Chàng Sơn – Wikipedia Tiếng Việt

Bài này viết về một xã ở Hà Nội. Đối với các định nghĩa khác, xem Phương Tây.

Tây Phương
Xã
Chùa Tây Phương
Hành chính
Quốc gia	Việt Nam
Thành phố	Hà Nội
Địa lý
Tọa độ: 21°01′55″B 105°36′11″Đ / 21,031904225188°B 105,60300501377°Đ / 21.031904225187546; 105.60300501377017
Tây Phương Vị trí xã Tây Phương trên bản đồ Hà NộiXem bản đồ Hà NộiTây Phương Vị trí xã Tây Phương trên bản đồ Việt NamXem bản đồ Việt Nam
Diện tích	31,55 km²
Dân số (2025)
Tổng cộng	41.468 người
x t s

Tây Phương là một xã ngoại thành phía tây Thủ đô Hà Nội, Việt Nam.

Xã được thành lập vào ngày 16 tháng 6 năm 2025 theo Nghị quyết số 1656/NQ-UBTVQH15,[1] trên cơ sở hợp nhất toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của các xã: Thạch Xá, Phùng Xá, Hương Ngải, Lam Sơn; phần lớn diện tích tự nhiên và dân số của xã Quang Trung (đều thuộc huyện cũ Thạch Thất); một phần diện tích tự nhiên và dân số của thị trấn Quốc Oai và các xã: Ngọc Liệp, Ngọc Mỹ, Phượng Sơn (đều thuộc huyện cũ Quốc Oai).[2] Xã có diện tích tự nhiên là 31,10 km2 và quy mô dân số là 99.874 người.[3] Trụ sở Đảng ủy, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị − xã hội được đặt tại xã cũ Quang Trung; còn trụ sở Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân nằm tại xã cũ Thạch Xá.[4]

Xã Tây Phương được đặt tên theo chùa Tây Phương − Di tích quốc gia đặc biệt nằm trên địa bàn xã. Ngôi chùa nổi tiếng với những pho tượng La Hán tuyệt đẹp đã đi vào thi ca, được công nhận Bảo vật quốc gia và có lễ hội là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.[5] Đây cũng là địa phương có nhiều làng nghề truyền thống, tiêu biểu nhất là nghề mộc với 05 làng đã được công nhận gồm: Chàng Sơn, Hữu Bằng, Canh Nậu, Dị Nậu và Hương Ngải. Ngoài ra, xã còn có làng nghề cơ kim khí Phùng Xá, làng nghề bánh chè lam Thạch Xá và làng nghề mây tre đan Bình Phú.[6] Vùng đất Tây Phương vốn được biết đến với nghệ thuật múa rối nước làng Ra và là nơi khai sinh vở chèo Lưu Bình Dương Lễ. Đây cũng là quê hương của Tây Kỳ Vương Nguyễn Kính, Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan và nhiều danh nhân khác.

Vị trí địa lý

[sửa | sửa mã nguồn]

Xã Tây Phương nằm cách trung tâm Thủ đô khoảng 30 km về phía tây. Xã có địa hình khá bằng phẳng, ngoài trừ phía cực tây có đồi Câu Lậu cao hơn 100m, là nơi tọa lạc ngôi chùa nổi tiếng.[7] Xã Tây Phương hiện tiếp giáp với 06 đơn vị hành chính:[8]

• Phía bắc giáp xã Phúc Thọ
• Phía nam giáp xã Kiều Phú
• Phía đông giáp 02 xã Hát Môn và Quốc Oai
• Phía tây giáp 02 xã Thạch Thất và Hạ Bằng

Từ trung tâm Thủ đô có thể đến đây theo hướng Đại lộ Thăng Long, khoảng km18 có khu công nghiệp Thạch Thất vốn thuộc địa bàn xã. Các tuyến xe buýt qua Tây Phương gồm: 74, 88, 89, 107, 117, 157

Hành chính

[sửa | sửa mã nguồn]

Xã Tây Phương chia làm 42 thôn: Vĩnh Lộc 1, Vĩnh Lộc 2, Vĩnh Lộc 3, Bùng, Miễu, Sen, Si Chợ, Đông, Giếng, Bàn Giữa, Ba Mát, Đình, Bò, Bình Xá, Phú Hòa, Thái Hòa, Đầu Làng, Đình Giữa, Cuối Chùa, thôn 1, 2, 3, 4 Chàng Sơn, Thạch, Yên, Cầu Liêu, Đồng Sống, Tây Phương, thôn 1, 2, 3, 4, 5 Hương Ngải, thôn 1, 4 Canh Nậu, thôn 2A, 2B, 3A, 3B, Đoàn Kết, Hòa Bình, Tam Nông.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Kinh tế

[sửa | sửa mã nguồn]

Văn hóa

[sửa | sửa mã nguồn]

Khoa bảng Nho học

• Đỗ Đạt: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân triều Lê Thánh Tông (1487)
• Nguyễn Ngung: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Thánh Tông (1487), tước Hầu
• Đỗ Hịch: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Thánh Tông (1493)
• Phùng Đốc: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân triều Lê Hiến Tông (1499)
• Phí Thạc: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân triều Mạc Thái Tổ (1529)
• Đặng Lương Tá: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân triều Mạc Thái Tổ (1529)
• Phùng Khắc Khoan: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân triều Lê Anh Tông (1557), tước Mai Quận Công
• Phan Bảng: Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân triều Lê Thần Tông (1623)
• Nguyễn Văn Đĩnh: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Hy Tông (1679)
• Nguyễn Côn: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Hy Tông (1680)
• Đỗ Thê: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Hy Tông (1685)
• Nguyễn Nham: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Dụ Tông (1715)
• Nguyễn Thì Lượng: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Duy Phường (1731)
• Vũ Đình Dung: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Lê Thuần Tông (1733), tước Phùng Lĩnh Hầu
• Nguyễn Đăng Huân: Đình nguyên triều Nguyễn Minh Mạng (1829)
• Chu Duy Tân: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Nguyễn Tự Đức (1849)
• Vũ Huy Huyến: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Nguyễn Tự Đức (1862)
• Nguyễn Văn Bân: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ triều Nguyễn Thành Thái (1901)

Binh nghiệp võ tướng

• Nguyễn Kính: công thần khai quốc triều Mạc, tước Tây Kỳ Vương
• Mạc Ngọc Liễn: Thái phó triều Mạc, tước Đà Quốc Công
• Vũ Chí Đạo: Thiếu tướng (1984), Chính ủy Binh chủng đặc công, tên thật là Nguyễn Hữu Chính
• Phí Văn Hải: Thiếu tướng (1990), Chủ nhiệm Kỹ thuật Quân khu 2
• Phùng Khắc Đăng: Trung tướng, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Đại biểu Quốc hội khóa XIII
• Phí Quốc Tuấn: Trung tướng (2012), Tư lệnh Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội
• Đỗ Căn: Thượng tướng (2019), Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Đại biểu Quốc hội khóa XII

Văn nghệ, thể thao

• Tào Mạt: soạn giả chèo, Nghệ sĩ nhân dân (1993) được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh (1996)
• Bằng Việt: nhà thơ nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học (2001)
• Phan Lạc Hoa: nhạc sĩ nổi tiếng với ca khúc Tàu anh qua núi
• Phú Quang: nhạc sĩ nổi tiếng với ca khúc Em ơi Hà Nội phố
• Nguyễn Lộc: võ sư sáng lập Việt Võ Đạo (Vovinam)
• Cấn Tất Dự: đô vật 05 lần vô địch SEA games (2011, 2013, 2019, 2022, 2023)[9]

Di tích đã xếp hạng[10]

STT	Tên	Vị trí	Quyết định	Ngày
Di tích quốc gia Đặc biệt
1	Chùa Tây Phương	Làng Thạch	2408/QĐ-TTg	31/12/2014
Di tích quốc gia
2	Chùa Thạch Thôn	Làng Thạch	95/1998/QĐ- BVHTT	31/08/1998
3	Đình Yên Thôn	Làng Yên
4	Đình Chàng Sơn	Làng Chàng	1728VH/QĐ	02/10/1991
5	Chùa Chàng Sơn
6	Quán Chàng Sơn
7	Đình Hữu Bằng	Làng Nủa	1758VH/QĐ	05/09/1989
8	Chùa Hữu Bằng
9	Văn chỉ Hữu Bằng
10	Quán Vĩnh Lộc	Làng Lọc	2009VH/QĐ	15/11/1991
11	Nhà thờ Phùng Khắc Khoan	Làng Bùng	34VH/QĐ	09/01/1990
12	Đình Phùng Thôn		57VH/QĐ	18/01/1993
13	Chùa Phùng Thôn
14	Đình Phú Đa	Làng Ra
15	Chùa Đặng	Làng Bình Xá	52/2001/QĐ- BVHTT	26/12/2001
16	Đình Thôn Bến	Làng Bến	1539VH/QĐ	27/12/1990
17	Chùa Thôn Bến
18	Đình Dị Nậu	Làng Dị Nậu
19	Chùa Dị Nậu
20	Chùa Canh Nậu	Làng Canh Nậu	1430/QĐ	12/10/1993
21	Quán Canh Nậu
22	Đình Canh Nậu

STT	Tên	Vị trí	Quyết định	Ngày
Di tích cấp tỉnh, thành phố
23	Chùa Ba Thôn	Làng Dị Nậu	47QĐ/UB	10/01/2003
24	Chùa Thôn 3	Làng Canh Nậu
25	Chùa Thôn 1		306QĐ/UB	22/02/2006
26	Chùa Thôn 4
27	Quán Hương Ngải	Làng Ngái	1054QĐ/UB	10/08/2005
28	Đình Giang
29	Đình Đông Thanh
30	Đình Bình Xá	Làng Bình Xá	655QĐ/UB	03/07/2000
31	Đình Thái Hòa	Làng Thái Hòa	158QĐ/UB	04/02/2003
32	Đền Động Hoa	Làng Yên	313/QĐ	05/02/2002
33	Đình Trong	Làng Thạch	[11]	07/08/2020
34	Miếu Cầu Cả	Làng Lọc	[12]	24/06/2024
35	Văn chỉ Vĩnh Lộc
36	Đình Vĩnh Lộc		[13]
37	Chùa Vĩnh Lộc
38	Quán Làng Bùng	Làng Bùng
39	Văn chỉ Làng Bùng
40	Võ chỉ Làng Bùng
41	Nhà thờ quan trấn
42	Nhà thờ họ Nguyễn Đăng		[14]	12/05/2016
Danh sách này vẫn chưa đầy đủ. Mong bạn giúp bổ sung để danh sách được hoàn thiện hơn.

Đặc sản

[sửa | sửa mã nguồn]

Chè lam Thạch Xá, bánh tẻ Cầu Liêu

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Ủy ban Thường vụ Quốc hội (ngày 16 tháng 6 năm 2025). "Nghị quyết số 1656/NQ-UBTVQH15". Cổng thông tin điện tử Quốc hội Việt Nam. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 6 năm 2025.
2. ^ Khánh An (ngày 29 tháng 4 năm 2025). "Danh sách chính thức 126 xã, phường của Hà Nội sau sắp xếp". Lao Động.
3. ^ Viện nghiên cứu Phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội (ngày 2 tháng 7 năm 2025). "Xã Tây Phương: Những thông tin chi tiết sau sắp xếp". Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 7 năm 2025.
4. ^ Khánh An (ngày 26 tháng 5 năm 2025). "5 xã mới ở huyện Thạch Thất được đặt trụ sở tại đâu sau sắp xếp". Lao Động.
5. ^ Lê Hải (ngày 21 tháng 3 năm 2025). "Lễ hội chùa Tây Phương 2025: Vinh danh di sản văn hóa và bảo vật quốc gia". Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội.
6. ^ "Những làng nghề truyền thống huyện Thạch Thất". Tạp chí Làng nghề Việt Nam. ngày 14 tháng 4 năm 2021.
7. ^ Minh Thu (ngày 21 tháng 3 năm 2025). "Lễ hội chùa Tây Phương sẽ được tổ chức đầu tháng 4/2025". Báo Dân tộc và Phát triển.
8. ^ "126 đơn vị hành chính cấp xã của thành phố Hà Nội năm 2025". Thông Tấn Xã Việt Nam. ngày 17 tháng 6 năm 2025.
9. ^ Ngọc Trâm (ngày 4 tháng 8 năm 2023). "Niềm tự hào của vùng đất vật". Sở Văn Hóa Thể Thao Hà Nội.
10. ^ Nguyễn Tá Nhí; Đặng Văn Tu; Đinh Khắc Thuân (2011). Địa chí Hà Tây. Nhà xuất bản Hà Nội. tr. 461–465. ISBN 9786045500552.
11. ^ Đức Long (ngày 16 tháng 11 năm 2020). "Đình Trong (Thạch Xá, Thạch Thất) đón nhận Bằng xếp hạng Di tích lịch sử nghệ thuật cấp Thành phố". Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội.
12. ^ Mai Phương (ngày 21 tháng 11 năm 2024). "Di tích Văn Chỉ và miếu Cầu Cả (xã Phùng Xá, huyện Thạch Thất) xếp hạng cấp Thành phố". Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội.
13. ^ Nguyễn Thị Châm (2018). Quản lý Di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn xã Phùng Xá, huyện Thạch Thất, Hà Nội (Luận văn Thạc sĩ). Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung Ương. tr. 23.
14. ^ Huy Khánh (ngày 24 tháng 9 năm 2016). "Nhà thờ họ Nguyễn Đăng xã Phùng Xá đón Bằng xếp hạng Di tích lịch sử của Thành phố". Đài Phát Thanh Thạch Thất.

Bài viết thành phố Hà Nội này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

• x
• t
• s

x t s Các đơn vị hành chính thuộc thành phố Hà Nội
Phường (51), xã (75)
Phường (51)	Hoàn Kiếm · Ba Đình · Bạch Mai · Bồ Đề · Cầu Giấy · Chương Mỹ · Cửa Nam · Đại Mỗ · Định Công · Đống Đa · Đông Ngạc · Dương Nội · Giảng Võ · Hà Đông · Hai Bà Trưng · Hoàng Liệt · Hoàng Mai · Hồng Hà · Khương Đình · Kiến Hưng · Kim Liên · Láng · Lĩnh Nam · Long Biên · Nghĩa Đô · Ngọc Hà · Ô Chợ Dừa · Phú Diễn · Phú Lương · Phú Thượng · Phúc Lợi · Phương Liệt · Sơn Tây · Tây Hồ · Tây Mỗ · Tây Tựu · Thanh Liệt · Thanh Xuân · Thượng Cát · Từ Liêm · Tùng Thiện · Tương Mai · Văn Miếu – Quốc Tử Giám · Việt Hưng · Vĩnh Hưng · Vĩnh Tuy · Xuân Đỉnh · Xuân Phương · Yên Hòa · Yên Nghĩa · Yên Sở
Xã (75)	An Khánh · Ba Vì · Bất Bạt · Bát Tràng · Bình Minh · Chương Dương · Chuyên Mỹ · Cổ Đô · Dân Hòa · Dương Hòa · Đa Phúc · Đại Thanh · Đại Xuyên · Đan Phượng · Đoài Phương · Đông Anh · Gia Lâm · Hạ Bằng · Hát Môn · Hòa Lạc · Hòa Phú · Hòa Xá · Hoài Đức · Hồng Sơn · Hồng Vân · Hưng Đạo · Hương Sơn · Kiều Phú · Kim Anh · Liên Minh · Mê Linh · Minh Châu · Mỹ Đức · Nam Phù · Ngọc Hồi · Nội Bài · Ô Diên · Phú Cát · Phù Đổng · Phú Nghĩa · Phú Xuyên · Phúc Lộc · Phúc Sơn · Phúc Thịnh · Phúc Thọ · Phượng Dực · Quảng Bị · Quang Minh · Quảng Oai · Quốc Oai · Sóc Sơn · Sơn Đồng · Suối Hai · Tam Hưng · Tây Phương · Thạch Thất · Thanh Oai · Thanh Trì · Thiên Lộc · Thư Lâm · Thuận An · Thượng Phúc · Thường Tín · Tiến Thắng · Trần Phú · Trung Giã · Ứng Hòa · Ứng Thiên · Vân Đình · Vật Lại · Vĩnh Thanh · Xuân Mai · Yên Bài · Yên Lãng · Yên Xuân
Nguồn: Nghị quyết số 1656/NQ-UBTVQH15