Cây Bách Lan - “Hóa Thạch Sống” Của Angola

Welwitschia Mirabilis trên sa mạc.

“Ông Bành tổ” của các loài cây

Nhà thực vật học người Áo Frederich Welwitsch ở Angola khi làm việc cho chính phủ Bồ Đào Nha từ năm 1853 đến 1861, là nhà tự nhiên học đầu tiên phát hiện ra loài thực vật khổng lồ cao niên này năm 1859. Nổi bật một cách kỳ lạ trên đất sa mạc với đám lá to bản kỳ dị, đó là một loại thực vật cổ xưa nhất thế giới, với tuổi thọ cũng tương đương nơi nó mọc ra. Nó có tuổi thọ cứ như… "ông Bành tổ" của các loài cây, tức là từ 1.000 đến 2.000 năm tuổi!

Nhà thực vật học Joseph Hooker lấy cái tên của người phát hiện ra để đặt tên cho loài hoa phi thường này là Welwitschia Mirabilis, còn Charles Darwin thì gọi nó là “loài thực vật thú mỏ vịt”. Được xếp vào ngành dây gắm không hoa, do đó Welwitschia Mirabilis có tên gọi đề xuất trong tiếng Việt là Bách Lan (Lan thiên tuế, Lan nghìn tuổi) hoặc “Gắm Angola”. Chúng chỉ tồn tại và sinh trưởng duy nhất tại sa mạc Namib thuộc Angola, và đặc biệt nữa là không có loài cây nào cùng họ hàng với nó. Giải thích một cách khoa học: nó là loài thực vật hạt trần duy nhất trong bộ Welwitschiales, thuộc chi duy nhất Welwitschia, họ Welwitschiaceae và bộ Welwitschiales theo phân loại thực vật hạt trần.

Bách lan được xem như là di tích từ thời khủng long bởi vì các cây Welwitschia giống cái được biết đến trong hóa thạch tìm thấy từ thời Tiền Kỷ Creta (Kỷ phấn trắng sớm) của Brazil hay trước sự phân tách lục địa Nam Mỹ và Châu Phi (mà đã diễn ra gói gọn chỉ trong Kỷ phấn trắng muộn). Do đó, cây Welwitschia là một trong những ví dụ tuyệt vời cho thấy sa mạc Namib cổ đến mức nào, nó ít nhất tồn tại từ Kỷ phấn trắng muộn.

Tuổi thọ vô địch, vì sao?

Để sinh tồn, loài nào cũng cần nước và thức ăn. Tuy nhiên, với Welwitschia Mirabilis, chỉ cần khoảng 8 ml nước là đủ cho cả năm. Một phần nhỏ nước này đến từ mưa, phần khác là từ sương.

Là một loài cây mọc thấp, bắt nguồn từ lá mầm của hạt mầm, được hình thành từ cuống lớn thẳng đứng và chỉ mọc đúng hai lá to bản trong suốt cuộc đời nhưng 2 chiếc lá này phát triển chậm chạp và có thể đạt đến độ dài tối đa từ 2 - 4m. Chúng bị gió và cát cào xé, vặn vẹo thành những hình thù kỳ dị, nên khi mới nhìn, người ta thường lầm tưởng rằng cây có rất nhiều lá và bị gọi là “bạch tuộc sa mạc”. Cây Welwitschiato nhất từng được biết với biệt danh "Welwitschia vĩ đại", cao 1.4 mvà rộng hơn 4 m đường kính.