"Chém Gió" Có Thể Thành "chém Bão"

Ảnh: TL

Tra mãi trong các cuốn từ điển từ mới tiếng Việt gần đây mà không thấy bóng dáng "chém gió" đâu cả, tôi bèn mở máy, gõ Google xem sao. Chỉ sau 0,36 giây đã có ngay 8.920.000 kết quả (7:25, 10.1.2019).

Đấy là một cách thăm dò bằng máy. Mà máy thì nó chỉ “nhắm mắt” căn cứ vào văn bản trên mạng mà tìm. Còn nếu chúng ta muốn khảo sát trong giao tiếp khẩu ngữ bây giờ ư? Tôi cam đoan là ở bất cứ nơi nào, từ phòng trà, quán nước đến các điểm tu tập vui chơi; từ phòng làm việc cơ quan đến nơi hội họp đông người… đâu đâu ta cũng thấy người ta dùng từ “chém gió” (hay còn nói gọn là “chém”) với tần số nhiều không đếm xuể. Đến nỗi, trong một chủ đề “Những lời phê “bá đạo” nhất của giáo viên” của baomoi.com (23.11.2013). Trang mạng này còn đăng nguyên văn lời phê của cô giáo (trên bài kiểm tra môn Sử của một học sinh) là “Chém gió thảm hoạ”. Chà, chuyện chém gió đang là vấn đề nổi bật, rất “nóng” trong cuộc sống hôm nay đó.

Ta hãy xem Từ điển mở Wiktinary.org định nghĩa: Chém gió là động từ “miêu tả hành động vung bàn tay về một phía (thường là vung lên vung xuống) mỗi khi muốn nhấn mạnh, bày tỏ cảm xúc, thể hiện quyết tâm hay phản bác một điều gì đó, trông như dùng tay chém vào gió nên gọi là chém gió”. Về cơ bản là như vậy. Nhưng đây cũng chỉ là một cách hiểu mà chúng ta sẽ quay trở lại bàn thêm.

Chúng ta từng biết, ngôn từ phản ánh cuộc sống. Vậy sự xuất hiện một từ mới, một từ khác lạ cả về ngữ âm và ngữ nghĩa như "chém gió" hẳn là có nguyên do của nó.

Cộng đồng trên mạng cũng đua nhau đưa ra cách giải thích từ nguyên. Người thì cho rằng xuất xứ từ này là theo cách nói quen thuộc của người miền Nam, thích ăn nói đao to búa lớn, thích nói vui, nói xạo bằng cử chỉ vừa nói vừa đưa tay “chém dọc, xỉa ngang” về mọi phía. Lâu dần quen, động tác này trở thành điển hình và thế là từ chém gió ra đời. Nhưng cũng có người nói nó bắt nguồn từ một thương hiệu xe máy. Chả là hãng Honda có cho ra đời dòng xe Air Blade. Tổ hợp này có hai từ: Air = không khí, gió; Blade = gươm/dao, chém. Air Blade có nghĩa chung là “chém gió” (và thực tế loại xe đời mới này cũng đi nhanh như gió).

Đó cũng chỉ là những phỏng đoán từ nguyên. Những căn cứ này chưa thực sự thuyết phục. Tuy nhiên, điều đáng quan tâm là từ chém gió hiện nay hàm ý biểu thị ngữ nghĩa gì?

Trước hết, chém gió chỉ là một hành động nói năng tầm phào. Người nói cố ý nói sai, nói phóng đại, “thêm dấm thêm ớt” làm cho câu chuyện thêm mùi mẫn trong các cuộc trà dư tửu hậu (Nói quá lên một chút cho vui có chết gì ai đâu!). Đó là một dạng nói chuyện phiếm, giống như “chit-chat” trong tiếng Anh (Mà ở ta gần đây, nhiều người thi nhau "chém" trên mạng, trên facebook, nhiều tới mức kỉ lục).

Ví dụ: Vừa sáng sớm mà mấy cha mê bóng đá đã ra quán cà phê chém gió ầm ầm. Ông nào cũng lên giọng “bình loạn” lấy được, thâm chí còn phịa ra cả những tình tiết trời ơi đất hỡi; Màn làm thơ, chém gió của MC nọ trong đám cưới khiến cô dâu, chú rể chẳng biết làm gì, ngoài việc… ngồi im (VTC New), v.v.

Chém gió còn được hiểu là “ai đó thích nói khoác, bốc phét, nói điêu, nói xạo… ba hoa một tấc đến giời". Mà chuyện này đang có khắp mọi nơi. Người “chém” lẫn người nghe đều thích. "Hội Chém gió" khắp nơi ra đời từ hiện tượng này đây (nhiều khả năng sẽ có "Hội Chém gió Việt Nam").

Xét cho cùng, nó cũng là một liệu pháp giải trí, xả stress khi áp lực công việc ngày càng căng thẳng, cần sự giải tỏa. Thật buồn là trong một cuộc vui nào đó, lại không có một "hoạt náo viên" biết "bẻm mép" pha trò, làm không khí vui vẻ sôi động, nhất là Tết đang đến nơi.

Có nhiều người, kể cả dân khoa học, nói năng rất hay, thậm chí tuyệt vời. Vấn đề nhỏ con, chả là gì nhưng qua cách chém gió đậm chất khẩu ngữ, thêm thắt "tầm chương trích cú" và lập luận rất chi độc đáo, lại trở thành câu chuyện hấp dẫn. Người nghe cứ phải nín thở trố mắt vì tài năng bác bậc của họ. Nhưng tiếc là họ hầu như chẳng bao giờ viết. Mà nếu viết thì hỡi ôi, khi đọc thì thất vọng vô cùng. Văn viết và văn nói của họ "một trời một vực". Không ít các giáo sư nhà ta giảng bài có duyên và hấp dẫn, nói năng hết mực tài tình, lôi cuốn. Nhưng tìm bài báo hay sách của thầy để trích dẫn thì rất ít. Nếu có cũng không chắt lọc được gì. Kỹ năng nói và kĩ năng viết có vẻ không tương đồng.

Nhưng lại có không ít những hiện tượng “chém gió” có vấn đề.

Đó là những người có những khẩu khí khác lạ trong việc nhận xét, đánh giá một vấn đề gì đó. Việc xem xét, nhận định, đánh giá mọi sự việc trong cuộc sống thì ai cũng có thể làm. Nhưng không ít người thích “lên giọng” khi đưa ra các phát ngôn “trên tầm thời đại”. Họ dè bỉu, chê bai hết thảy mọi việc của người khác, cứ cho mình là kẻ chính nhân quân tử, biết nhìn xa trông rộng, “vô can” trong chuyện đang nói. Họ đã vượt qua sự ba hoa, khoác lác mà vào vai kẻ “đứng ngoài cuộc”, “vô can” (trong khi chính họ cũng có trách nhiệm đối với việc đó).

Nói chung, họ là những người giỏi lí thuyết suông, thích lí luận “đại ngôn” thiếu thực tế, có khi lên tiếng chê bai cả xã hội (từ mình ra). Họ không biết rằng, chính họ cũng là "đương sự" của những bất cập đó. Và nếu việc họ đang chê trao vào tay họ thì có khi còn kém cỏi hơn những người khác. Cũng không ít người có chức vị bình thường cũng vào hùa mà cao giọng bình phẩm, "dạy dỗ" người xung quanh. Hội chứng chém gió đang trở thành hiệu ứng domino có tính chất dây chuyền.

“Chém gió” như vậy là phản ánh một căn bệnh đáng lo ngại. Không ít các vị có vai trò, có quyền lực, có tiền bạc... trong xã hội nhưng thiếu tầm nhìn, thiếu trách nhiệm, quan liêu… mà dẫn đến bệnh này. Thành ra, ngữ nghĩa của từ “chém gió” hiên nay đang phân hóa thành hai hướng: một loại chém gió tầm phào giết thời gian cốt để cho vui; còn loại chém gió khác là một tật xấu, rất cần phê phán loại bỏ (Mà nhiều người nâng loại này thành “chém bão”).

Chuyện “Quán trà chanh em và anh chém gió” hẳn không còn xa lạ với mỗi người hôm nay. Nhưng bình tĩnh mà xét, ta đang thấy từ này phản ánh một thực tai. Thực tế cuộc sống rõ ràng đã “cấp’ cho từ “chém gió” một nét nghĩa có phần tiêu cực.

PGS-TS. Phạm Văn Tình