Cây Xoài Và Những điều Cần Biết - Tài Liệu Text - 123doc

Có thể bạn quan tâm

Tải bản đầy đủ (.doc) (25 trang)

Trang chủ

Thể loại khác

Tài liệu khác

Cây xoài và những điều cần biết

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (447.23 KB, 25 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘIKHOA NÔNG HỌCTIỂU LUẬNNGUYÊN LÝ CHỌN TẠO GIỐNG CÂY TRỒNGHọ và tên : Phạm Thị Hương GiangLớp : CGCTB – K57Mã SV : 572504Nhóm môn học : 10 (thứ 6 tiết 4,5,6 ở GĐ D106)HÀ NỘI - 2014MỤC LỤC1TrangI. Đặc điểm chung 3II. Đặc điểm sinh học 41. Rễ 42. Thân, tán cây 53. Lá và cành 64. Chùm hoa và hoa 75. Quả 106. Hạt. 11III. Đặc điểm di truyền 12Đặc điểm ra hoa và khả năng đậu quả của xoài1. Phân hóa mầm hoa và đặc điểm nở hoa. 122. Khả năng đậu quả - giữ quả - rụng quả ở xoài. 14IV. Thành tựu tạo giống 161. Phương pháp lai 162. Phương pháp gây đột biến. 193. Nhập nội và chọn lọc. 20V. Các phương pháp tạo giống 221. Gieo hạt 222. Chiết cành 223. Giâm cành 234. Ghép 23VI. Ý tưởng tạo giống mới 24VII. Tài liệu tham khảo 252I. ĐẶC ĐIỂM CHUNGXoài là cây ăn quả nhiệt đới, phần lớn các tác giả đều cho rằng nguồn gốc cây xoài ởmiền Đông Ấn Độ và các vùng giáp ranh như Miến Điện, Việt Nam, Malaysia.Trên thế giới hiện nay có 87 nước trồng xoài với diện tích khoảng 1,8 – 2,2 triệu hécta.Vùng Châu Á chiếm 2/3 diện tích trồng xoài trên thế giới, trong đó đứng đầu là Ấn Độ(chiếm gần 70% sản lượng xoài thế giới với 9,3 triệu tấn), Thái Lan, Pakistan,Philippin, và Miền Nam Trung Quốc, Zimbabuê, Ghinê, Cônggô, Nam Phi, Keynia,Modămbích, Mali, Ai Cập, Brazin, Mêhicô, Hoa kỳ. Ngoài ra, xoài còn được trồng ởvùng ven biển nước Úc.Ở Việt Nam xoài được trồng từ Nam chí Bắc, vùng trồng xoài tập trung là từBình Định trở vào nhiều nhất là các tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long như: Tiền Giang(trên 6.000ha, trong đó đang cho trái 4.000ha), Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cần Thơ, .Quả xoài chín có màu vàng hấp dẫn, có vị chua ngọt, mùi thơm ngon được nhiềungười ưa thích và được xem là một loại quả quí. Trái xoài chứa nhiều vitamin A, C,đường (15,4%), các acid hữu cơ nên xoài được sử dụng rộng rãi cả trái chín và trái giàcòn xanh. Xoài chín được ăn tươi, đóng hộp, làm nước trái cây, mứt kẹo, kem, sấy khôđể tiêu thụ nội địahay xuất khẩu.Xoài có tên khoa học Mangifera indica, thuộc họ Anacardiaceae. Cây có thể cao40m, nhưng thông thường khoảng 10-15m, có tán lớn và có thể sống đến 100 năm. Ởvùng đất cao hay đồi núi rễ có thể mọc sâu đến 9m. Ở vùng đất thấp rễ mọc đến mựcthuỷ cấp.Xoài trồng từ hột, sau 6-8 năm sẽ cho trái Xoài là loài cây ăn quả xứ nhiệt đới phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng ở VIệtNam, là loài cây trồng kinh tế. Ngoài ra xoài còn là loài cây che bóng, trang trí khônggian vườn có giá trị thẫm mỹ cảnh quan rất cao.II. ĐĂC ĐIỂM SINH HỌC1. Rễ 3Xoài là cây ăn quả lâu năm. Nhờ bộ rễ khỏe nên cây xoài có thể mọc trên nhiều loạiđất khác nhau, chịu được hạn, úng tốt so với các loại cây ăn quả lâu năm khác. Bộ rễbao gồm: Rễ cọc, rễ ngang, rễ tơ.Rễ tập trung phần lớn ở tầng đất 0 – 50cm, đặc biệt rễ có thể ăn sâu 3,8m (ở Ấn Độ).Rễ cọc ăn sâu bao nhiêu là tùy thuộc vào giống xoài, tuổi cây, loại gốc ghép, cách nhângiống và tình hình quản lý đất cũng như tính chất vật lý của đất.Theo Khan (1956) ở Pakistan khi đào bộ rễ cây xoài 18 tuổi thấy bộ rễ ăn xa tới 9m,nhưng phần lớn rễ tập trung trong phạm vi cách gốc 2m, xuống sâu chỉ thấy có rễ cái vànhững rễ này có thể ăn sâu tới 6 – 8m.Trồng xoài bằng hạt và cây ghép có gốc cây là thực sinh thì rễ cọc phát triển ănthẳng xuống tầng sâu của đấtTrồng bằng cành chiết hoặc cành giâm thì rễ mọc ra xung quanh gốc tạo hệ rễ chùm,không có rễ cọc, bộ rễ này không ăn sâu bằng rễ cây thực sinh. Cây thực sinh trồng trênđất cát ven sông từ vài chục năm chục năm cho đến trăm năm thì rễ cọc có thể ăn sâu 8– 10m. Nhưng trồng trên đất có mực nước ngầm cao hoặc trên đất sét, đá ong thìphạm vi ăn sâu của bộ rễ sẽ bị hạn chế.Khi tuổi cây tăng lên thì rễ ngang tăng lên, tỷ lệ chiếm của rễ thẳng giảm đi. Hạn chếsih trưởng rễ thẳng, thúc đẩy rễ ngang phát triển sẽ có lợi cho việc mở rộng tán làm chocây nhanh bước vào thời kỳ kinh doanh2. Thân, tán câyXoài là loại cây ăn quả thân gỗ mọc rất khỏe, cây thường xanh, cao to, thân cao tới10 – 20m, tuổi thọ có thể tới mấy trăm năm, cây 100 – 200 năm vẫn ra hoa kết quả. Tuynhiên, tán cây to, nhỏ, cao, thấp; tuổi thọ dài, ngắn còn tùy thuộc vào cách nhân giống,điều kiện trồng. Trồng cây thực sinh thường cao to hơn cây chiết, cây ghép hoặc câytrồng từ cành giâm.4Mặt cắt thân cây xoài3. Lá và cành5Sinh trưởng của cành xoài sau khi đã thành thục thì từ chồi ngọn có thể nhú ra 1 – 7cành mới, số lượng chồi phát triển trên một cành phụ thuộc vào giống xoài, tuổi cây, thếsinh trưởng và tình hình sinh trưởng của cành. Một năm có 3 – 4 đợt lộc tùy theo giống,tuổi cây, khí hậu, dinh dưỡng Cây non ra nhiều chồi hơn cây già hoặc cây có quảCây xoài một năm có mấy đợt lộc là: Lộc xuân, lộc hè, lộc thu, lộc đông; thời gian ralộc của các lần cũng khác nhau.* Lộc xuân: Phát sinh tháng 2 – 4, ra lộc 2 -3 lần.* Lộc hè: Phát sinh từ tháng 5 – 7. Một cành đơn có thể ra liên tục 2 đợt lộc hè trởlên. Trong sản xuất thường vặt chồi hè phát sinh vào tháng 5 – 6 để hạn chế rụngquả.* Lộc thu phát sinh từ tháng 8 – 10. Trong thời gian này nhiệt độ thích hợp lại vừahái quả xong cây khỏe nên sẽ ra 1 – 2 đợt lộc thu và khá đồng đều. Đối với phần lớncác giống xoài thì lộc thu là cành mẹ chủ yếu để năm sau ra hoa. Nếu số lượng lộcthu ít và kém sẽ ảnh hưởng tới vụ quả năm sau.* Lộc đông: Phát sinh từ tháng 10 về sau. Giống xoài ra lộc đông sớm từ cuối tháng10 đến đầu tháng 11 trên một số giống xoài chín muộn sẽ trở thành cành mẹ có tỷ lệphân hóa mầm hoa cao.Lá xoài thuộc loại lá đơn, mọc so le, tập trung ngọn cành, phía gốc cành ít lá đơn. Lánguyên, thịt cứng láng bóng, mặt lá phẳng hoặc lượn sóng, vặn xoắn hoặc cong về pháisau tùy theo giốngLá có chiều dài 10 – 15cm, rộng 8 – 12cm. Kích cỡ lá ngoài mối quan hệ về dinhdưỡng còn phụ thuộc vào giống xoài.4. Chùm hoa và hoaHoa ra từng chùm, chù hoa xoài mọc trên ngọn cành hoặc ở nách lá, có khi khôngmang lá (chùm hoa thuần), có khi mang theo lá (chùm hoa hỗn hợp).Chùm hoa có chiều dài 10 – 50cm. Cuống hoa có màu sắc khác nhau tùy theo giống:Xanh nhạt, xanh vàng, xanh hồng hoặc hồng pha xanh Trên trục chung của chùm hoa có 2 – 5 lần phân nhánh. Một chùm hoa có 100 –4000 hoa, một cây có tới hàng triệu hoa. Hoa xoài nhỏ, đường kính 2 – 14mm, có mùi6thơm, có mật dẫn dụ ong. Số lượng cánh hoa, đài hoa và nhị đực đều là 5 nhưng nhị đựcthông thường chỉ có 1 cái phát triển còn lại thoái hóa.Hoa xoài chia thành 2 loại: Nhị đực và hoa lưỡng tính, phân bố lẫn lộn trên cùngmột cây. Hoa lưỡng tính nhị cái màu vàng nhạt, có bầu thượng mọc ở giữa, vòi nhụycắm chính trên bầu nhị. Ở hoa đực thì bầu nhị thoái hóa.Tỷ lệ hoa lưỡng tính và hoa đực trên cây phụ thuộc vào giống, điều kiện khí hậu,chăm sóc ở nơi trồng, thời gian ra hoa, vị trí chùm hoa và điều kiện dinh dưỡng (SinghL.B, 1959). Tỷ lệ ra hoa lưỡng tính không giống nhau giữa các loài. Quan sát một sôgiống xoài ở Trung Quốc cho thấy: Có giống tỷ lệ hoa lưỡng tính chiếm trên 60%nhưng có giống không đến 1%. Cây sinh trưởng khỏe có tỷ lệ ra hoa lưỡng tính cao hơncây sinh trưởng yếu (Dương Nhất Thuyết, 1992). Giống xoài Irwin ở Đài Loan chothấy, cây một năm tuổi có 71% hoa lưỡng tính, trong khi đó cây 7 năm tuổi và cây 20năm tuổi chỉ 51% và 45%. Cây trồng trong nhà lưới (nilon đen) có hoa lưỡng tính thấphơn từ 15,1% - 23,6% so với điều kiện tự nhên (Jang SR và CTV, 1989)Ở xoài mỗi chùm có nhiều hoa song tỷ lệ đậu quả rất ít. Thí nghiệm trên giống xoàiHaden thụ phấn bằng tay 12000 hoa thì khi thu hoạch chỉ được 40 quả. Trung bình trênmột chùm hoa lúc thu hoạch chỉ được 1 -2 quả, nhiều chùm không có quả (Durmanop,1967). Quan sát trên các cây xoài Bombay, Langra, Fazli, ở Âns Độ hay thấy ở quả nontrên cây ban đầu là 13% – 28% nhưng khi thu hoạch chỉ còn 0,1% - 0,25% (Singh L.B,1959). Xoài là cây thụ phấn chéo, thụ phấn nhờ côn trùng là chủ yếu.Một trong những nguyên nhân làm cho xoài đậu quả kém là do thời tiết tiếp nhận hạtphấn của nhụy rất ngắn, chỉ trong vài giờ. Hoa xoài sau khi nở đã tự thụ phấn thì bầunhụy chuyển xanh rất nhanh và bắt đầu phình to. Những hoa không được thụ phấn, thụtinh thì sau khi hoa nở 3 – 5 ngày sẽ héo quắt và rụng. Do ảnh hưởng của những yếu tốbên trong và bên ngoài mà hoa lưỡng tính có thể nở đến 50% trở lên mà khoog nhậnđược phấn nên tỷ lệ thụ tinh nói chung chỉ đạt khoảng 20 – 30%.Cây xoài từ lúc đậu quả cho đến lúc kết thúc giai đoạn, tăng trưởng nhanh thườngliên tục rụng quả, tỷ lệ rụng quả chiếm đến 95% trở lên so với số quả ban đầu. Nhiều thínghiệm đã chỉ ra rằng: Nếu sau 12 – 24 giờ thì hạt phấn xoài hoàn toàn không nảy mầm.7ở xoài nhụy thường chín trước, thời gian nhụy có thể tiếp nhận hạt phấn tốt nhất là lúcmặt trời mọc trong khi đó nhị đực tung phấn chỉ vào khoảng 8 – 10 giờ sáng. Sự khôngtrùng lặp đó là nguyên nhân chính cản trở sự thụ phấn, thụ tinh của xoài.Những nguyên nhân khác thường gặp khiến xoài đậu quả kém là doảnh hưởng củacác yếu tố ngoại cảnh như: Vào thời gian nở hoa gặp mưa, lạnh, độ ẩm không khí cao,là ảnh hưởng của đến hoạt động của côn trùng truyền phấn.Ở xoài có hiện tượng tự bất thụ khi cây tự thụ phấn. Bởi vậy, trong vườn xoài cần bốtrí các loại giống khác nhau để tăng thêm khả năng thụ phấn thụ tinh, tăng khả năng đậuquả. Đặc biệt chú ý khi quy hoạch, xây dựng vườn phải chọn giống cẩn thận, chú ý đếnnăng suất, tính ổn định, phẩm chất trên cây xoài mẹ là những biện pháp rất căn bản đểnâng cao tỷ lệ đậu quả của các giống xoài chủ lực.Hoa xoài cát Hòa Lộc hoa lưỡng tính với bầu noãn và một bao phấn bất thụ8Hoa xoài cát Hòa Lộc hoa đực với một bao phấn hữu thụBao phấn đang mở sẵn sàng tung phấn9Một nhánh hoa xoài5. QuảQuả xoài là quả hạch, ngoại quả bì mỏng, có độ dai, màu xanh vàng, xanh, phớthồng, phớt vàng, vàng, hồng tím trong quả bì dày là lớp thịt quả nhiều nước có xơhoặc không có xơ. Thịt quả màu vàng nhạt đến vàng đậm, vàng cam hoặc hồng cam mỗi quả một hạt. Hạt đa phôi hoặc đơn phôi.Sau khi thụ phấn, thụ tinh xong thì quả xoài phát triển hình dạng và độ lớn, màu sắccủa quả có thể nhận biết tùy theo giống, thời gian phát triển của quả tùy thuộc vàonhóm giống (chín sớm, chín vụ và chín muộn). Thời gian từ khi thụ tinh cho đến khiquả chín khoảng 2 tháng đối với giống chín sớm, 3 – 3,5 tháng đối với giống chín chínhvụ, 4 tháng đối với giống chín muộn. Theo một số tác giả trong khoảng thời gian từ 2,5– 3 tháng sau khi thụ tinh xoài lớn rất nhanh sau đó chậm lại.Quả xoài có nhiều hình dạng và kích cỡ khác nhau, loại nhỏ khoảng trên dưới 100g,loại to đến 1,5kg.Kích thước, ngoại hình quả, màu sắc vỏ quả, hàm lượng xơ, kích cỡ hạt và số lượngphôi là chỉ tiêu quan trọng để phân biệt giống và chất lượng quả xoài.10Nhìn chung những giống xoài có thịt quả mịn, chắc, ít xơ, độ chua ngọt thích hợpkhông có mùi nhựa thông, phần ăn được chiếm tỷ lệ cao là những giống hạt hình dẹt cóchất lượng tốt.6. Hạt.- Hạt hình dẹt, rắn, bên ngoài có nhiều thớ sợi. Hạt những lớp vỏ mỏng, màu nâu.Cấu tạo xoài bao gồm:11- Gân: Là các sọc theo chiều dài hạt.- Xơ: Ở khắp hạt, dài nhất là ở bụng và lưng hạt.- Lớp vỏ cứng dày màu nâu.- Lớp vỏ màu vàng trong suốt, nắm sát với lớp vỏ cứng.- Bao màu nâu mềm bao quanh lá mầm nối liền với cuống bằng một sợi nhỏ.- Lá mầm: Có nhiệm vụ cung cấp chất dinh dưỡng cho cây con như phôi nhũ của cáchạt khácSau khi thụ tinh xong hạt bắt đầu phát triển. Trong khoảng 7 tuần lễ đầu hạt pháttriển rất chậm. Sau đó hạt phát triển nhanh ở tuần thứ 11 – 12 rồi chậm lại.Sau khoảng 13 tuần thì hạt không lớn nữa và già dần, lúc này chiều dài hạt bằngkhoảng 2/3 chiều dài quả.7. PhôiĐa số các giống xoài ở Việt Nam đều đa phôi. Nghĩa là trong một hạt có nhiều phôi,khi đem gieo hạt có thể mọc nhiều cây con. Trong số nhiều phôi đó có một phôi là kếtquả giữa bố và mẹ do thụ tinh mà có, còn lại những phôi cô tính là do những tế bào phôitâm hình thành.Những cây con mọc từ phôi vô tính giữ được các đặc điểm của cây mẹ ban đầu.Nhiều tác giả cho rằng những giống xoài có nguồn gốc từ các nước Đông Dương(Philippin, Malaisia, Indonexia) thường thuộc nhóm xoài đa phôi. Các giống xoài cónguồn gốc từ Ấn Độ, Banglades và Pakistan thì đa số là đơn phôi. Naik và Gangolli(1951) đã nghiên cứu 325 giống xoài ở miền Nam Ấn Độ cho thấy trong đó có tới 315giống là đơn phôi.III. ĐẶC ĐIỂM DI TRUYỀN.Đặc điểm ra hoa và khả năng đậu quả của xoài1. Phân hóa mầm hoa và đặc điểm nở hoa.Thời gian phân hóa mầm hoa của xoài phụ thuộc nhiều vào giống, vùng trồng, khíhậu, điều kiện thâm canh. Quá trình phân hóa mầm hoa ở xoài tuy phức tạp nhưng đềucó một quy luật chung là: Thời gian phân hóa mầm hoa của xoài không tập trung12(khoảng 1 – 3 tháng tùy theo giống). Sự phân hóa mầm hoa của xoài chịu ảnh hưởng rõrệt của thời tiết, nước trong đất. Nếu nhiệt độ không khí thấp, khô hạn thì thích hợp choxoài phân hóa mầm hoa. Trước khi phân hóa mầm hoa về hình thái có một thời kỳ phânhóa sinh lý (Singh. L.B, 1960).Sau khi phân hóa mầm hoa xong, hoa xoài bắt đầu nở. Thời tiết và khí hậu là nhữngyếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến nở hoa của xoài. Nghiên cứu ảnh hưởng của nhiệt độđến nở hoa của một số giống xoài đơn phôi (Irwin và Haden) và đa phôi (White vàNative) ở Đài Loan cho thấy: Nhiệt độ thích hợp để xoài nở hoa là 18 – 25 độ C, nếuthấp hơn 18 độ C hoặc lớn hơn 25 độ C làm cho quá trình nở hoa trên các giống xoài bịức chế (Yang S.R và ctv, 1989).Nghiên cứu ảnh hưởng của nhiệt độ và độ ẩm đến nở hoa và khả năng mở bao phấncủa 6 giống xoài nhập nội (GL1, GL2, GL3, GL4, GL5, GL6) và 3 giống xoài địaphương (YC1, YC2, KT) ở miền Bắc Việt Nam cho thấy: Nhiệt độ từ 18 – 25 độ C vớiẩm độ 55 – 75% là thích hợp nhất cho xoài nở hoa và mở bao phấn (Ngô Hồng Bình vàctv, 1999)Thời gian bắt đầu kết thúc nở hoa từng đợt trên từng giống cây chịu ảnh hưởngnhiều của ẩm độ. Nếu nhiệt độ cao, ẩm độ thích hợp thì tiến trình nở hoa diễn ra nhanhhơn và ngược lại (Naik và Rao, 1943). Cùng một giống xoài thời gian ra hoa sớm haymuộn giữa các năm có lien quan nhiều đến nhiệt độ không khí ở giai đoạn phân hóamầm hoa. Ở vùng Queensland, đa số các loài nở hoa vào giữa tháng 6 đến tháng 10. ỞAi Cập đa số các giống xoài nở hoa vào tháng 12 đến tháng 1 năm sau (Nakhia, 1980).Ở Philippin ở nở hoa tập trung từ tháng 12 đến tháng 1 (Brums, Payag, 1921). Ở Javacác giống xoài địa phương thường nở hoa từ tháng 6 đến tháng 8 hằng năm (Bifonever,1937). Điều này cho thấy thới tiết là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian nở hoacủa xoài.Ở Việt Nam, các tỉnh phía Nam xoài thường ra hoa vào tháng 10 và kết thúc vàotháng 3 năm sau còn ở các tỉnh phía Bắc xoài thường ra hoa muộn hơn (tập trung vàotháng 12 năm tước đến tháng 4 năm sau). Một số giống xoài nhập nội thường ra nhiều13đợt hoa nhưng tập trung chủ yếu từ tháng 1 đến tháng 3, có thể kéo dài đến tháng 4 đặcbiệt một số giống ra 2 đợt hoa trong một năm (tháng 2 – 3 và tháng 7 – 8).Về thời gian nở hoa cũng có nhiều ý kiến khác nhau. Theo Singh L.B (1960) thì đasố các giống xoài bắt đầu nở hoa vào sáng sớm và hoàn thiện nở hoa vào lúc gần trưa,nhưng theo Wagle (1929) cho rằng: đa số xoài nở hoa vào ban đêm và hoàn thiện nởhoa vào buổi sang.Theo dõi thời gian nở hoa của một số giống xoài nhập nội và giống địa phươngmiềm Bắc Việt Nam cho thấy: Hoa xoài nở rộ vào lúc 8h sáng và hoàn thiện nở hoa vàotrước 12h trưa (Ngô Hồng Bình và ctv, 1999)Về trật tự nở hoa trên chùm người ta không thấy sự nở hoa ở xoài tuân theo một thứtự nào. Quan sát thứ tự nở hoa trên một chùm ở 2 nhóm xòa nhập nội và xoài địaphương ở miền Bắc cho thấy: Hoa bắt đầu nở từ gốc đến ngọn, thứ tự nở hoa trên nhánhchính và nhánh phụ tương tự như ở chùm hoa. Vùng hoa nở tập trung của đa số cácgiống là ở giữa chùm sau đó lần lượt đến vùng trên và vùng dưới của chùm. Một sốgiống khác lại có thứ tự nở hoa từ gốc đến ngọn chùm hoa. Điều này có nghĩ là: Mỗigiống xoài đều có đặc điểm riêng về trật tự nở hoa trên chùm (Ngô Hồng Bình và ctv,1999)2. Khả năng đậu quả - giữ quả - rụng quả ở xoài.Xoài có thể nở hoa suốt ngày, thời gian hoa xoài nở nhiều còn phụ thuộc vào yếu tốkhí hậu, thời tiết và giống. Xoài là cây thụ phấn nhờ côn trùng. Theo Liron và Hedstom(1985) thì thụ phấn ở xoài chỉ khoảng 10 – 12% số hoa do côn trùng hoạt động thụphấn. Nhiều ý kiến cho rằng nguyên nhân làm cho xoài đậu quả ít hoặc không đậu quảlà do thời gian chin của nhị và nhụy không trùng nhau, thời gian tiếp nhận hạt phấn củanhụy chỉ trong vài giờ. Hoặc do ảnh hưởng của yếu tố bên ngoài mà có đến 50% hoalưỡng tính trở lên không nhận được phấn hoa (Dương Nhất Tuyết, 1992). Mặc dù xoàicó rất nhiều hoa nhưng: Ở Ấn Độ và các nước sản xuất xoài chủ yếu ở châu Á, tỷ lệ đậuquả so với hoa lưỡng tính trung bình chỉ đạt 0,1 – 0,3%. Một số giống xoài thương mại14phổ biến ở Ấn Độ như: Langa, Bombay chỉ có 13 – 18% hoa lưỡng tính đậu quả ở giaiđoạn đầu (bằng hạt đậu) trong đó chỉ có khoảng 0,1 – 0,25% số quả phát triển cho đếnlúc chin. Tỷ lệ đậu quả cây xoài rất thấp so với nhiều loại cây ăn quả khác. Nhiều nhànghiên cứu đã nhấn mạnh sự cần thiết của việc thụ phấn đầy đủ và truyền phấn màkhông ngừng tăng năng suất xoài. Cây ăn quả nào cũng bị rụng quả non nhưng ở xoài thì quả non rụng rất nặng và xảyra ở tất cả các giai đoạn phát triển của quả (Richard E.litz, 1997). Tuy nhiên, theo SinghRN (1954) rụng quả ở xoài có thể chia làm 4 giai đoạn chính sau đây: Giai đoạn trứngcá, giai đoạn hạt đậu, giai đoạn hòn bi và giai đoạn hòn bi và giai đoạn phát triển đầyđủ. Nhưng theo Ram.S và ctv (1989) thì lại chia giai đoạn rụng quả ở xoài thành 3 giaiđoạn chủ yếu:* Thời kỳ thứ nhất: Gồm hoa và quả non từ khi nở đến 21 ngày* Thời kỳ thứ 2: Khi quả phát triển từ 28 – 35 ngày sau khi thụ phấn.* Thời kỳ thứ 3: Khi quả phát triển mạnh từ 35 ngày sau giai đoạn thụ phấn.Thí nghiệm của Bikhauera ở Java thấy: Trong 8.838 hoa lưỡng tính sau khi thụ tinhxong được 176 quả. Đến khi thu hoạch chỉ được 8 quả; phần lớn là rụng rất sớm. Hiệntượng rụng quả nhiều của xoài còn thấy ở thì nghiệm của Roy etal (1956) trong điềukiện thụ phấn nhân tạo ở Bihare trong 8.737 hoa được thụ phấn chỉ thu được 978 quả(11,1%) đén khi thu hoạch chỉ còn 77 quả (tỷ lệ đậu quả cuối cùng không đến 1%).Quan sát về khả năng giữ quả trên một số giống xoài Trung Quốc cho thấy: Trênmột chùm hoa có tới vài chục cho tới trên 100 quả non nhưng tới khi thu hoạch chỉ cònlại từ 0,1 – 1,8% (Dương Nhất Thuyết, 1992).Các thí nghiệm trên cho thấy hiện tượng rụng quả ở xoài là rất cao. Nguyên nhânchính rụng quả ở xoài có thể chia làm 2 loại chính: Rụng quả do sinh lý và rụng quả docác yếu tố ngoại cảnh như dinh dưỡng, sâu bệnh, thiếu nước… để từ đó có biện pháp kỹthuật nhằm hạn chế quá trình rụng quả ở xoài.15Một loạt các yếu tố ngoại cảnh được coi là nguyên nhân chủ yếu làm rụng hoa vàquả ở xoài, đó là: Mưa nhiều, ẩm độ không khí cao kéo dài, sâu bệnh phát triển mạnhđặc biệt là nấm phấn trắng và thán thư.Rụng trái non giai đoạn 4 tuần sau khi đậu trái trên xoài Châu Hạng VõIV. THÀNH TỰU TẠO GIỐNG.Từ lâu các nhà chọn giống ở Việt Nam cũng như trên thế giới đã không ngừng cốgắng để tạo ra được những giống xoài mới với nhiều đặc tính đáp ứng được nhu cầu củacon người bằng những phương pháp khác nhau và đã thu được không ít những thànhquả.1. Phương pháp lai.Những cố gắng cải tạo giống xoài thông qua con đường lai tạo hầu như mới chỉ đượctiến hành từ đầu thế kỷ 20. Bose, T.K. và Mitra, S.K. (1990) là những người đầu tiêntiến hành công việc này ở Pune năm 1911. Sau đó công việc chọn giống xoài bằng conđường lai tạo được tiến hành ở một loạt các địa điểm của Ấn Độ như: Sabuor ở bangBihar (Sen và cộng sự, 1946; Roy và cộng sự, 1956). Công việc lai tạo ở Sabuor đã tạora 2 con lai có triển vọng là: Prova Sankr và Mahmud Bahar. Ở Andra Pradesh một loạtcác con lai có triển vọng được đưa ra đó là: Nuluddin, Swarna Jehangir, Neelgoa vàNeeleshan. Ở Pari một chương trình lai tạo giống xoài tập trung được bắt đầu vào năm161968 và kết quả là đã đưa ra 3 co lai lùn, có triển vọng và thích hợp cho các vườn xoàithâm canh cao với mật độ dày. Đó là: Neelphonso (Neelum x Alphonso Dashehari). Từnăm 1961 – 1990 chỉ riêng viện nghên cứu Nông nghiệp Ấn Độ (IARI) đã tiến hành laitạo 82.000 cặp và đã cho ra 1252 con lai. Đây là một số con lai lớn làm cơ sở cho côngtác chọn giống tiếp theo (Singh và cộng sự, 1981). Ở Viện nghiên cứu Rau - Quả Ấn Độtrong số 1000 con lai Yyer và Subramayam đã chọn được 3 con lai có triển vọng là:NHR – 10 (Bangapanalli x Alphoso), NHR – 13 (Alphonso x Bangapanalli), NHR – 17– 4 (Alphoso x Janardha Pasand). NHR – 10 là loại lùn có chất lượng quả rất ngon,thích hợp cho trồng mật độ cao. NHR – 13 là loại bán lùn, có chất lượng quả giốngAlphonso nhưng không có các mô xốp trong quả. NHR – 17 – 4 có chất lượng cao, màusắc quả hấp dẫn, thích hợp cho xuất khẩu quả tươi (Iyer, C.P.A. & Subramayam, 1989).Irulappan và các cộng sự ở trường Đại học Nông nghiệp Tamilnadu Ấn Độ đã tiếnhành lai tạo các giống xoài M. Iidica để cải thiện năng suất và chất lượng quả. Họ đã sửdụng giống xoài Neelum có khả năng ra quả hằng năm làm vây mẹ và các cây bó cóchất lượng quả cao nhưng ra quả thất thường như: Mulgoa, Salem bangalora, Pottalmavà Himayuddin. Kết quả con lai giữa Neelum và Mulgoa được coi là có năng suất caonhất trong số các con lai và vượt trội giống Neelum 282% vào năm 1985, 179% vàonăm 1986, 39% vào năm 1987 và 142% vào năm 1988. Trong khi đó con lai giữaNeelum và Himayuddin cho năng suất kém nhất, không vượt được năng suất của giốngmẹ vào năm 1986 và lien tiếp trong 3 năm liền năng suất con lai thấp hơn giống mẹNeelum (Irulappan, I. và cộng sự, 1989).Bên cạnh phương pháp lai tạo được tiến hành dựa trên sự lựa chọn có định hướngcác cặp bố mẹ với các tính trạng mong muốn có ở các con lai mà được nhiều coi làphương pháp hữa hiệu để két hợp được tối đa các tính trạng mong muốn trong một cáthể thì phương pháp chọn lọc xoài từ các quần thể thụ phấn tự do cũng được áp dụng ởXoài. Sivraporn, J. và các cộng sự ở Viện nghiên cứu Rau – Qủa ở Bangkhen, Bangkok,Thailand (Sivraporn, J. et al, 1989) coi đây là một trong những biện pháp hữa hiệu đểchọn ra các dòng xoài mới. Công việc nghiên cứu được tiến hành ở miền Bắc và miền17Trung Thái Lan đã chọn ra 15 dòng xoài mới có năng suất cao và chất lượng tốt hơn sovới các giống xoài truyền thống.Ở Bangalora của Ấn Độ giống xoài mới có năng suất cao và phẩm chất tốt Mallikalà kết quả của việc chọn lọc từ thế hệ F1 giữa cặp bố mẹ Dasherhari và Neelum. Giốngđược thừa hưởng đặc tính ra quả đều đặn hằng năm của Neelum và chất lượng tuyệt vờicủa Dasherhari. Ngoài ra, Mallika còn chịu được bệnh Mildew. Hơn nữa, vì đây là conlai giữa 2 giống xoài thương mại có nhiều đặc điểm tốt nên người ta nghĩ rằng nếu đểcho quần thể F1 Mallika thụ phấn tự do sẽ tạo ra được những dòng mới hội tụ nhiều đặctính mong muốn hơn. Chính vì vậy, 300 cây con đại diện cho quần thể thụ phấn tựu docủa Mallika được trồng và nghiên cứu ở vườn trường Đại học Nông nghiệp Bangalore.Kết quả đánh giá cho thấy sự biến động lớn giữa các cá thể nghiên cứu về chiều caocây, hình dạng lá, kích thước lá, màu sắc lộc non… Về sức sinh sản của cây, có 75%cây thuộc nhóm sinh trưởng mạnh, 25% thuộc nhóm trung bình và chỉ có 5% cây lùn.Quần thể này vẫn được tiếp tục theo dõi để đánh giá mức độ phân ly và để chọn ranhững dạng có triển vọng.Các giống xoài Philippin cũng có nhiều đặc điểm mà các chương trình chọn tạogiống xoài mong muốn (Bondad, N.D., 1989). Theo các nhà tạo giống ở Mỹ thì có thểnhận được các con lai có triển vọng bằng cách lai tạo các giống xoài Philippin với xoàiẤn Độ (Sturrock, D. 1969). Edward Simmonds và David Sturrock đã thành công trongviệc lai tạo giống xoài Carabao (Limao N1) với Haden để tạo các con lai được đặt tên làSimmonds và Edward. Sau đó một loạt các con lai được tạo ra khi lai giữa Edward vàPico và đã chọn ra 2 con lai có triển vọng là: Duncan và Wester. Xoài Young là kết quảcủa việc lai giữa Edward và Kent còn Mekong là con lai giữa Edward và một giốngkhông rõ nguồn gốc. Những con lai kể trên đều được coi là những dòng có nhiều đặcđiểm tốt. Người ta thấy rằng phần lớn các con lai ít mang các đặc điểm của xoàiPhilippin, tuy nhiên Ducan, Young và Wester đều giữ được màu vàng của xoàiCarabao. Về trọng lượng các con lai đều có quả to hơn xoài bố, mẹ, riêng Edward có ítnhất một đặc điểm mà bố, mẹ của nó không có được, đó là tính kháng bệnh như thán18thư, một bệnh nguy hiểm gây hại nặng trên hoa, quả và lộc xoài ở các vùng trồng xoàitrên thế giới.Một số tiến bộ trong kỹ thuật lai tạo xoài.Mặc dù công tác tạo giống xoài bằng con đường lai tạo đã đạt được những thành tựuđáng kể, nhưng cho đến nay công tác này vẫn còn gặp nhiều khó khăn và không phảilúc nào cũng thu được những kết quả như mong muốn. Điều này cũng dễ hiểu vì câyxoài vừa là cây mang tính dị hợp cao, vừa có thời kỳ non trẻ kéo dài, có số lượng hoanhiều nhưng hoa có kích thước nhỏ và trong nhiều trường hợp tỷ lệ hoa lưỡng tính rấtthấp, thâm vào đó là khả năng đậu quả kém, phải thụ phấn hang ngàn hoa mới có vàihoa đậu quả. Với một cây trồng như vậy có ảnh hưởng gì đến thời gian bắt đầu ra quảvà năng suất của các con lai .Xác định tiêu chí tiền chọn lọc.Đối với cây ăn quả lâu năm có thời kỳ tiền mang quả lau như cây xoài thì việc xácđịnh đặc tính cụ thể giúp cho việc xúc tiến nhanh và có hiệu quả hơn trong quá trìnhchọn lọc các dạng mong muốn trong quần thể các con lai là cần thiết. bằng cách này cóthể tiết kiệm được thời gian, đất đai và lao động. Viện nghiên cứu Nông nghiệp Ấn Độđã xác định được một số tiêu chí tiền chọn lọc mà qua đó có thể chỉ ra cách chính xácchất lượng quả, tập tính sinh trưởng và tập tính ra quả. Mùi vị của lá có tương quan trựctiếp với mùi vị của quả (Majumder et al, 1972). Tương tự như vậy, mật độ khí khổngthấp trên một đơn vị diện tích lá biểu thị tính lùn của giống (Majumder và cộng sự,1981).3. Phương pháp gây đột biến.Gây đột biến bằng các tác nhân vật lý và hóa chất cũng là một cách làm tăng thêm sựđa dạng sinh học để bổ sung vào quỹ gen hiện có phục vụ cho công việc chọn lọc cácdòng, giống mới có đặc tính mà con người mong muốn. Mặc dù các giống xoài đangđược trồng đều có một vài đặc tính mong muốn nhưng càng ngày chúng ta càng muốncó nhiều đặc tính mong muốn hơn để đáp ứng được nhu cầ sản xuất và người tiêu dùng,19đảm bảo cho người sản xuất có lãi. Ở xoài chọn tạo giống bằng phương pháp gây độtbiến được biết đến còn rất ít ngoài một số đột biến mầm được sử dụng trong quá trìnhchọn lọc (Siddiqui và cộng sự, 1966. Ở IARI công việc gây đột biến nhân tao trên xoàiđược tiến hành từ năm 1992 với mục đích chọn ra những đột biến lùn, ra quả đều hangnăm, tự thụ và chống chịu bệnh. Kết quả là người ta đã xác định được liều lượng hữuhiệu của một số tác nhân sử dụng để gây đột biến và đã tiêu chuẩn hóa kỹ thuật nhângiống để thu được các đột biến mầm trên các cây sử lý. Khi xử lý bằng chiếu xạ tiaanpha với liều lượng trên 5kR thường gây chết cho cây. Liều lượng LD50 (nồng độ làmcho 50% cây chết) là từ 2 – 4 kR: 3,9 kR đối với Neelum, 2,9kR đối với Dasherhari và2,4 kR cho Mallika. Liều lượng hữu hiệu của EMS đối với Dasherhari là 1,5% và NMU(Nitro Methyl Urea) cho Neelum là 0,05% 9 (Sharmar và cộng sự, 1981). Một số dạngcây thú vị đã thu được ở thế hệ vM1 bằng kỹ thuật bấm ngọn để ổn định các biến dị dođột biến gây ra, trong số đó có những cây lộc phát triển rất dài, nhưng ngược lại cũng cónhững cây lộc rất ngắn, cây thì có lộc rất mập, cũng có những cây có lộc rất gầy, cónhiều lộc trên một đỉnh sinh trưởng, hoặc có cây có lá hình mác dài với lá bản nhỏ,nhưng lại có cây có lá với gợn sóng mạnh, có dạng cây tán dày, rậm rạp. Người ta chọnra một số dạng đột biến từ các giống Dasherhari và Mallika có triểm vọng về dạng câylùn, hàm lượng chất khô và tỷ lệ đường/axit cao hơn so với đối chứng (không xử lý)Dsaherhari và Mallika. Như vậy, đối với cây xoài gây đột biến cũng có thể là biện phápcó triển vọng trong việc bổ sung cho nguồn quỹ gen những đa dạng mới với các đặcđiểm đa dạng, từ đó có thể tiến hành chọn lọc các dòng có triển vọng hoặc có thể sửdụng như nguồn vật liệu khởi đầu cho công tác lai tạo.4. Nhập nội và chọn lọc.Cây xoài có nguồn gốc ở Ấn Độ, ở vugnf biên giới giữa Ấn Độ và Miến Điện và ởkhu vực Đông Nam Á. Từ các vùng này cây xoài được đem trồng ở các vùng nhiệt đớivà á nhiệt đới khác trên thế giới và điều này có nghĩa là xoài dễ trồng và thích nghi vớicác điều kiện khí hậu, đất đai và canh tác khác nhau. Một số giống xoài có thể snhtrưởng và cho năng suất cao ở các nước khác nhau như Kent, Keit…20Giống xoài Lamao N1 là giống được chọn lọc từ giống xoài rất nổi tiếng củaPhilippin và Carabao. Giống này được mang sang trồng ở Mỹ và đã trở thành một trongcác cặp bố mẹ tốt để tạo ra những con lai có triển vọng. Manila là một dạng cũng đượcchọn lọc từ giống xoài Carabao và Manila cũng được trồng phổ biến ở Cu Ba.Các dạng xoài được chọn lọc từ giống xoài Pico được trồng ở Mỹ với tên gọi Cecilvà Earle. Hai dạng này được chọn lọc từ xoài Pico trồng từ hạt.Ở Việt Nam, từ 1993 Viện nghiên cứu Rau – Qủa Trung ương đã bắt đầu thu nhậpcác giống xoài từ các vùng khác nhau ở trong và ngoài nước trồng than tập đoàn đểnghiên cứu tuyển chọn các giống phù hợp với điều kiện miền Bắc Việt Nam. Các giốngđược đưa về ừ các nước khác nhau như: Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Australia vàcác vùng khác nhau trong nước. Sau 4 năm nghiên cứu, kết quả thu được bước đầu chothấy các giống xoài GL1, GL2 và GL6 sinh trưởng khỏe, có khả năng ra hoa nhiều đợtnên được coi là những giống có triển vọng (Bùi Quang Đãng, 1997). Tuy nhiên, cácgiống này hiện đang được tiếp tục theo dõi và thử nghiệm ở một số nơi để có những kếtluận chính xác trước khi đưa ra sản xuất.Tóm lại, đối với cây xoài, mặc dù chúng ta có những giống xoài nổi tiếng ở miềnNam nhưng muốn trồng ở vùng này có hiệu quả cao hơn cần những giống để xuất khẩu,chế biến, có tính chống chịu sâu bệnh. Ở miền Bắc cần có những giống thích hợp vớiđiều kiện khí hậu á nhiệt đới ở vùng này và là những giống ra hoa muộn, nhiều đợt hoa,có khả năng đậu quả cao, ra quả thường xuyên thì mới có thể trồng xoài có hiệu quả ởmiền Bắc được. Tuy nhiên, song song với các công tác chọn giống một số biện pháp kỹthuật khác có thể tác động để tăng khả năng đậu quả cho xoài ở miền Bắc.21Chuyển giao cây xoài giống cho các hộ nông dân (nguồn: angiang.gov.vn)V. CÁC PHƯƠNG PHÁP TẠO GIỐNG.2. Gieo hạtĐây là phương pháp thông dụng, phổ biến của nhiều nước trồng xoài trên thế giớinhư: Ấn Độ, Philippin, Thái Lan, những năm trước đây của xoài để giữ lại được cácđặc tính tốt của cây mẹ và nồng độ đồng đều của vườn xoài khi giữu lại cây con mọc từphôi vô tính.Khi lấy hạt xoài tốt (từ cây mẹ tốt) rửa sạch thịt quả và gieo ngay. Nếu hạt để lâu sẽmất sức nảy mầm nhanhVấn đề giao hạt là lợi dụng hiện tượng đa phôi của xoài vẫn giữ được các đặc tínhtốt của cây mẹ và độ đồng đều của vườn xoài khi giữ lại các cây con mọc từ phôi vôtính.Khi lấy hạt xoài tốt (từ cây mẹ tốt) rửa sạch thịt quả và gieo ngay. Nếu hạt để lâu sẽmất sức nảy mầm nhanh.Tuy nhiên, biện pháp này hiện nay không phổ biến.3. Chiết cành22Cách làm như đối với cây vải, nhãn. Để tăng cường khả năng ra rễ của cành chiếtcần sử dụng thêm các chất kích thích sinh trưởng như: NAA, IBA, Chú ý đến tuổi củacây mẹ, không nên chọn cây quá già và cần chọn những cành ngoài tán cây để chiết.Cần chọn thời vụ chiết thích hợp ở mỗi vùng.4. Giâm cànhTheo Ganer (1976) để đạt được tỷ lệ ra rễ cao khi giâm cành cần chý ý những vấn đềsau:* Lấy cành ở phía gốc cây làm hom, tỷ lệ sống cao hơn khi lấy ở phần ngọn.* Hom lấy ở cây 4 – 5 năm tuổi tì tỷ lệ sống cao hơn khi lấy hom ở các cây 9 - 10tuổi* Cành dùng để lấy hom phải hóa gỗ, dùng cành non thì tỷ lệ cành ra rễ thấp.* Chiều dài 15cm , đường kính 4 – 6mm, có 4 – 5 mắt dùng cắt hom là dễ sống nhất.* Hom giữu lại 1 – 2 lá và cắt đi ½ phiến lá thì ra rễ nhiều hơn hom cắt hết lá.* Thời gian giâm cành thuận lợi nhất là đầu mùa mưa* Dùng các chất kích thích như: IBA sẽ tăng tỷ lệ ra rễ.* Khi Ph 4,5 – 7,0% dùng đất mùn trộn cát thì tỷ lệ các cành sống cao nhất.4. Ghép* Gốc ghép:Gốc ghép có vai trò quan trọng trong đời sống các loại cây ăn quả nói chung và câyxoài nói riêng, ảnh hưởng của gốc ghép đối với cây ăn quả trên các mặt sau:- Giữ lại được những đặc tính tốt của cây mẹ- Làm cho cây ăn quả ra quả sớm- Có năng suất cao- Làm cho cây lùn đi hoặc cao lớn hơn (tùy thuộc vào giống làm gốc ghép)- Tuổi thọ của cây dài hay ngắn- Chống chịu với phèn, mặn, chịu hạn, úng, chống chịu sâu bệnh,…- Làm thay đổi thành phần, màu sắc, độ lớn quả.23Người ta có thể dùng các cây cùng họ làm gốc ghép, tốt hơn hết là nên dùng hạt củacác giống xoài, muỗm rừng, xoài hôi, mắc trai (ở phía Bắc), xoài cà lăm, xoài Bưởi (ởphía Nam), xoài sẻ, xoài cơm (ở các tỉnh duyên hải miền Trung).Những loại này dễ kiếm, tỷ lệ nảy mầm cao, sinh trưởng tốt, thích nghi với điều kiệnkhí hậu, thời tiết địa phương. Chọn hạt của giống xoài đa phôi làm gốc ghép sau này độđồng đều trong vườn ươm sẽ cao hơn.Các tổ hợp ghép bao gồm giống làm cành ghép, giống lấy làm gốc ghép cần đượcnghiên cứu, thử nghiệm nhiều năm có kết quả rồi mới đưa vào ứng dụng trong sản xuất.Điều mong muốn đối với gốc ghép là làm sao sau khi ghép, cây nhanh cho quả, cónăng suất cao và ổn định qua các năm. Trong vườn xoài các cá thể đồng đều, có bộ rễkhỏe và có tán cây lùn để dễ chă sóc và thu hoạch. Cần chú ý đến việc nghiên cứu cáctổ hợp giống ghép cho xoài ở các vùng sinh thái khác nhau đặc biệt là ở các tỉnh phíaBắc.* Các phương pháp ghép.Dễ thành công nhất là ghép đoạn cành, ghéo áp sau đó là ghép mắt.Cành để lấy mắt ghép phải là những cành bánh tẻ non, khỏe nhưng màu sắc đãchuyển màu xanh xám. Trước khi lấy vỏ có thể xử lý như sau: Cắt ngọn, loại bỏ phầnnon vỏ màu xanh hoặc phớt hồng. Dùng kéo cắt lá để lại phần cuống lá. Khoảng 2 tuầnsau khi mắt đã sưng to thì cắt cả cành xuống bóc mắt hoặc cắt cành để ghép. Ở Florida(Mỹ), vài 3 tuần trước khi lấy mắt người ta bóc một khoanh vỏ ở chân cành trước khilấy mắt đem ghép, tỷ lệ sống cao hơn so với đối chứng.VI. Ý TƯỞNG TẠO GIỐNG MỚI.1. Chuyển gen kháng bệnh thán thư vào xoài.2. Tạo giống xoài không hạt3. Tạo giống xoài thích nghi với điều kiện khí hậu lạnh ở miền Bắc hoặc ra hoamuộn tầm đầu tháng 3 hoặc ra hoa sớm cuối tháng 9 – 10 để tăng khả năng đậuquả ở xoài24VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO1. GS. TSKH Trần Thế Tục – TS Ngô Hồng Bình, Cây xoài và kỹ thuật trồng, Nhàxuất bản lao động xã hội, 20042. GSTS Trần Văn Luật – TS Nguyễn Minh Châu – TS Lê Thị Thu Hồng, Xoàigiống và kỹ thuật trồng trọt, Nhà xuất bản Nông nghiệp, 20043. Phạm Thị Hương – Trần Thế Tục – Nguyễn Quang Thạch, Cây xoài và nhữngđiều cần biết, Nhà xuất bản Nông nghiệp, 20004. Internet25