bạn không quá quan tâm đến ánh sáng 2700k, bóng hồng hay 6500k làm gì, chỉ cần full 10000k hay 12000k là được rồi.

4. Cri là gì?

Độ render màu – color rendering index, là chỉ số cho thấy màu, độ thật của vật được bóng đèn chiếu vào có giống với ánh sáng mặt trời chiếu vào vật đó bao nhiêu %, cri cao nhất là 99, thường bóng t5 hay t8 sẽ được kí hiệu như sau: 865 – nghĩa là độ render màu là 80-89, độ màu là 6500k 990 – nghĩa là độ render màu 90-99, độ màu là 9000k Các bạn mua 1 bóng đèn huỳnh quang t8 hay t5 của Philips, điện quang sẽ thấy thông số trên bóng là 765, tức là độ render màu là 70 đến 79, và độ màu là 6500k Các bóng jebo t8, odysea, triple H, aquaznic thường có độ render màu 80 Khi độ render màu lên đến 90-99 thì giá thành của nó cực mắc, mắc hơn bóng render 80 đến nhiều lần. Ví dụ bóng t8 jebo là 50 ngàn thì bóng t8 jbl cri 990 là 500 ngàn. Các bạn chơi thủy sinh chỉ cần độ render 80-89 là đủ, còn ai khó tính hoặc chuyên chơi cây lên màu đẹp thì nên dùng cri 90-99 Về LED, điểm yếu của nó là có CRI thường thấp hơn đèn huỳnh quang, thường là chỉ ở 60-69 hay 70-79, những bóng LED có cri trên 90 thường rất mắc tiền. Tuy nhiên nhiều cao thủ chơi LED thành công cũng chỉ dùng bóng cri cỡ 78 là đủ. Mình cảm thấy CRI ở LED không quá quan trọng như cri của đèn huỳnh quang.

5. Nên chọn LED hay huỳnh quang t5, t8?

Cho đến bây giờ mỗi loại đèn đều có ưu nhược điểm riêng, ví dụ đèn T5 thì ổn định, ánh sáng ra thật, nếu mix nhiều đèn đúng thì hiệu quả rất cao, tuy nhiên điểm yếu của T5 là không thể chọn và mix nhiều bước sóng màu vào 1 máng như LED được. Về LED, ánh sáng lạnh, tiết kiệm điện và có thể chọn bóng, chọn mix sóng màu theo ý thích là 1 điểm lợi thế lớn, tuy nhiên điểm yếu của LED là giá thành cực cao nếu chọn đúng bóng tốt. Tùy vào túi tiền, sở thích và mục đích mà các bạn có thể chọn lựa LED hay đèn huỳnh quang, riêng cá nhân mình rất thích t8, t5, nhưng cũng cực mê LED của buildmyled (BLM) hoặc twinstar s series.

6. Kết luận

Chúng ta ngồi đây nghiên cứu, bàn luận về đèn và những chi tiết chuyên sâu, trong khi cả ngàn người chẳng cần biết và quan tâm nhiều đến những vấn đề nêu trên mà VẪN có hồ căng đẹp mê ly. Đèn hay dinh dưỡng, co2, hay bất cứ vấn đề gì của thủy sinh cũng chỉ là những yếu tố cần, nếu muốn có hồ đẹp thì người chơi phải có đam mê, trải nghiệm nhiều. Nội dung ngắn ngọn của bài viết: – Tính 0.5 đến 1 watt / lit cho hồ dùng đèn t5 là đủ và thậm chí dư sáng – Led không tính watt / lít được, phải dùng lumen – Tính watt/lít không chính xác bằng tính PAR – PAR 30-50 là đủ, 50-100 là trồng được hầu hết mọi loại cây nhưng cần châm dinh dưỡng và đảm bảo co2 – Bóng đèn nào có xạ nhiệt màu 300-800nm là được gọi là full quang phổ giống mặt trời – Cây hấp thụ ánh sáng từ 400-500nm và 600-700nm – Bóng 6500k và 10000k đều có đủ 7 màu, trộn lại ra màu trắng như ta thấy – Độ kenvin chỉ là để cho mắt nhìn là chủ yếu, không quá quan trọng, phải nhìn vào bảng sóng màu mới biết đèn có tốt cho thủy sinh không. – CRI quan trọng với bóng t5 t8, cri 80 trở lên là ngon. Còn LED thì CRI không quá quan trọng, cỡ 78 trở lên là đủ – LED hay huỳnh quang t5 t8 là do túi tiền, sở thích và mục đích của từng người chọn lựa