CHẨN ĐOÁN, XỬ TRÍ NGỘ ĐỘC ĐỘC TỐ CỦA CÓC

Cóc là loại động vật lưỡng cư rất phổ biến trong tự nhiên. Thịt cóc được dân gian cho rằng là thực phẩm rất bổ dưỡng. Tuy nhiên, nhựa trên da và tuyến mang tai con cóc chứa chất kịch độc có thể giết người. Để đề phòng ngộ độc độc tố cóc, cách tốt nhất là không ăn thịt cóc. 

1. Đại cương

Cóc là động vật lưỡng cư, thuộc họ Bufonidae với nhiều loài khác nhau, chúng cư trú ở khắp nơi trên thế giới. Ở Việt Nam, hầu hết cóc là loài Bufo melanosticus.

Hợp chất Bufotoxin là chất độc chính, tìm thấy ở nhiều giống cóc, tập trung chủ yếu ở nhựa cóc (ở tuyến sau tai, tuyến trên mắt và các tuyến trên da cóc), trong gan cóc và trong buồng trứng. Thành phần của độc chất có thể bao gồm: 5-MeO-DMT, Bufagin, Bufotaline, Bufogenine, Bufothionine, Epinephrine, Norepinephrine và Serotonin. Những độc chất này có thể chia thành 2 nhóm theo cấu trúc hoá học là: Bufadienolid (là Gylcoside Steroid như Bufotaline, Bufogenine) và Tryptamine (như Bufotenine). Chất Bufagin ảnh hưởng đến tim mạch giống như nhóm Glycoside tim mạch; chất Bufotenine gây ảo giác; chất Serotonin gây hạ huyết áp. Thành phần độc tố thay đổi tuỳ theo loài cóc. Chất độc Bufotoxin giúp cóc tự vệ chống kẻ thù và để sinh tồn.

2. Triệu chứng ngộ độc

          Thời gian nung bệnh thường sau 1-2 giờ ăn thịt cóc. Biểu hiện bệnh với các triệu chứng, hội chứng sau:

+ Hội chứng tiêu hoá: Buồn nôn, nôn, mửa, đau và chướng bụng.

+ Hội chứng tim mạch: Lúc đầu bệnh nhân cảm thấy hồi hộp, huyết áp cao, nhịp tim nhanh, sau đó rối loạn nhịp: Ngoại tâm thu, cơn nhịp nhanh thất, rung thất đôi khi có block nhĩ thất, nhịp nút, dẫn đến truỵ mạch. Với người bị nặng: dẫn truyền ở tâm thất ngưng trệ, rung tâm thất, huyết áp tụt, chân tay lạnh.

+ Hội chứng rối loạn thần kinh-tâm thần: chất Bufotenin trong nhựa cóc có thể gây ảo giác, ảo tưởng, rối loạn nhân cách, chảy rãi, thèm ngủ, mồm miệng và tứ chi tê dại, đổ mồ hôi. Năng hơn nữa có thể gây ức chế trung khu hô hấp dẫn tới ngừng thở và tử vong.

Ngoài ra, còn gây tổn thương thận, vô niệu, viêm ống thận và gây tróc da, viêm da.

3. Xử trí ngộ độc do ăn thịt cóc:

a) Nguyên tắc:

– Nhanh chóng loại thịt cọc đã ăn ra khỏi cơ thể bằng gây nôn và rửa dạ dày;

– Hạn chế độc tố ngấm vào máu: Cho uống nước cam thảo, nước luộc đỗ xanh, lòng trắng trứng.

– Điều trị triệu chứng.

– Không được dùng Adrenalin, Ouabain.

b) Các biện pháp cụ thể

Cần nhớ, điều trị ngộ độc do ăn thịt cóc chủ yếu là điều trị triệu chứng. Vì vậy, nếu phát hiện sớm thì tiến hành gây nôn cho nạn nhân và chuyển nhanh đến bệnh viện.

Tại bệnh viện thực hiện:

+ Thải trừ chất độc: Rửa dạ dày bằng dung dịch thuốc tím 1/5.000, uống tanin 4g, lợi tiểu bằng Furosemid.

+ Chống loạn nhịp tim: Nhịp nhanh dùng Propranolon, nhịp chậm dùng isoproterenon.Tốt nhất là đặt máy tạo nhịp tim có xông điện cực buồng tim.

+ Chống tăng huyết áp: Cho ngậm Adalat.

+ Chống rối loạn thần kinh và tâm thần: Dùng Diazepam, Phenobacbital.

+ Chống rối loạn hô hấp: Thở máy, thở oxy.

+ Chống suy thận cấp: chạy thận nhân tạo hoặc lọc màng bụng (áp dụng ở tuyến cuối).

4. Đề phòng ngừa ngộ độc thực phẩm do cóc: Tốt nhất và an toàn nhất là không ăn cóc và sản phẩm tự chế biến từ cóc. Nhưng nếu vẫn muốn sử dụng cóc làm thực phẩm thì tuyệt đối không ăn trứng và gan cóc. Trong quá trình chế biến, tuyệt đối không để da cóc, nội tạng cóc, nhựa cóc lẫn vào thịt cóc.

BS. Đỗ Ngọc Ánh, Bộ môn Ký sinh trùng và Côn trùng, Học viện Quân y (sưu tầm và tổng hợp)