Cây Mua, Loài Hoa Của đồng Nội Và Những Bài Thuốc Cổ Truyền

Có một loài hoa với vẻ bề ngoài rất giống hoa sim và cũng được yêu quý không kém hoa sim, đó là hoa mua – loài hoa đồng nội. Trên khắp nước ta, từ đồi núi đến đồng bằng, từ vùng nước ngọt đến vùng nước phèn đều dễ dàng tìm thấy loại cây này. Hoa mua hồng tím đi vào cách nói quen thuộc hàng ngày “hoa mua ai bán mà mua” và cũng đi vào bao mối tình nồng thắm:

“Cứ mỗi lần hành quân qua đây

Lòng tôi lại nhớ em da diết

Màu tím hoa mua chẳng phải chưa hề biết

Nhưng đến giờ tôi mới hiểu màu hoa” (1)

Thế nhưng, ít ai biết rằng hoa mua còn được dùng làm thuốc và cũng là một trong những nguồn dược liệu mọc hoang, tiện lợi, an toàn.

Đặc điểm

Cây mua (tên khoa học: Melastoma candidum, họ Mua: Melastomataceae) (2) còn có các tên gọi khác như mua bà, mua thường, dã mẫu đơn, co nát cắm (dân tộc Thái), bạch niêm, mạy nát (dân tộc Tày)…

Cây mua là loài cây bụi, cao khoảng 1 đến 2 m, thân màu nâu đỏ, có nhiều cành và cành non hơi có cạnh, phủ lnhiều lông. Lá mua có hình bầu dục, đầu lá nhọn, có lông ngắn, hơi nhám ở mặt trên và có lông mềm ở mặt dưới. Hoa mua mọc thành cụm ở đầu cành, có màu hồng tím với đài hoa phình ở gốc và có năm cánh. Quả mua hình trụ tròn, có lông thô dạng vảy và chứa cơm quả có nhiều nhớt.

Tính vị, công dụng của cây mua

Mua có vị chua chát, tính bình, có tác dụng giải độc, tiêu thũng, tán ứ, thu liễm, cầm máu, chỉ lỵ. Bên cạnh đó, cả lá, quả và rễ mua đều có tác dụng làm săn se (2) (3).

Lá mua

Lá mua là bộ phận được sử dụng nhiều nhất với chức năng điều trị khó tiêu, viêm ruột, tiêu hóa kém, đi ngoài ra máu, viêm gan và đau tức vùng hạ sườn bên phải (8 – 16 g thuốc sắc). Bên cạnh đó, lá mua còn được dùng để cầm máu và làm dịu vết bỏng bằng cách nghiền nát lá tươi hoặc khô rồi đắp lên. Nếu bị kinh nguyệt không đều, có thể lấy 20 g lá mua sắc trong 200 ml nước đến khi còn 50 ml nước rồi uống trong ngày (2) (3).

Ngoài ra, có thể kể đến một số bài thuốc kết hợp từ lá mua như:

• Phụ nữ ứ huyết sau sinh: dùng lá mua và lá mè đất (mỗi vị 20 g) sao vàng rồi sắc uống (2).
• Vàng da: dùng lá mua (sao vàng), rau má, lá thài lài tía, lá cối xay, lá khổ sâm (mỗi loại 20 g), sắc đặc rồi chia làm 2 lần uống trước bữa ăn (2).
• Mụn nhọt, đinh râu, tan máu bầm: giã nát lá mua tươi với lá cà pháo rồi trộn với nước vo gạo (nước đặc), sau đó gói lại bằng một mảnh vải sạch và hơ cho nóng rồi đắp, bó lên da (nếu không có lá cà pháo thì chỉ dùng lá mua cũng được) (2) (3).
• Giải độc sắn (khoai mì): lấy 60 – 100 g lá hoặc rễ sắc uống (7).

Rễ mua

Rễ cây mua thường được dùng để điều trị khó tiêu, viêm ruột, viêm gan, nôn ra máu, đi tiêu ra phân đen và tụ máu do đòn ngã gây sưng tấy.

Cách dùng: lấy khoảng 30 – 60 g rễ cây mua sắc lấy nước uống. Bên cạnh đó, theo kinh nghiệm của người dân Tây Nam Bộ, có thể dùng rễ cây mua kết hợp với lá cây mỏ quạ (mỗi vị 12 g) rồi sắc lấy nước uống một lần mỗi ngày để điều trị vàng da (2) (3).

Quả mua

Quả mua được dùng trong điều trị xuất huyết tử cung bằng cách sao cháy khoảng 15 g quả rồi sắc lấy nước uống (2).

• Tham khảo: Quả sim tím bổ thận tráng dương, ngâm rượu cực ngon

Một số nghiên cứu về cây mua

• Theo tạp chí Planta Medica, chiết xuất từ lá cây mua có hoạt tính làm hạ huyết áp (4).
• Theo trang ACS Publications, bốn flavonoid được chiết xuất từ cây mua có khả năng chống o xy hóa, từ đó cho thấy tiềm năng làm thuốc ngăn ngừa một số bệnh về thoái hóa thần kinh (5).
• Theo tạp chí Journal of Food Protection, chiết xuất acetone từ cây mua có hoạt tính kháng khuẩn cao và ức chế vi khuẩn gây bệnh (trong các mô hình thử nghiệm ở thịt lợn thái lát, gạo hấp và mì tươi) (6).

Thông tin thêm

Bên cạnh cây mua (tức cây mua thường, mua bà) còn có nhiều loài mua khác như mua đỏ (Melastoma sanguineum, cây bụi lớn, có thể cao đến 4,5m, mặt dưới lá có lông cứng và ngắn, cuống lá và gân lá màu đỏ máu), mua núi (Melastoma dodecandrum, thân mọc bò bén rễ gần mặt đất), mua lông (Melastoma villosum, cây bụi nhỡ, nhánh đầy lông màu vàng hung)… (2) (3).

▼ Nguồn tham khảo

1. Màu tím hoa mua, https://www.thivien.net/Nguy%E1%BB%85n-V%C4%83n-Th%E1%BA%A1c/M%C3%A0u-t%C3%ADm-hoa-mua/poem-dvmBTJBieRE2KV8rvwdxaA, ngày truy cập: 09/07/2019.
2. Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 306.
3. Võ Văn Chi, Từ điển cây thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, 1997, trang 771.
4. Antihypertensive Principles from the Leaves of Melastoma candidum, https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/abstract/10.1055/s-2006-959719, ngày truy cập: 09/07/2019.
5. Monoamine Oxidase B and Free Radical Scavenging Activities of Natural Flavonoids in Melastoma candidum D. Don, https://pubs.acs.org/doi/full/10.1021/jf010622j, ngày truy cập: 09/07/2019.
6. Inhibitory Effect of Melastoma candidum D. Don Acetone Extract on Foodborne Pathogenic Bacteria Survival in Food Products, https://jfoodprotection.org/doi/abs/10.4315/0362-028X-70.7.1600, ngày truy cập: 09/07/2019.
7. Phạm Hải, Cây độc ở Việt Nam, Nxb Y học, 1984, trang 209.