Cây Di Sản Việt Nam – Hành Trình Bảo Tồn

Cây Di sản Việt Nam đã có mặt trên nhiều tỉnh, thành

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Đặng Huy Huỳnh – Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam (VACNE), cây di sản không đơn thuần là những cây cổ thụ, mà còn là những nhân chứng lịch sử, văn hóa của đất nước, của dân tộc cần được tôn vinh và bảo vệ.

Để được công nhận là cây di sản phải đáp ứng được các tiêu chí như: Cây mọc tự nhiên, phải sống trên 200 năm, cao to hùng vĩ (cao trên 40 m, chu vi trên 6 m đối với cây gỗ đơn thân còn đối với các cây đa, si thuộc chi ficus phải cao trên 25 m, chu vi trên 15 m), có hình dáng đặc sắc. Đối với cây trồng, phải sống trên 100 năm, cao to hùng vĩ (cao trên 30 m, chu vi trên 3,5 m đối với cây gỗ đơn thân còn với cây đa, si thuộc chi ficus phải cao trên 20 m, chu vi trên 10 m), có hình dáng đặc sắc (ưu tiên các loài có giá trị cảnh quan, văn hóa, lịch sử). Cây không đạt các tiêu chí kỹ thuật đã nêu nhưng có giá trị đặc biệt về khoa học hoặc lịch sử hoặc văn hóa hoặc mỹ quan cũng sẽ được xem xét đặc biệt.

Ở Việt Nam, mở đầu cho sự kiện Cây Di sản Việt Nam vào dịp Đại lễ Kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Đó là ngày 5/10/2010, 9 cây muỗm cổ thụ gần 1.000 tuổi ở Đền Voi Phục (Hà Nội) đã được Hội bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) công nhận, vinh danh. Từ đó đến nay Cây Di sản Việt Nam đã có mặt ở hầu khắp 63 tỉnh, thành, từ dãy núi cao nhất nước ta là Hoàng Liên Sơn, nằm cách cột mốc biên giới số 651 chưa đầy 10 m ở Hà Quảng - Cao Bằng và ở nhiều hòn đảo như: Hòn Dấu - Hải Phòng, Cù lao Chàm - Quảng Nam, Lý Sơn - Quảng Ngãi, Côn Đảo - Bà Rịa - Vũng Tàu, các đảo Sơn Ca, Song Tử Tây, Nam Yết và Sinh Tồn thuộc Quần đảo Trường Sa… Cây có tuổi đời lớn nhất là 2 cây Táu vàng, Táu bạc ở xã Trưng Vương thành phố Việt Trì. Theo phả hệ, tuổi Cây là trên 2.200 năm.

Bộ trưởng Bộ TN&MT Trần Hồng Hà đã viết trong cuốn sách “ Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam ”: Hoạt động Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam là sáng kiến quan trọng và trực tiếp góp phần bảo tồn ĐDSH, bảo vệ cảnh quan môi trường. Đây cũng là kết nối truyền thống văn hóa của dân tộc Việt, góp phần cải thiện đời sống người dân và mở ra những hướng hoạt động mới trong lĩnh vực quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu.

 Cây di sản ở chùa Lương, xã Hải Anh, huyện Hải Hậu (Nam Định) (Ảnh: Đăng Khoa)

"Cây di sản" vẫn chưa bảo tồn, chăm sóc tốt nhất

Cho đến nay đã có hàng ngàn cây cổ thụ trong cả nước đã được Hội bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) công nhận, vinh danh là cây Di sản Việt Nam. Đây là thành tích đáng kể trong việc bảo tồn tại chỗ đa dạng loài cây và gen thực vật của nước ta. Tuy nhiên, có một số cây sau khi được công nhận, vinh danh đã suy giảm dần sức sống và bị chết.

Đơn cử như cây gạo gần 400 năm tuổi ở làng Cẩm Bào, xã Vạn huyện Nông Cống, Thanh Hóa được công nhận là Cây di sản khiến người dân địa phương rất tự hào vì đây được coi là biểu tượng văn hóa làng. Tuy nhiên, khi được VACNE Hòa cấp bằng công nhận Cây di sản vào cuối năm 2012, cây gạo bắt đầu có hiện tượng vàng lá, bong vỏ rồi chết dần. Người dân và chính quyền địa phương đã tìm nhiều cách cứu cây nhưng không thành. 9 cây muỗm cổ thụ ở Đền Voi Phục là những cây đầu tiên mà VACNE nhận được đề nghị tôn vinh cây di sản. Tuy vậy, chỉ chưa đầy 4 năm sau khi được gắn biển, 9 cây muỗm cổ đền Voi Phục đã chết mất quá nửa...

Hầu hết các địa phương đều cho rằng, hiện nay việc bảo vệ cây di sản còn gặp khó khăn do kinh phí phục vụ cho công tác bảo vệ, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh hại cho cây của địa phương đều được lấy từ nguồn xã hội hóa do nhân dân đóng góp, mà chưa thấy có nguồn hỗ trợ nào gửi về. Trong khi đó, các cây di sản đều là những cây cổ thụ già cỗi, khi có vấn đề phát sinh, việc chăm sóc đòi hỏi kĩ thuật và kinh phí lớn, trong khi nguồn lực trong nhân dân còn khá hạn chế. Do đó, nhân dân nơi có cây được công nhận rất cần sự quan tâm hỗ trợ của các cấp, ngành và của cả cộng đồng để bảo tồn và phát huy hơn nữa giá trị của hệ thống các cây di sản.

Chia sẻ về vấn đề này, nhiều chuyên gia cho rằng, việc cây di sản bị chết hoặc sinh trưởng kém ngoài nguyên nhân do biến đổi khí hậu hoặc cây đã đạt tới giới hạn sống của loài, thì nguyên nhân cơ bản vẫn do con người tác động. Có những di tích được tôn tạo, tu sửa đã bê tông hóa các địa điểm công cộng gây bất lợi cho cây di sản. Tại một số nơi, người dân đã lập quầy bán hàng vặt, quán giải khát ngay dưới gốc cây di sản. Có cây bị đóng đinh lớn vào thân để chăng dây điện các loại, treo loa phát thanh, buộc dây căng bạt làm quán bán hàng. Những chỗ đóng đinh, nét khắc trên thân cây di sản là những vết thương cơ giới tạo điều kiện cho một số vi sinh vật xâm nhập, gây bệnh cho cây. Điều này chứng tỏ, ở đâu đó việc chăm sóc cây di sản chưa thực sự được quan tâm.

Vì vậy, rất cần tuyên truyền giá trị bảo tồn đa dạng sinh học, giá trị văn hóa và bảo vệ môi trường cây di sản nhằm nâng cao ý thức bảo vệ cây cho người dân trong cộng đồng. Cây di sản" cần được thể chế hóa để bảo tồn, chăm sóc tốt nhất.