Chứng Khoán Phái Sinh Là Gì? Tìm Hiểu Về Chứng Khoán Phái Sinh

Các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán có lẽ không còn xa lạ với khái niệm chứng khoán phái sinh. Khác với hình thức đầu tư cổ phiếu phải chờ T+2 để hàng về tài khoản cũng như chỉ có lời khi chiều tăng, thì hình thức đầu tư chứng khoán phái sinh đem đến cho nhà đầu tư cơ hội có lời trong cả chiều tăng và chiều giảm của thị trường, đồng thời giao dịch ngay trong ngày với T+0 và tỷ lệ đòn bẩy ở mức vượt trội. Bài viết hôm nay hãy cùng Take Profit tìm hiểu chứng khoán phái sinh, một sản phẩm tài chính nhiều điểm hấp dẫn và rất đáng quan tâm. Đặc điểm của chứng khoán phái sinh là gì? Có nên chơi chứng khoán phái sinh không? Tất tần tật kiến thức cần thiết về chứng khoán phái sinh sẽ được nêu cụ thể ngay sau đây. 

Tìm hiểu chứng khoán phái sinh

Vậy chứng khoán phái sinh là gì? Hợp đồng phái sinh là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu khái niệm chứng khoán phái sinh và hợp đồng phái sinh ngay sau đây.

Khái niệm chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh là một loại chứng khoán có giá trị phụ thuộc bởi giá trị của một tài sản cơ sở với những mục tiêu khác nhau có thể kể đến như: bảo vệ lợi nhuận, phân tán rủi ro hoặc tạo lợi nhuận. Có 2 dạng chính của tài sản cơ sở chứng khoán phái sinh đó là: dạng hàng hóa như: thực phẩm, hoặc nông sản, các loại năng lượng,...và dạng công cụ tài chính ví dụ như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất,...

Có thể hiểu một cách trực quan và dễ hiểu hơn là, chứng khoán phái sinh tại thị trường Việt Nam là một sản phẩm mà cho phép người nắm giữ được quyền đặt cược vào cửa tăng hoặc cửa giảm của chỉ số VN30. Khi chỉ số VN30 thay đổi theo đúng kỳ vọng thì nhà đầu tư sẽ có lời. Sản phẩm chứng khoán phái sinh này có tên gọi chính xác hơn là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30. 

Hợp đồng phái sinh là gì?

Hợp đồng phái sinh được hiểu là tên gọi khác của chứng khoán phái sinh. Trong chứng khoán phái sinh có các loại hợp đồng nhỏ mà chúng ta sẽ được tìm hiểu cụ thể trong phần tiếp theo. 

Các loại chứng khoán phái sinh

Các loại chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính: hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng hoán đổi. Theo thứ tự chúng ta cùng tìm hiểu từng loại chứng khoán phái sinh ngay sau đây.

Hợp đồng quyền chọn

Hợp đồng quyền chọn cho phép người nắm giữ có thể có quyền, nhưng không có nghĩa vụ mua bán một loại tài sản cơ sở ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá đã được xác định trước đó. Nghĩa vụ của người bán hợp đồng quyền chọn là thực hiện giao dịch khi người sở hữu hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn có 2 loại là quyền chọn mua và quyền chọn bán. 

Hợp đồng tương lai

Đây là loại hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa cũng như niêm yết và giao dịch mua bán trên Sở giao dịch chứng khoán.

Hợp đồng kỳ hạn

Loại chứng khoán phái sinh này là sự thỏa thuận giữa người mua và người bán một loại tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai và mức giá ở đây sẽ được xác định trước ở ngay thời điểm hiện tại.  

Hợp đồng hoán đổi

Hợp đồng hoán đổi là loại hợp đồng mang tính thỏa thuận giữa 2 bên với mục đích hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các loại công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng hoán đổi quy định rõ về thời điểm thực hiện hoán đổi dòng tiền cũng như phương pháp tính toán cụ thể. 

Trong số 4 loại chứng khoán phái sinh trên, hợp đồng tương lai là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết cũng như giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. Cụ thể hơn là 2 loại hợp đồng: Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30), và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (loại có kỳ hạn 5 năm). Bởi có tính chất sản phẩm đơn giản và tài sản cơ sở đều là những công cụ với độ rủi ro thấp đồng thời có tính đại diện cao, nên 2 loại hợp đồng trên được ưu tiên lựa chọn trước. Về nguyên tắc giao dịch hợp đồng tương lai so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở cũng không có quá nhiều khác biệt. 

=> Đăng ký sử dụng ngay Bộ Công Cụ Hỗ Trợ Đầu Tư toàn diện có đầy đủ công cụ đánh giá Toàn Cảnh Thị Trường, Phân Tích Vĩ Mô, Phân Tích Ngành, Phân Tích Cổ Phiếu và Gợi Ý Cơ Hội Đầu Tư. Đăng ký trực tiếp tại đường Link: https://techprofit.vn/cong-cu-ho-tro-dau-tu

Đặc điểm của chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh có nhiều ưu điểm nổi bật hơn so với cổ phiếu và trái phiếu, tuy nhiên ở loại chứng khoán này cũng tồn tại nhiều điểm hạn chế. Dưới đây là những ưu điểm và nhược điểm của chứng khoán phái sinh:

Ưu điểm của chứng khoán phái sinh

- Tỷ lệ đòn bẩy cao

- Có thể đem lại lợi nhuận trong cả 2 chiều tăng hoặc giảm của thị trường

- Giao dịch T+0 mà không phải chờ hàng về 

- Sự ra đời của các Sở giao dịch, trung tâm lưu ký và thanh toán bù trừ giúp hạn chế những rủi ro cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ. 

Nhược điểm của chứng khoán phái sinh

- Mức độ rủi ro cao

- Nhà đầu tư cần dành nhiều thời gian để theo dõi biến động của thị trường

- Với những đặc tính đó, chứng khoán phái sinh Việt Nam sẽ phù hợp với những nhà đầu tư có mức độ chấp nhận rủi ro cao cũng như có kinh nghiệm đầu tư chuyên nghiệp và tần suất giao dịch nhiều. Ngoài ra, các tổ chức cũng phù hợp đầu tư chứng khoán phái sinh như một khoản bảo hiểm cho tài sản doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán cơ sở trong thời điểm thị trường giảm. 

- Đối với các nhà đầu tư mới muốn đầu tư chứng khoán phái sinh thì nên quan sát thị trường trong một thời gian rồi mới bắt đầu đầu tư với một số vốn nhỏ trước. 

Có nên đầu tư chứng khoán phái sinh không?

Với cơ chế hoạt động linh hoạt cùng sự đa dạng sản phẩm đầu tư, có thể thấy đầu tư chứng khoán phái sinh rất hấp dẫn đối với nhà đầu tư. Tuy nhiên những khác biệt của loại chứng khoán này vẫn đáng lo ngại về sự đảm bảo khi đầu tư. Lý do mà nhiều nhà đầu tư đưa ra về loại chứng khoán này đó là yếu tố “tương lai” khiến cho sản phẩm chứng khoán phái sinh giống như một dạng cá cược may rủi đồng thời tiềm ẩn nhiều rủi ro so với đầu tư cổ phiếu thông thường. 

Mặc dù vậy, nhà đầu tư vẫn có thể yên tâm khi đầu tư chứng khoán phái sinh bởi không chỉ riêng chứng khoán phái sinh mà bất cứ sản phẩm đầu tư nào cũng tiềm ẩn rủi ro và hạn chế riêng. Bằng cách trau dồi thêm kiến thức mới cũng như tham khảo từ các báo cáo phân tích do các công ty chứng khoán và các trang thông tin uy tín đăng tải, nhà đầu tư hoàn toàn có thể hạn chế được những rủi ro đó. Một vài ưu điểm nổi bật của chứng khoán phái sinh mà cho thấy tiềm năng của sản phẩm này đó là:

Phòng ngừa được rủi ro biến động về giá: Khi nhà đầu tư dự đoán được mức giá của một tài sản cơ sở sẽ tăng hay giảm trong tương lai thì họ sẽ hạn chế được rủi ro biến động giá bằng cách mua thêm hoặc bán đi hàng hóa với mức giá hiện tại nhờ vào hợp đồng tương lai.

Bán khống chứng khoán: Nhà đầu tư hoàn toàn có thể bán chứng khoán phái sinh đi ngay cả trong trường hợp không có tài sản cơ sở.

Tính thanh khoản cao: Tính thanh khoản của chứng khoán phái sinh cao do sản phẩm này được niêm yết, giao dịch mua bán trên Sở giao dịch chứng khoán. 

Lợi ích của đòn bẩy tài chính: Nhà đầu tư chỉ cần thực hiện ký quỹ một phần tổng tài sản nhưng có thể giao dịch cổ phiếu có giá trị lớn gấp nhiều lần số tiền ký quỹ đồng thời mang lại lợi thế về đầu tư. 

Hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh

Để nắm được cách chơi chứng khoán phái sinh thì trước tiên nhà đầu tư cần tìm hiểu về các mã chứng khoán phái sinh đang phổ biến trên thị trường, sau đó học chứng khoán phái sinh thông qua việc nắm các bước đầu tư chứng khoán phái sinh. Cùng tìm hiểu các vấn đề đó ngay sau đây. 

Các mã chứng khoán phái sinh hiện nay

Các mã chứng khoán phái sinh uy tín hiện nay bao gồm 2 loại là mã hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30 và mã hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ.

Mã hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30 

- Chỉ số VN30 đại diện cho 30 mã cổ phiếu đang niêm yết trên sàn HOSE, với mức vốn hóa thị trường và tính thanh khoản cao nhất cũng như nhiều yếu tố kỹ thuật khác. 

- Tỷ lệ trên tổng giá trị vốn hóa của 30 loại cổ phiếu này là 80% và tỷ lệ trên tổng giá trị giao dịch thị trường của chúng là 60%. Bên cạnh đó, chỉ số VN30 còn được điều chỉnh để thực hiện tính toán dựa theo tỷ lệ cổ phiếu đang lưu hành tự do có điều chỉnh ở thời điểm hiện tại, cũng như mỗi cổ phiếu trong rổ sẽ có giới hạn về quy mô vốn hóa tối đa là 10%. 

- Các mã chứng khoán phái sinh của loại hợp đồng tương lai chỉ số VN30 sẽ có dạng như sau: VN30F - năm đáo hạn - tháng đáo hạn.

Ví dụ: VN30F2011 nghĩa là thời gian đáo hạn của hợp đồng tương lai VN30 là tháng 11 năm 2020. 

Mã hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ

- Sở giao dịch chứng khoán sẽ niêm yết hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ với tháng đáo hạn quy định là 3 tháng gần nhất tại một thời điểm nào đó. Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ có thời hạn đáo hạn là 3 tháng gần nhất theo chu kỳ của quý gần nhất tính từ thời điểm hiện tại tương đương các tháng theo chu kỳ quý là tháng 3, tháng 6, tháng 9, tháng 12. 

- Điều này đã được thể hiện thông qua các mã chứng khoán phái sinh của hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ cụ thể như sau:

- VGB5F2008 nghĩa là thời gian đáo hạn của hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ là tháng 8 năm 2020. 

Các bước đầu tư chứng khoán phái sinh

Để tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cần thực hiện theo quy trình 5 bước cơ bản sau đây:

Mở tài khoản chứng khoán phái sinh

Khác với tài khoản giao dịch chứng khoán cơ sở, để mở tài khoản chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể đăng ký để mở tài khoản online. Sau khi thao tác mở tài khoản chứng khoán phái sinh thành công, nhà đầu tư sẽ được nhân viên hỗ trợ liên hệ để hướng dẫn các bước tiếp theo để đầu tư chứng khoán phái sinh.

Nộp tiền ký quỹ ban đầu

Tài khoản chứng khoán phái sinh sẽ được kích hoạt chỉ khi nhà đầu tư thực hiện nộp tiền ký quỹ ban đầu đúng theo quy định. 

Thực hiện giao dịch phái sinh

Sau khi nộp tiền ký quỹ đầy đủ, bạn đã có thể tiến hành đặt lệnh giao dịch chứng khoán phái sinh. 

Thanh toán bù trừ

Toàn bộ các khoản lãi lỗ phát sinh theo hợp đồng hàng ngày sẽ phải được các nhà đầu tư thanh toán. Cách tính toán lãi lỗ sẽ dựa theo giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai. Đối với các hợp đồng đến ngày đáo hạn, lãi lỗ sẽ được xác định riêng dựa trên mức giá đóng cửa của chỉ số tại thời điểm đáo hạn của hợp đồng tương lai đó. 

Trường hợp tài khoản chứng khoán phái sinh của bạn lỗ ròng: Nhà đầu tư sẽ phải thanh toán toàn bộ khoản lỗ phát sinh trong thời hạn muộn nhất là 9h sáng ngày hôm sau.

Trường hợp tài khoản chứng khoán phái sinh của bạn lãi ròng: Nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ khoản lãi phát sinh sau 11h vào sáng ngày hôm sau.

Theo dõi các loại tỷ lệ

Nếu tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh của bạn có số dư ký quỹ dưới mức quy định thì công ty chứng khoán sẽ gọi bạn để yêu cầu ký quỹ hay bổ sung thêm vào tài khoản (call margin). Còn ngược lại khi giá trị của tài sản ký quỹ vượt quá mức yêu cầu thì nhà đầu tư có thể rút bớt khoảng thừa này. 

=> Tối ưu hoá lợi nhuận trong giao dịch cùng giải pháp Tư Vấn & Khuyến Nghị của Take Profit - Đón đầu những cơ hội tốt nhất với tính an toàn cao trên thị trường. Đăng ký ngay tại: https://takeprofit.vn/tu-van-khuyen-nghi 

Thực trạng thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam

So với chứng khoán phái sinh quốc tế thì thời gian hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam ngắn hơn. Do đó đối với các nhà đầu tư thì chứng khoán phái sinh vẫn khá mới. 

- Năm 2017 là thời điểm đầu tiên chứng khoán phái sinh được ra mắt với sản phẩm đầu là hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Phiên giao dịch đầu tiên có tổng 487 hợp đồng. Như vậy chứng khoán phái sinh Việt Nam được mở cửa sau 17 năm từ ngày mở cửa thị trường chứng khoán cơ sở. 

- Đến năm 2018 thì khối lượng giao dịch đã tăng lên gấp 7 lần so với khối lượng giao dịch của năm đầu tiên. 

- Đến thời điểm hiện tại, có đến 95% nhà đầu tư là cá nhân và có 153 tài khoản giao dịch được mở mỗi ngày. 

- Hiện nay, trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam thì sản phẩm hợp đồng tương lai VN30 có tính thanh khoản cao và ổn định nhất, đặc biệt là trước những diễn biến phức tạp của đại dịch Covid. Năm 2020, bình quân khối lượng giao dịch đạt 160.000 hợp đồng/ phiên, và vào ngày 29/07/2020 thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đã đạt kỷ lục giao dịch hợp đồng tương lai VN30 với số lượng 356.033 hợp đồng. Trong 7 tháng đầu năm 2021, một kỷ lục mới được xác lập về khối lượng giao dịch đó là 403.266 hợp đồng trong phiên giao dịch vào ngày 12/07/2021. Dựa theo thống kê giao dịch tháng của hợp đồng tương lai VN30 có thể thấy xu hướng phát triển với mức độ ổn định tương đối của sản phẩm trong suốt 1000 phiên giao dịch. 

Như vậy có thể thấy đầu tư chứng khoán phái sinh mang nhiều ưu điểm so với cổ phiếu, trái phiếu tuy nhiên mức độ rủi ro của hình thức này cũng tương đối cao. Nhà đầu tư có thể kiếm lời rất nhanh trên thị trường chứng khoán phái sinh nhưng cũng có thể mất đi một số tiền đáng kể. Hy vọng các nhà đầu tư đã nắm được chứng khoán phái sinh là gì qua bài viết, cũng như xác định được lựa chọn đầu tư phù hợp cho mình. Chúc các nhà đầu tư có những giao dịch đúng đắn và thành công!

​

=> Hướng dẫn sử dụng bộ công cụ hỗ trợ đầu tư chứng khoán toàn diện. Đánh giá toàn cảnh thị trường, phân tích vĩ mô, phân tích nhóm ngành, phân tích cổ phiếu và bộ lọc chuyên sâu giúp nhận diện cơ hội.