Cấu Trúc Ngữ Nghĩa Và Các Phương Tiện Liên Kết Của Câu Ghép Không ...

Tải bản đầy đủ (.pdf) (162 trang)

1. Trang chủ
>>
2. Cao đẳng - Đại học
>>
3. Chuyên ngành kinh tế

Cấu trúc ngữ nghĩa và các phương tiện liên kết của câu ghép không liên từ trong tiếng việt

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (35.7 MB, 162 trang )

-M Ỏ2-Đ A U1. Trong tiếng Viêt tổn tại những kiểu câu:- N g ứ ồ i ta c h ằ t r ù n g , c h im b a y đ i h è t .h éovằổànT rứ adòc lẵd i,tú ò i.t/ầ3 ẵ p h a in h ấ t:n g à ychùan g ã ,sắ cn ấ n gỏg iũ ajn ằ uvầ n g(XD, PTV, 303).r ồ i dú âm củ a n h ữ n g n g ó nTú b ó p n g h en th ú ở n g nhốta y cat r ê n p h ímnhú b ố p n g h e n th a n h x u ầ n .( XD, 1 1 )Dẩy là loại câu ghépmằ giữa haibố phận cau thànhkhông có liên tù liên kết, có thế gọi nó lầ cẳu ghép khôngliên tù (để phân biêt vối loai cấughép cố liên tù liênkết,nhũ: ì ỉ g ứ . ò i _ _ £ ỗ _ G h ầ . t ^ c ủ n M - D ầ q . c h i m b a v B ì h ề t ) .Câu ghép không liên từtổn tại có tính chất phổ quáttrong ngôn ngũ. Loai cầu này chúng ta thưòng gặp trong ngônngữ nói, ngôn ngữ giao tiếp hằng ngày.2. Bàn về câu ghép không liên tù, khoảng tù những năm 50 trỏlại đây các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học miốc ngoài đã nghiêncúu vấn đề này vối nhiều hưóng khác nhau. Biểu này có thểthay trong công trình của cấc tác già Anh,Đúc, Phấp [121,117]; [111, 129]; [109, 179];[78, 69].Đăc biệt, các nhà ngôn ngũ họchien trong vỉêc tìm hiểu câu ghép ồtien.xô Viết đấ có nhiều cốngcả mặt lý luận lẫn th\icNgưồi đặt vấn đ ề nghiên cúu kỹ càng về bản chất câu ghépkhông liên tù là A.M.Pêskốpxki. Trong công trình của mình,ống khống thừa nhạn thuât ngữ (cXÕlWẽ' npềĩpIQlvẽmĩ^) như nhiềungưòi trong chúng ta thưồng quan niêm mà ông gọi la ( LỊejỉÕ0npejîJIOJKeHISë) C169» 459], Nốđưoc liên kết bải liên tù,ông chú ý đến sư khác nhaucó liên từ ỏ mặt hình thúcviết "Câu ghép không liênchiçic xem như mot tổ hop các "câu"'từ liên từ, các chỗ ngừng cú pháp,giữa cẩu ghép có liên tù và khôngliên kết giũa cắc bô phân. Tấc giàtù khác câu ghép có liến tù ả mặtcấu trúc chú khoiiô phải ỏ ý nghĩa [169,liên tùlẫn cầughép khôngthành câu ghép có quan hê đẳngliên tù458], cả câu ghép cóổ ề 'ĩđưộctác giảlâp và chính phũ. Như vây,chiavề3--bán chất, câu ghép không liên từ chỉ là mọt b.iển dạng của câughép có l i ê ntù .Nhìn lại hê thống cùa A.M.Peskốpxki, ta thấy: Tác gỉảlằ ngưòi đẵu tiên so sánh cấu ghép không liên từ vối câu ghépcó l i ề nt ù ; đ ẩ xem x é t kỹ c à n g m ối quan h ê ngíj n g h ĩa g iĩía c á cth à n h t ố ,xem x é t ngữ đ i ệ u như m ôt phương t ỉ ê nl i ê n kế^ qu antrong để biểu thi quan hê ngữ nghĩa gỉữa các phần; đã đật câug h é p k h ôn g l i è nt ù đú ngbản c h ấ t c ù a nó - xemx é t tr o n g l ò in ó i . Tuy n h iê n môt s ố k ế t lu ậ n c h ín h c ủ a t ắ c g i á c ó nhũng ch och ư a đ ầ y đù s ú c t h u y ế t p h ụ c ,c ấ n chitfc n g h iê n cứ u th ê m , c h a n gh ạn :Xem c â u g h é pk h ôn g l i ề ntù kháccần ghép có l i ê nm ặt c ấ u t r ú c c h ú k h ôn g p h á i ỏ ý n g h ĩa ,ra nhiều nét gần gũi vềk h ôn g c ó l i ê nýnghĩa cùatừ ỏt ủ đ ổ t á c g i ả đã c h imôt 30 câu có liên tù vàtù .Tuy nhiến qua viêc so sánh đối chiếu hai kiểu câu nàytrên môt phương diên rộng lớn đà cho thẩy có sư không tưdngúng hoàn toàn giữa chúng. [158, 32]; [84, 63];[83, 23];[185, 67]; [193, 77].Cũng quan n iê m tư ơ n g t ư v ố i A . M. P ê s k o p x k i,t á c gj-ả x . o .Karxépxki cũng cho cấu trúc cấu ghép không liên tù nhií mộtbiấn đang đạc biêt của' cẩu ghép có liên từ. Dó là "sự hồa kếtc ú a 2 c â u c ó khả n àn g tham g ỉ a24]. Tác giả chiav à o m ột t h ể th o n g n h ấ t ” [ 1 2 5 ,ra 2 dang Gđt ù . Dang c ó c ấ u t r ú c mổ, t ủ cđang có cấu t r ú c đ ó n g ,tú clàbản của cầu ghép"cấu t r ú c c ó sư l i ê n"cấu t r ú ckhông liênk ế t yếu " v àc ó STjl l i ê nk ết ch ật" .Mot, huông ý. kiến__khác cũng đã tách câu ghép không lỉêntừ khòỉ cầu ghép có liên tù. Ngiiòi mờ đầu vầ có nhiều cốnghiến đáng kể trong hưống giải quyết mói này lề; I .X.Paxpêlôp.Tác già từ bỏ cách quan niệm truyền thống (nhập 2 loại Gầughép có lỉên tù vầ không có lỉên tù) đ a tiển hành phân loạicầu ghép không liên từ dựa trên nhìíng đăc điểm cẩu trúc - ýnghĩa của cácch.Inh :a)thầnh tốCấu có thànhcấu thành,Tác giảphần cùng loại và b) cẳukhông cùng loai, cầu ghép khống liên tù,diên biếu hỉên của mình,chia ra 2 kiểucìótheocố thành phầnô n g ,là nhũng ctằc truing nhipcú bình- ngìí-4-đ ỉậ u mà nh ũng h ln h th ú c n ằ y r ấ t k h á i q u á t ,d iê n n ồ iđung t à inhững quanh ê ngũn g h ĩa n h ấ t đ ín h3 4 3 ] . DUa r a qu an n iệ m r i ê n g c ù a m ìn h ,nhũng t r a n g nh ân x é t v ề nhũngA.M.Pêskôpxki "lẽ nàov ố i quan h ê đ àn glậ p h a y c h in h phụ[1 5 9 ,I . X .P a x p e lô p đã dànhtá c g ià đ icâu ghép khôngđ ồ n g t h ò i c ó b ìn htr ư ố c ,t r o n g đó c ốliên từ chỉdüçjcmà k h ôn g c ó ýỂẩnn g h ĩa đ ộ clập” [159. 341].T ro n g c ố n g t r ì n h c ủ a m in h ,th u nhũng ý k i ế n c ủ atá c g iảI . X .P a x p e lố p đ ã t i e pcấc tá c g iả đ i tr ư ố ccũngnhư nhân r anhũng điểm chưa hợp lý của ho, tù đó đãđưa ra bàng phrn loạic ấ u g h é p k h ổn g l i ê ntùđan g do t á c g i à đưar a c h o đ ến n ayhop. Tuy vây,giả vẫn chưa chỉ ra một cảch xác đáng S\1táck h ác nh au v ề ý n g h ĩav ể phương d i ệ n ngữ n g h ĩ a .k h ôn g l i ê nv ẫ n c ò n n h iề u n h â n t o phùc ủ a c ầ u g h é p k h ôn g l ỉ ê ncó liên tù mằ còn lẵn lôn chúng.tù không có g ìNhũng k i ể utừvà cấu ghépông viết "nọi dưng cảu ghépkhác b i ê t v ó ỉ cầughép đẳnglâ p vàchính phụ" [159, 283].Trong khoảng 10 năm tiếp theo, nhữngkiến giài vể câughép khống liên từ thưòngxoay quanh phạm vima I .X. Paxpềlổpvà A.M.Pêskốpxkỉ giải quyết. Những công trinh xuất hiên saunày bao gổm các luận án, giáo trinh gỉảng day đã tiẩp tực vàngày càngđi sâuhdn vàoviệc tìmhiểu bảnchất CÍU ghépkhông liên từ ỏ xét tùng mặt riêng lẻ như phương diên cấutrúc; phương diên ngũ nghĩa; phướng diên ngữ ảm; phương diênchúc năng giao tiếp.Mọt trong nhũng phưđng diên đ\i0c đông đảo các tác gỉâchú ý lầ phương diên ngữ nghía cùa câu ghép khỏng liền tù.Chẳng hạn: X.G.Ilencô [117, 8] và B.A.Zinbert [102, 297]n g h iê n cứ u nhữngphần h ộp th à n h ,k i ể u quan h ê ngữc ồ n m ộtn g h ĩa do n ô i du ngs ố t á c g i à k h ắ c et 1 s â um ột t r o n g s ốnhững ỉĩiểu cầu ghép không liên từ điển hình nhcít,quan h ê n g u y ê n nh ân(L.V.Barzina,cùa cấu ghépkhông l i ê no ấ c bộtùnhư-'Mối2 th a n h tố "1970); "Pham trù cú pháp nguyên nhân vằ sự tấcđ ộ n g c ủ a nó đ ế n những ý n g h ĩa k h ác"( V .L .M e đ U n x k a ia ,1 9 7 3 ).Tiếp theo, Phường diễn chức nấng giao tiếp cũng đưoc môtsố tác giả cú phápliên từ.đề cèp đến khi nghiên cúucầu ghé’^ không-Tác già G.A.zôlôtôvac ú u c â u g h é p k h ôn g l i ê nhê này(1982)ẩãmỏrông phạm vinghiêntừ - xem x é t nố t r o n g m ối quan h ê v ớ ih i ê n t h ũ c k h á ch q u a n ,Mốỉ quan5 -n gô n c ả n h l ò i n ó i , quá t r i n h tư d u y .thểhiênthông quaT ron g c ấ u t r ú c n gũ n g h ĩa cúpháp,vi ngữ trong cầu phép.c ấ u th ư ồ n g đưdc dựa t r ê nmối liền hê giữa các thành tố có ý nghía chù t.hê hoat đông vàhành đ ô n g , ch ù t h ể t r ạ n g t h á i v à t r a n g t h á i ,trương cfối tượng. cấu trúcđộng cùa haỉ nhẩn to.câu (ìưcỉcd ố i tư o n g v à đ á chình thầnh bổ ỉ sU tấca ) Mốỉ l i ê n h ê c ù a c â u v ó i k h á ch q u a n .b ) Mối l i ê n h ê c ủ a c â u v ố i quá t r ì n h t ư d a y [ 1 0 0 ,T ấc g i ả đ ể n g h ịcâ phánxem x é t c ầ u t r o n g l ồ i n ố ỉđoán (bìnhdỉên cùatưduy)7 4 ].v à ch ủ ý đ e nlẫn tìnhhuống (bìnhdiên khách quan).Hilốngtỉế pđến cầun h in ch u n g t á cc h ấ t g ơ i mở hdnlàg h é p k h ổn gg iàliê ntùv ề phương d i ê n g i a oc h ì m ối đưa r a nhữ ng ýg i ả ỉ qu yếtk iề n cóm ot c á c h t r ọ nv e n . T rên th ứ ctế cẳu như một đđn vi của 3 bình diên (ngũ nghĩa,giao tiếp)trong đó cấp đô thú 3(tương úng vóig ia o t i ế p )th u ô c cấpđò l ò i n ó i vẫn đang còntin hcấu trúc,bình diệnn h ỉể u v ẩ n ctề bỏngô.Tác giả I.Đ.Izarenkopd iê n c h ú c n ă n g g i a o(1990) cũng đãchá ý đent ỉ ế p . Tác g i ả c h o r a n g :phưống" b ìn h d i ê n g i a otiếp tương úng vốiý đổ giao tiếp đươc ngưòi nói thưc hiênthông qua hành vi lồi nói cu thế, đước phản ánh trong 3\l xáclâp lồi nói có mục ẽtich và đươc miêu tà úng vối các kiểu câutrẩn thuất,nghi vấn, cấu khiến" [118,5]. Trong gií 0 tiếpthành lồi,lồi nói của nguồi nói hưống đển người nghe đưộcthưc hiên giũa hai ngtiồi hoãc một số thành viên tham gia traođổỉ trong cuộc đốỉ đáp ngấn gọn hoăc ỏ dạng đàỉ,phúc tạp.Dậc b i ệ t ỏ d a n g d à ỉ ,sựn g ô n ngũ l ằ c ầ ukhông l i ê nthể hỉận ro rêt ýghépđồth ể h iệ n bang c á c yếutố v ậ t ch ấttừ k h ô n g p h ả ingưòi nói. Do mổỉ quanl ú c n ào c ũ n ghê bẩc cầu giữac á c th à n h t ố mà n g ư ò ỉ t a k h ôn g t h ể t h ấ y n g a y d'LiOc m ối ạ u a n h êý n g h ĩa x ầ u c h u ỗ i g i ũ a c h ú n g . D iê u n à yv ố i đơn v ị ỏ c ấ p độ c a o hổntá c g iảI „Đ. îz a r e n c o p-có l i ê nv ă n b ản l ò i n ó i .qu an c h ặ t c h ẽc h ín h v ìk h in g étịn h "ý đồ n g ư ò i n ó i ,vây,ý cỉổ g i a o_tiế p6-l ầ h ế t s ú c quan t r ọ n g " . C h in h ý đổ n à y quy đ in h v i ệ cc h o n c ấ u n ó i . T hấy chiOc v a ỉ t r ò quanc ẩ u g h é p t r ề n b in h d i ê n g i a o t i ế p ,b ìn h d i ê n n ằ y v ẫ n chvtatr o n g của v i ệ ctu y n h iê n ,tinlu ah iế ut r ê n th ư c t ê ,đươc t á c g ỉ â n g h iê n cứ um ôt c á c h đ ồ yđ ù , m ối dừng ỏ c á c h n ê u v ấ n cfê.Ngoầỉ ta,một hưóng ýkiếnkhấc,đỉ vào phương diênhình thúc, đó lằ ngữ điêu.T ác giả E .A .Brünzgunôva ( 1 9 9 0 ) k h ốn g á i!3ầu xem x é t t ấ tc ả m ọi phương d i ệ n c ủ ac ấ u g h é p k h ôn g l i ê nt ù màc h ỉ đ i vàomột vấn để có tính chất cÌẶc trũng cho loai hình ngôn ngữ cóbiên hóa hình thái,khỗng có thanh tẩỉêu là ngũ diêu. Ngìiđ i ệ u đ ư ộc xem như m ộtphương t i ê nnh ấn mạnh c ấ cquan h ê ngữnghĩa trong cấu ghép không liên tù. Tấc giả cho rầng "cấutrúc cú pháp vàthành phần từ vựng xây d\lng nên nhũngkiểucấu trúc nhất đỉnh cùa lòi nóilà cta dạng và biển đổi ỏnhững ngưòi khác nhau. cấu trúc ngữ điêu đươc xuất hiện nhưm ột phướng t i ê n b i ể u t h ị c á c quantá cđộng vố ỉcấutrú ccú pháp vầh ê ngữ n g h ĩa , c h ỉth à n h phần từt r o n g sUVTjkng c ủ alồ inối [87, 470].Quan n iệ m ngữ đ i ê ub i ể u t h ị c ắ c quan h ệnhau t r o n g c ẳ u g h é p k h ôn g l i ê nt ù l à m ói m ẻ,n gũ n g h ía k h ắ cth ú v i ,nó ơhù h o p đ ố i v ó i n g ô n ngữ k h ôn g c ó th a n h đ i ê u ,t i ế n g V i ê t - m ộtn gôn ngũ đơn t i ế t ,trò cùa ngũ điêu trong cầu ghépcần phải tìm hiểu thêm,3. Trong tiếng Vỉêt,n ay c ó n h ỉề u ý k i ế ntu y v ậ yc ò n < í'i v ố ic ó th a n hđ ỉậ u t h ì v a ikhống liên tülaỉ kb'ic đi,vẩn đề câu ghépkhông liên từ cno đếnch ư a đ i đ ến th ố n g n h ấ t . Đ iề ut h ấ y qua những c ô n g t r ì n h n g h iê n cú u c ủ anằy cố th ểc á c t ấ c g ỉ ả c ú ph ápkhoảng nhũng năm 1950 đến nay:a)Mọt số ít tác gỉả khống thùa nhẬn câu ghép không liênt ù . T ron g g i á o t r ì n hV iệ t ngũ,t á c g i ả ph ầnc ú phá;,? k h ôn gxem: "tôi xầm v ièc,___ nó. ngủ'.' là câu ghép, bỏi lẽ ’chỉ. trongnhững quan hê ngũ nghĩa đưoc gấn bó vói nhau thành môb -hỉnhthe thì mốỉ thực siJL là môt câu phúc" (Hoàng T u ê 312). Ls VănLý cho loaỉ câu này vẫn là cầu ctrtn giản [37, 159]. Trương VãnChinh, Nguyễn Hiếu Lê thl cho: H.Q. vừa đL,__ 3EÙflL..Qhuyẻ::i.cưồi là cẩu phúc, gom 3 cú [12, 650.1,vừa-7 -b ) Phần đ ô n g nhũng t ấ c g ỉ ả k h á c đ ề u th ừ ak h ôn g l i ê nt ừ nhưng l ạ iTác giá Lưu vầnth à n h m ọt nhómx ế p v à o những t i ế unh âncầu ghépl o a i khácnhau.Lăng (1970) xẩp cầu ghépnhò c ù acâu l i ê n h op ,T ron g phgim t r ù c â u g h é pkhông liên tùlo ạ i câughép lỏ n g .l i ê n hơp b a o gồm:1 ) Câu g h é p c h ặ t c ó l i ê ntù :t h ì f mà h o ă c đư^c g ẩ n l ạ ibỏỉ cập tù đố ỉ úng như đấu ... dấy, bao nhiêu ... tìâỵ_JÌt)LÌ.-ếii2 ) c â u g h é p lỏ n g c ó l i ê nk h ôn g c ó t ù n ố it ù ỵA ,h o à c . nhung .- - h oặc[3 4 , 5 7 ].Trong giáo trinh "ngữ phápQuang Ban xem cầu ghép không liêntiếng Viêt" (1992),Diêptù lầ một trong 2 kiểu[3, 209j:a).Cậu ghép cò từ llẻn kết- Trong loại này lai gỗm:1 ) Câu g h é pghép chỉnh phụ)2)cẳu gh ép(2 1 4 ) v à b )c h u ỗ i)[3 ,có k ế t tù(gồmc â u g h é p đ a n g lậ pvà câu208].c ó phutừ l i ề nkềt(c ầ ug h é p qua l ạ i )Câu g h é p -k h ô n g __ cô ■l i ê n , t ù__ L iê n ._ k ấi ( c ẳ u(2 1 5 ).Tuy v ầ y ,ghépdo n h iề u n g u y ê n nh ân k h ấ c n h a u ,k iể ucâu ghép chuoi do tác giả mỉêu tả cồn giản đơn:, chưa phàn ánhđầy cfù tính chất đa dang cùa kiểu câu này.Nhiều tấc giả thưồng phần tán câu ghép không liên tù vàopham trù câu ghép liên hơp (hay đẳng lập hoặc song song) lẫnc â phạm t r u c ấ ugh ép qua l a ỉ(m ôt s ố g o il à phụ th u ộ chayc h in h p h ụ ) .Nguyễn Kim Thản [1964,l i ê n h ộ p v à qualạ ỉ.242] chia cầu ghép thành 2 loai:T ron g k ể t c ấ uđùng phương tiên tủ vijlng hay phưdngtrố tủ.cù a câu l i ê nliền tủ bỉểií thị quan hê liên hộp),Ngữphó t ừ hô ú n g ,pháptiế n gg h é p th ầ n h 2 k i ể u :đ ạ i từ p h iếm c h ỉ ,V iệ tcủacó th ểtiên ngũ phấp Íngí ctiAiĩ.k ế t c ấ u c ầ u p h ú c h o p c ó quan h ê qu a l ạ i c óq ua l ạ i ,hơpcũng như trongt h ế dù n gL iê n t ùđ ,ai t ù c h l đ j.n h .UBKHXH ( 1 9 8 3 ) c ũ n g C Í i a c ầ ug-Qng._B.Qng v à a u a _ l s á ,s o n g s o n g k h ồn g p h â ỉ l à t i ê u b ỉể ư v ềt u y v â y "Ci J g h é pc ẩ u g h ép "(2 0 9 ).ỏ cả 2kỉểu nầy đều có những câu ghép không liên t ù rs5, 209 .Hoàng Trọng Phiến xem xét cấu ghép từ hai phương cỉận:-a)8 --Câu trúc: gổm haỉ hoậc hơn hailậ p và cóh a i t r u n g tẩm v i ngữ t í n h t r ỏghép b ỉể uth i nôib ỉế ú d ie nqu an h ê ý n g h ĩa g i ũ a c ấ c bôdung th ô n gth ầ n h c ấ u t r ú clú ckhốngtính chất quanla iý n g h ĩa : c â ut a p . T heoph ận c ủ atá c g iả ,c â u đó c ố t h ểlỏ n g v à c ấ u t r ú c c h ặ t .các vếtr o n g c ắ c cầu ghép c h ậ t,n ố i vầ cób)phưòng pháp ngvl điêu vầ hư tùtác già chỉa cấu trúc cầu ghépTrong các câu ghép lỏng,r iê n g ,lê n .b á o phứcdùng phưđng pháp:hơp nghĩa,[1980,41, 207]. Ngoài ra,bồ phận tướng đối độchệ,câu de tấch thành câuc á c v e g ẩ n v ố i nh au b a n g t ùcó tù n ố ỉ t h ìdùng ý n g h ĩatác già chia ra cầu( k h i n ố i l i ề n h a i vê’ c ó t h ểlố g íc h .vểghép có quan hề quas ủ dụng 1 t ù ,1 cập tù n ố ivà cũng cố th ếk h ôn g c ầ n t ừ n ố ỉ ) vàQ-qan h ê ể ầ n gsủ dưng t ừ n ố i ,k h ổn g t ử n ố i v à C.6__thắ_.c6 / k h ố n glấ p(c ó th ếcỏ từ n ố i .Quan niêm của tác giả Hoàng Trợng phiến trên đẳy cũng đãkhông tấch câu ghép không liên tù thằnh môt 'kiểu loai riêngmà chúng có mặt cả trong câu ghép qua lai lẫn cẳu ghép đẳnglốp.Tập thể tác giả Lê cân,c â u c ố n h iể u n ồ n glâp (haysongcốt cv.song)T ron g c á c k i ể u n à yvàPhan Thiểu ... [5,289] goi làCác nòn gc ố t n à y c ó quanquanphụ thuộc (hay qua lai).hêc ờ t h ể sừ dụ ng l i ê ntừhê đẳnghay không có l i ê ntù.Tấc giả Cao Xuân Hao [22, 204] không chia ra câu ghépcó quan hê chính phụ hay quan hệ đẳng lập mà cho rang "câug h é p l à m ôt c â utrỏ lênr ỉê n gđ ư o c h ln h th à n hlaỉ thầnhvà r ú tmột tổngấn h o ặ cbầng c á c h l i è nh