Xemtailieu Tải về Chương trình luyện từ và câu
CHƯƠNG TRÌNH LUYỆN TỪ VÀ CÂU I. Chương trình và sách giáo khoa Luyện từ và câu 1. Chương trình và sách giáo khoa Luyện từ và câu lớp 2: 1.1.Nội dung chương trình: Chương trình Luyện từ và câu lớp 2 gồm 31 tiết: học kì 1: 16 tiết; học kì 2: 15 tiết, mỗi tuần có một tiết bao gồm các nội dung: - Ngữ âm và chữ viết: +Ghi nhớ một số quy tắc chính tả, chú ý quy tắc viết hoa tên người, địa danh Việt Nam…, viết hoa mở đầu câu. +Giới thiệu bảng chữ cái. - Từ vựng: +Học thêm khoảng 300 – 350 từ ngữ (kể cả thành ngữ, tục ngữ). +Học nghĩa một số thành ngữ, tục ngữ quen thuộc và nghĩa một số yếu tố gốc Hán thông dụng. - Ngữ pháp: +Nhận biết từ chỉ người, vật, hành động. +Nhận biết các kiểu câu và đặt câu theo mẫu Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? +Những bộ phận trả lời cho các câu hỏi Khi nào? Ở đâu? Như thế nào? Vì sao? Để làm gì? - Dấu câu: Dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, dấu phẩy. - Ghi nhớ các nghi thức lời nói khi chào hỏi, chia tay, mời, cảm ơn, xin lỗi, yêu cầu, tự giới thiệu… 1.2 Cấu trúc phân môn Luyện từ & câu trong sách giáo khoa: - Vị trí tiết học trong sách giáo khoa Luyện từ và câu được sắp xếp là tiết thứ 6 trong quy trình 10 tiết học về Tiếng Việt một tuần (sau các bài học: Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Tập đọc (bài thứ hai). - Cấu trúc của bài học trong sách giáo khoa: +Mỗi bài học Luyện từ và câu thông thường được trình bày gồm 3 – 4 bài tập (phần nhiều là 3 bài tập). +Cách sắp xếp các bài tập theo thứ tự: Những bài tập nhằm giúp học sinh nhận biết về từ ngữ theo chủ điểm hoặc từ loại. Những bài tập về nhận diện các dấu hiệu liên quan đến câu. Những bài tập vận dụng từ và câu trong giao tiếp. 2. Chương trình và sách giáo khoa Luyện từ và câu lớp 3: 2.1. Nội dung chương trình: Chương trình luyện từ và câu lớp 3 gồm 31 tiết (học kì 1:16 tiết; học kì 2: 15 tiết) mỗi tuần có một tiết gồm các nội dung - Mở rộng từ, hệ thống hoá, tích cực vốn từ theo các chủ điểm được học ở bài tập đọc (dựa vào vốn sống của học sinh, bài tập đọc, gợi ý của GV). Hình thức luyện tập mở rộng vốn từ thông qua các bài tập. Hệ thống bài tập luyện tập mở rộng vốn từ rất đa dạng, chủ điểm mở rộng hơn lớp 2, vốn từ nhiều hơn: + Bài tập tìm từ ngữ theo chủ điểm; + Bài tập tìm hiểu, nắm nghĩa của từ; + Bài tập quản lí, phân loại vốn từ; + Bài tập luyện cách sử dụng từ; - Từ loại : ôn luyện các từ chỉ sự vật, hoạt động, trạng thái, đặc điểm đã học ở lớp 2 - Về kiểu câu: Củng cố, ôn luyện các kiểu câu ở lớp 2: Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? Các thành phần trong câu trả lời câu hỏi: Ai? Là gì? Làm gì? Thế nào? Ở đâu? Bao giờ? Như thế nào? Bằng gì? Vì sao? Hình thức luyện tập về câu thông qua các dạng bài tập sau: +Trả lời câu hỏi +Tìm bộ phận câu trả lời câu hỏi +Đặt câu theo mẫu; ghép các bộ phận thành câu +Đặt câu hỏi cho các bộ phận câu và mở rộng câu bằng trạng ngữ, phụ ngữ (thông qua các câu hỏi và không gọi tên trạng ngữ), giúp học sinh hình dung được thành phần cấu tạo câu để HS giao tiếp có định hướng. - Dấu câu: Ôn luyện về một số dấu câu cơ bản: dấu chấm, dấu phẩy, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, học thêm về dấu hai chấm thông qua các bài tập đa dạng (yêu cầu cao hơn lớp 2) Hình thức luyện tập về dấu câu gồm các bài tập: + Chọn dấu câu đã cho điền vào chỗ trống. + Tìm dấu câu thích hợp điền vào chỗ trống. + Điền dấu câu đã cho vào chỗ thích hợp. + Tập ngắt câu. - Cung cấp cho HS một số hiểu biết sơ giản về các phép tu từ so sánh, nhân hoá (thông qua các bài tập). Bài tập tu từ so sánh: + Nhận diện (tìm) những sự vật, những hình ảnh, các vế so sánh, các từ so sánh… + Tập nhận biết tác dụng của so sánh. + Tập đặt câu có dùng biện pháp so sánh. Bài tập tu từ nhân hoá: + Nhận diện phép nhân hoá trong câu: cái gì được nhân hoá? Nhân hoá bằng cách nào? + Tập nhận biết cái hay của nhân hoá. + Tập nhận biết câu hay đoạn có nhân hoá. 2.2 Cấu trúc phân môn Luyện từ & câu trong sách giáo khoa: - Vị trí tiết học trong sách giáo khoa Luyện từ và câu được sắp xếp là tiết thứ 6 trong quy trình 9 tiết học về Tiếng Việt một tuần (sau các bài học: Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Tập đọc). - Cấu trúc của bài học trong sách giáo khoa: Cấu trúc bài học Luyện từ và câu lớp 3 như lớp 2. 3. Chương trình và SGK Luyện từ và câu lớp 4 3.1 Nội dung chương trình: - Mở rộng và hệ thống hoá vốn từ theo các chủ điểm: + Học kì I: Nhân hậu, Đoàn kết, Trung thực,Tự trọng, Ước mơ, Ý chí nghị lực, Trò chơi, đồ chơi. + Học kì II: Tài năng, Sức khoẻ, Cái đẹp, Dũng cảm, Du lịch, Thám hiểm, Lạc quan, yêu đời… - Cung cấp các kiến thức sơ giản về cấu tạo của tiếng và từ + Cấu tạo của tiếng. + Cấu tạo của từ: Từ đơn và từ phức; Các loại từ phức. - Từ loại: Cung cấp kiến thức sơ giản về một số loại từ cơ bản của tiếng Việt: danh từ, động từ, tính từ. - Câu: Cung cấp cho HS một số hiểu biết sơ giản về cấu tạo, công dụng và cách sử dụng các kiểu câu: câu hỏi, câu kể (bao gồm các kiểu câu: Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào?), câu khiến, câu cảm; Thêm trạng ngữ cho câu. - Ôn luyện kiến thức về công dụng và luyện tập sử dụng một số dấu câu: dấu hai chấm, dấu ngoặc kép, dấu chấm hỏi, dấu gạch ngang. 3.2 Cấu trúc phân môn Luyện từ và câu trong sách giáo khoa: * Cấu trúc kiểu bài lí thuyết gồm 3 phần: + Nhận xét: Cung cấp ngữ liệu: thường là những câu thơ, câu văn, đoạn văn, đoạn thơ có chứa các hiện tượng ngôn ngữ cần tìm hiểu. Cung cấp hệ thống câu hỏi gợi ý để HS tìm ra các đặc điểm có tính chất quy luật của hiện tượng được khảo sát. + Ghi nhớ: Là nội dung kiến thức và quy tắc sử dụng từ và câu được rút ra sau phần nhận xét để yêu cầu HS ghi nhớ. Ghi nhớ được đóng khung trong SGK. + Luyện tập: gồm hệ thống bài tập nhằm củng cố và vận dụng các kiến thức đã học vào những tình huống mới. Có 2 loại bài tập ở phần luyện tập là bài tập nhận diện và bài tập vận dụng. * Cấu trúc kiểu bài thực hành gồm: + Tên bài + Các bài tập từ 3-5 bài có mối quan hệ chắt chẽ với nhau. 4. Chương trình và SGK Luyện từ và câu lớp 5 4.1 Nội dung chương trình Luyện từ và câu ở lớp 5 được học 62 tiết, mỗi tuần 2 tiết trong cả năm học (trừ ôn tập), bao gồm các nội dung: - Mở rộng và hệ thống hoá vốn từ ngữ theo các chủ điểm: Tổ quốc, nhân dân; hoà bình, hữu nghị; Thiên nhiên; bảo vệ môi trường; hạnh phúc; Công dân; Trật tự, an ninh; Truyền thống; Nam và nữ; Trẻ em, quyền và bổn phận. Thông qua các bài tập: + Tìm từ ngữ theo chủ điểm; +Tìm hiểu nắm nghĩa của từ; + Phân loại từ ngữ; + Tìm hiểu nghĩa của tục ngữ, thành ngữ theo chủ điểm; + Luyện cách sử dụng từ. - Nghĩa của từ: Cung cấp một số tri thức sơ giản về các lớp từ có quan hệ về ngữ nghĩa và cách thức sử dụng: + Từ đồng nghĩa,luyện tập về từ đồng nghĩa. + Từ trái nghĩa,luyện tập về từ trái nghĩa. + Từ đồng âm, dùng từ đồng âm để chơi chữ. + Từ nhiều nghĩa, luyện tập về từ nhiều nghĩa. - Từ loại: + Đại từ, đại từ xưng hô. + Quan hệ từ, luyện tập về quan hệ từ. Dạy cho HS luyện tập sử dụng 2 loại từ này để HS ứng dụng vào hoạt động giao tiếp. - Câu ghép: + Cung cấp khái niệm câu ghép. + Cách nối các vế câu ghép. + Nối các vế câu ghép bằng quan hệ từ, bằng cặp từ hô ứng. - Ngữ pháp văn bản: Cung cấp các kiến thức sơ giản về 3 phương thức liên kết câu cơ bản: + Liên kết các câu trong bài bằng cách lặp từ ngữ. +Liên kết các câu trong bài bằng bằng cách thay thế từ ngữ. + Liên kết các câu trong bài bằng các từ ngữ nối. - Ôn tập: hệ thống hoá tất cả nội dung về từ và câu mà HS được học ở tiểu học. + Ôn tập về từ loại + Tổng kết vốn từ +Ôn tập về cấu tạo từ + Ôn tập về câu đơn + Ôn tập về dấu câu 4.2 Cấu trúc SGK luyện từ và câu lớp 5 Câu trúc các dạng bài lí thuyết và thực hành lớp 5 giống như lớp 4. II. Nhận xét nội dung dạy học Luyện từ và câu 1. Chương trình dạy học Luyện từ và câu Phân môn Luyện từ và câu có nhiệm vụ làm giàu vốn từ cho HS và trang bị cho các em một số kiến thức về từ, câu. ở lớp 2 và lớp 3 chỉ trình bày các kiến thức học sinh cần làm quen và nhận biết chúng thông qua các bài tậpthực hành. ở lớp 4 và lớp 5, các kiến thức lí thuyết được học thành tiết riêng. Đó là các nội dung như từ và cấu tạo từ, các lớp từ (đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng âm, nhiều nghĩa), từ loại, câu, các kiểu câu, thành phần câu, dấu câu, biện pháp liên kết câu. Ngoài ra, chương trình còn cung cấp cho HS một số kiến thức ngữ âm - chính tả như tiếng, cấu tạo tiếng. Những nội dung trên được được phân bố theo các lớp như sau: 1.1. Về vốn từ Nội dung vốn từ cung cấp cho HS: Ngoài các từ ngữ được dạy qua các bài tập đọc, chính tả, tập viết, … học sinh được cung cấp vốn từ một cách có hệ thống trong các bài từ ngữ theo chủ đề. Chương trình đã xác định vốn từ cần cung cấp cho HS. Đó là những từ ngữ thông dụng tối thiểu về thế giới xung quanh như công việc của HS ở trường và ở nhà, tình cảm gia đình và vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước, những phẩm chất và hoạt động của con người Những từ ngữ được dạy ở Tiểu học gắn với việc giáo dục cho HS tình yêu gia đình, nhà trường, yêu tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động Chúng làm giàu nhận thức, mở rộng tầm mắt của HS, giúp các em nhận thấy vẻ đẹp của quê hương, đất nước, con người, dạy các em biết yêu và ghét. Nội dung chương trình từ ngữ ở Tiểu học phải phù hợp với yêu cầu phát triển ngôn ngữ của HS đồng thời phải đảm bảo nguyên tắc giáo dục trong dạy từ. Lớp 2 Học sinh học thêm khoảng 300 − 350 từ ngữ (kể cả thành ngữ, tục ngữ quen thuộc và nghĩa của một số yếu tố gốc Hán thông dụng) theo các chủ đề: học tập; ngày, tháng, năm; đồ dùng học tập; các môn học; họ hàng, đồ dùng và công việc trong nhà; tình cảm, công việc gia đình; tình cảm gia đình; vật nuôi; các mùa, thời tiết, chim chóc, các loài chim; muông thú, loài thú; sông biển; cây cối; Bác Hồ; nghề nghiệp. Ngoài ra vốn từ còn được cung cấp ở các chủ đề mở rộng vốn từ theo ý nghĩa khái quát của từ (từ loại) trong các bài như: Từ chỉ sự vật, Từ chỉ hoạt động, Từ chỉ hoạt động, trạng thái, Từ chỉ đặc điểm, Từ chỉ tính chất và trong một bài về lớp từ: Từ trái nghĩa. Lớp 3 Học sinh học thêm khoảng 400 – 450 từ ngữ (kể cả một số thành ngữ, tục ngữ quen thuộc và nghĩa của một số yếu tố gốc Hán thông dụng và một số từ địa phương) theo các chủ đề: thiếu nhi; gia đình; trường học; cộng đồng; quê hương; từ địa phương; các dân tộc; thành thị, nông thôn; Tổ quốc, sáng tạo, nghệ thuật, lễ hội, thể thao, các nước, thiên nhiên. Ngoài ra, vốn từ còn được mở rộng trong các bài ôn tập về từ chỉ sự vật, từ chỉ hoạt động, trạng thái, từ chỉ đặc điểm, tính chất. Lớp 4 Học sinh học thêm khoảng 500 – 550 từ ngữ (kể cả thành ngữ, tục ngữ và một số yếu tố gốc Hán thông dụng) theo các chủ đề: nhân hậu, đoàn kết; trung thực, tự trọng; ước mơ, ý chí nghị lực; trò chơi, đồ chơi; tài năng, sức khỏe, cái đẹp, dũng cảm, khám phá, phát minh; du lịch, thám hiểm; lạc quan. Lớp 5 Học sinh học thêm khoảng 600 – 650 từ ngữ (kể cả thành ngữ, tục ngữ và một số yếu tố gốc Hán thông dụng) theo các chủ đề: Tổ quốc, nhân dân; hoà bình, hữu nghị, hợp tác; thiên nhiên; bảo vệ môi trường; hạnh phúc; công dân; trật tự, an ninh; truyền thống; nam và nữ; trẻ em, quyền và bổn phận. 1.2. Các mạch kiến thức và kĩ năng về từ và câu Lớp 2 - Từ và câu. - Các lớp từ: từ trái nghĩa. - Từ loại: từ chỉ sự vật, từ chỉ hoạt động, trạng thái, từ chỉ đặc điểm, tính chất. - Các kiểu câu: Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? Khẳng định, phủ định. - Cấu tạo câu (thành phần câu): Đặt trả lời câu hỏi “Khi nào?”, Đặt trả lời câu hỏi “ở đâu?”, Đặt trả lời câu hỏi “Như thế nào?”, Đặt trả lời câu hỏi “Vì sao?”, Đặt trả lời câu hỏi “Để làm gì?”. - Dấu câu: Dấu chấm hỏi, dấu phẩy, dấu chấm than, dấu chấm. - Ngữ âm – chính tả: Tên riêng và cách viết tên riêng. Lớp 3 - Từ loại: Ôn tập về từ chỉ sự vật, ôn tập về từ chỉ hoạt động, trạng thái, ôn tập về từ chỉ đặc điểm. - Biện pháp tu từ: So sánh, nhân hóa. - Các kiểu câu: Ôn tập về câu “Ai là gì?”, ôn tập về câu “Ai làm gì?”, ôn tập về câu “Ai thế nào?”. - Cấu tạo câu: Ôn tập cách đặt và trả lời câu hỏi “Khi nào?”, ôn tập cách đặt và trả lời câu hỏi “ở đâu?”, ôn tập cách đặt và trả lời câu hỏi “Vì sao?”, Đặt và trả lời câu hỏi “Bằng gì?”. - Dấu câu: Dấu chấm, dấu phẩy, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, dấu hai chấm. Lớp 4 - Cấu tạo từ: Từ đơn, từ phức, từ ghép, từ láy. - Từ loại: Danh từ, danh từ chung, danh từ riêng, động từ, tính từ. - Các kiểu câu: Câu hỏi và dấu chấm hỏi, Dùng câu hỏi với mục đích khác, Giữ phép lịch sự khi đặt câu hỏi, Câu kể, Câu kể “Ai làm gì?”, Câu kể “Ai thế nào?”, Câu kể “Ai là gì?”, Luyện tập câu kể “Ai làm gì?”. Câu khiến, Cách đặt câu khiến, Giữ phép lịch sự khi bày tỏ yêu cầu, đề nghị, Câu cảm. - Cấu tạo câu (thành phần câu): Vị ngữ trong câu kể “Ai làm gì?”, Chủ ngữ trong câu kể “Ai làm gì?”, Vị ngữ trong câu kể “Ai thế nào?”, Chủ ngữ trong câu kể “Ai thế nào?”, Vị ngữ trong câu kể “Ai là gì?”, Chủ ngữ trong câu kể “Ai là gì?”; Thêm trạng ngữ cho câu; Thêm trạng ngữ chỉ nơi chốn cho câu; Thêm trạng ngữ chỉ thời gian cho câu; Thêm trạng ngữ chỉ nguyên nhân cho câu; Thêm trạng ngữ chỉ mục đích cho câu; Thêm trạng ngữ chỉ phương tiện cho câu. - Dấu câu: Dấu hai chấm, dấu ngoặc kép, dấu chấm hỏi, dấu gạch ngang. - Ngữ âm - chính tả: Cấu tạo tiếng; Cách viết tên người, tên địa lí Việt Nam; Cách viết tên người, tên địa lí nước ngoài; Cách viết tên các cơ quan, tổ chức, giải thưởng, danh hiệu, huân chương. Lớp 5 - Các lớp từ: Từ đồng nghĩa; Từ trái nghĩa; Từ đồng âm; Dùng từ đồng âm chơi chữ; Từ nhiều nghĩa. - Cấu tạo từ: Ôn tập về từ và cấu tạo từ. - Từ loại: Đại từ; Đại từ xưng hô; Quan hệ từ; Luyện tập về quan hệ từ; Ôn tập về từ loại. - Kiểu câu: Ôn tập về câu; Câu ghép; Cách nối các vế câu ghép; Nối các vế câu ghép bằng quan hệ từ; Nối các vế câu ghép bằng cặp từ hô ứng. - Dấu câu: Ôn tập về dấu câu (dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than); Ôn tập về dấu phẩy, dấu hai chấm, dấu ngoặc kép, dấu gạch ngang. - Liên kết câu: Liên kết các câu trong bài bằng phép lặp từ ngữ; Liên kết các câu trong bài bằng phép thay thế từ ngữ; Liên kết bằng phép nối. 2. Các kiểu bài học LT&C trong sách giáo khoa Phần lớn các bài học LT&C trong sách giáo khoa được cấu thành từ một tổ hợp bài tập. Đó là toàn bộ các bài học LT&C ở lớp 2, 3 và các bài luyện tập, ôn tập LT&C ở lớp 4, 5. Ngoài ra ở lớp 4, 5 còn có bài lí thuyết về từ và câu. - Bài LT&C ở lớp 2, 3 trong SGK được ghi tên theo phân môn, còn các tên bài chỉ được ghi ở phần mục lục. Hầu hết các bài học LT&C ở lớp 2, 3 bao gồm cả nhiệm vụ luyện từ và luyện câu. Các tên bài thể hiện điều này. Ví dụ: Mở rộng vốn từ: Từ ngữ về học tập – Dấu chấm hỏi (lớp 2 tuần 1); Mở rộng vốn từ: Thiên nhiên - Ôn tập câu “Ai là gì?” (lớp 3 tuần 1). Ở lớp 4, 5, các bài học đã tách thành những bài luyện từ và luyện câu riêng. Ví dụ các tên bài: Từ ghép và từ láy (lớp 4 tuần 4), Câu hỏi và dấu chấm hỏi (lớp 4 tuần 13). - Các bài học theo các mạch kiến thức từ, câu có thể chia thành hai kiểu: bài lí thuyết và bài luyện tập. Những bài được xem là bài lí thuyết về từ và câu lớp 4, 5 là những bài được đặt tên theo một mạch kiến thức và có phần ghi nhớ được đóng khung. Bài lí thuyết về từ và câu gồm có ba phần. Phần Nhận xét đưa ngữ liệu chứa hiện tượng cần nghiên cứu và hệ thống câu hỏi giúp HS nhận xét, phân tích để tìm hiểu nội dung bài học, giúp HS rút ra được những nội dung của phần ghi nhớ. Phần Ghi nhớ tóm lược những kiến thức và quy tắc của bài học. Phần Luyện tập là một tổ hợp bài tập nhằm vận dụng kiến thức đã học vào trong hoạt động nói, viết. Bài luyện tập là những bài có tên gọi “Luyện tập”, chỉ gồm các bài tập nhưng cũng có khi có thêm những nội dung kiến thức mới, ví dụ kiến thức về các tiểu loại danh từ ở bài luyện tập về danh từ, kiến thức về các kiểu từ ghép trong bài luyện tập về từ ghép. Bài ôn tập và kiểm tra là nhóm bài có tên gọi “Ôn tập” và các bài có nội dung luyện từ và câu trong tuần ôn tập giữa học kì, cuối học kì, cuối năm. 3. Các nhóm, dạng bài tập Luyện từ và câu Quan điểm thực hành được quán triệt trong dạy học LT&C. Điều đó thể hiện ở việc các nội dung dạy học LT&C được xây dựng dưới dạng các bài tập. Vì vậy, việc mô tả nội dung dạy học LT&C không tách rời với việc chỉ ra những nhóm, dạng bài tập. - Dựa vào nội dung dạy học, các bài tập LT&C được chia làm hai mảng lớn là mảng bài tập làm giàu vốn từ và mảng bài tập theo các mạch kiến thức và kĩ năng về từ và câu. + Bài tập làm giàu vốn từ được chia thành ba nhóm: bài tập dạy nghĩa, bài tập hệ thống hóa vốn từ và bài tập dạy sử dụng từ (tích cực hóa vốn từ). + Bài tập theo các mạch kiến thức và kĩ năng về từ và câu được chia ra thành các nhóm: bài tập luyện từ (bài tập về các lớp từ, về biện pháp tu từ, cấu tạo từ, từ loại), bài tập luyện câu (các kiểu câu, cấu tạo câu, dấu câu, biện pháp liên kết câu), ngoài ra còn có nhóm bài tập về cấu tạo tiếng và quy tắc viết hoa. - Dựa vào đặc điểm hoạt động của HS, bài tập theo các mạch kiến thức kĩ năng về từ và câu có thể được chia ra thành hai mảng lớn: + Những bài tập có tính chất nhận diện, phân loại, phân tích (bài tập ngôn ngữ) + Những bài tập có tính chất xây dựng tổng hợp (bài tập lời nói). Trong các bài tập nhận diện, phân loại các đơn vị từ, câu thì các đơn vị ngôn ngữ và các kiểu loại đơn vị ngôn ngữ có thể nằm trong câu, đoạn. Lúc này việc vạch đường ranh giới từ là rất quan trọng. Nếu các từ được để rời, đường ranh giới từ đã được vạch sẵn thì cần lưu ý những trường hợp đồng âm, đa nghĩa. 4. Cấu trúc bài LTVC a) * Lý thuyết từ - Nhận xét - Ghi nhớ - Luyện tập: + Bài tập nhận diện: bài tập về cấu tạo từ, các bài tập về cấu trúc nghĩa (nghĩa đen, nghĩa bóng), các bài tập về các trường nghĩa (các lớp từ đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng âm), bài tập về từ loại, bài tập về cấu tạo câu, bài tập về liên kết câu. + Bài tập vận dụng Cấu tạo của bài lí thuyết về từ, câu gồm ba phần: nhận xét, ghi nhớ và luyện tập. - Phần Nhận xét đưa ra ngữ liệu chứa hiện tượng ngôn ngữ cần nghiên cứu. Đó là những câu thơ, câu văn, bài thơ, bài văn. Hiện tượng ngôn ngữ cần tìm hiểu nhiều lúc được lưu ý bằng cách in nghiêng hoặc in đậm. Phần nhận xét có các câu hỏi gợi ý giúp HS tìm ra các đặc điểm có tính chất quy luật của hiện tượng được khảo sát. - Phần Ghi nhớ là kết luận được rút ra một cách tự nhiên từ phần Nhận xét. Đó cũng chính là nội dung lí thuyết và các quy tắc sử dụng từ, câu cần cung cấp cho HS - Phần Luyện tập là trọng tâm của giờ dạy. Phần này giúp HS củng cố và vận dụng những kiến thức lí thuyết đã học vào những bài tập cụ thể. Các bài tập này có hai nhiệm vụ ứng với hai dạng bài tập. + Bài tập nhận diện giúp HS nhận ra hiện tượng về từ và câu cần nghiên cứu. ở mức yêu cầu thấp, những hiện tượng này được nêu sẵn trong các ngữ liệu khác. Ví dụ “Ghi lại các từ đơn và từ phức trong đoạn sau”, “Tìm chủ ngữ và vị ngữ trong các câu sau”. Mức yêu cầu cao hơn, HS phải tự tìm các hiện tượng về từ, câu vừa học trong vốn tiếng Việt của mình. Ví dụ “Tìm các từ chỉ trạng thái của các sự vật dòng thác, lá cờ”. Đây cũng chính là kiểu bài tập hệ thống hóa vốn từ trong các bài tập làm giàu vốn từ. Dựa vào các nội dung lí thuyết về từ, câu, có thể chia các bài tập nhận diện thành các bài tập về cấu tạo từ, các bài tập về cấu trúc nghĩa (nghĩa đen, nghĩa bóng), các bài tập về các trường nghĩa (các lớp từ đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng âm), bài tập về từ loại, bài tập về cấu tạo câu, bài tập về liên kết câu. - Bài tập vận dụng tạo điều kiện cho HS sử dụng những đơn vị từ ngữ, ngữ pháp đã học vào hoạt động nói năng của mình. Ví dụ “Hãy viết một câu có dùng tính từ nói về một người bạn hoặc người thân của em”, “Hãy đặt một câu để tự hỏi mình”. b) Hệ thống bài tập Luyện từ và câu 2.1.1. Bài tập làm giàu vốn từ Làm giàu vốn từ còn được gọi là mở rộng vốn từ, là nhiệm vụ của các bài học có tên gọi “Mở rộng vốn từ”. a. Bài tập dạy nghĩa từ Các bài tập dạy nghĩa từ được quan niệm là những bài tập nhằm làm rõ nghĩa của các đơn vị mang nghĩa như tiếng, từ, cụm từ, các thành ngữ, tục ngữ. Ví dụ, các bài tập đọc thường có mục ghi chú, giải nghĩa các từ ngữ cho HS. Các bài tập dạy nghĩa cũng nhằm mục đích này. Bài tập giải nghĩa từ xuất hiện trong phân môn LT&C không nhiều nhưng việc giải nghĩa từ lại thường xuyên phải thực hiện không chỉ trong giờ LT&C mà trong rất nhiều giờ học khác của môn học Tiếng Việt và các môn học khác. a1. Tương ứng với biện pháp giải nghĩa từ bằng trực quan có các bài tập dạy nghĩa từ bằng tranh vẽ. Có thể chia các bài tập dạy nghĩa từ bằng tranh vẽ thành 3 dạng: 1/ Bài tập yêu cầu tìm sự tương ứng giữa từ cho sẵn với hình vẽ. Ví dụ 1: Chọn tên gọi cho mỗi người, mỗi vật, mỗi việc được vẽ dưới đây (các từ cho sẵn: học sinh, nhà, xe đạp, múa, trường, chạy, hoa hồng, cô giáo)(TV2 - tập1). Ví dụ 2: Chọn cho mỗi con vật dưới đây một từ chỉ đúng hoạt động của nó: nhanh, chậm, khoẻ, trung thành (TV2 - tập 1). 2/ Dạng bài tập dựa vào tranh tìm từ tương ứng. Ví dụ 1: Tìm những từ chỉ sự vật (người, đồ vật, con vật, cây cối) được vẽ dưới đây (TV2 -tập 1) Ví dụ 2: Các tranh dưới đây vẽ một số hoạt động của người. Hãy tìm từ chỉ mỗi hoạt động đó (TV2 - tập 1) 3/ Dạng bài tập gọi tên các vật được vẽ ẩn trong các tranh. Đây là những bài tập vui với các tranh đố. Ví dụ: Tìm các từ chỉ đồ vật học tập trong tranh sau (TV2 - tập 1) a2. Giải nghĩa bằng cách đối chiếu so sánh với từ khác. Ví dụ: Phân biệt nghĩa của các cụm từ: khu dân cư, khu sản xuất, khu bảo tồn thiên nhiên. (TV5 - tập 1) a3. Giải nghĩa các từ bằng các từ đồng nghĩa, trái nghĩa. Ví dụ: “Siêng năng là chăm chỉ”; “Ngăn nắp là không lộn xộn”. Tương ứng với cách giải nghĩa này, SGK có các bài tập yêu cầu giải nghĩa bằng đồng nghĩa hoặc trái nghĩa. Ví dụ: Hãy giải nghĩa các từ dưới đây bằng từ trái nghĩa với nó: a. Trẻ con b. Cuối cùng c. Xuất hiện d. Bình tĩnh M: Trẻ con: trái nghĩa với người lớn. (Tiếng Việt 2 - tập 2 - tr.137) Yêu cầu của các bài tập này là dùng những từ cùng nghĩa hoặc có nghĩa trái ngược với nghĩa của từ cần giải nghĩa làm phương tiện để giải nghĩa từ. a4. Giải nghĩa bằng cách phân tích từ thành các thành tố (tiếng) và giải nghĩa từng thành tố này. a5. Giải nghĩa bằng định nghĩa. Giải nghĩa bằng định nghĩa là biện pháp giải nghĩa phổ biến nhất trong SGK. Đây là biện pháp giải nghĩa bằng cách nêu nội dung nghĩa (tập hợp các nét nghĩa) bằng một định nghĩa. Ví dụ: “Tự trọng là coi trọng và gìn giữ phẩm giá của mình” (Tiếng Việt 4 - tập 1 - tr. 49) Loại bài tập này có 3 tiểu dạng: - Dạng 1: Cho sẵn từ, yêu cầu tìm trong các nghĩa đã cho nghĩa phù hợp với từ. Ví dụ: Chọn ý thích hợp nhất để giải nghĩa từ hạnh phúc: a. Cảm giác dễ chịu vì được ăn ngon, ngủ yên. b. Trạng thái vui sướng vì cảm thấy hoàn toàn đạt được ý nguyện. c. Hồ hởi, háo hức, sẵn sàng làm mọi việc. (Tiếng Việt 5 - tập 1) - Dạng 2: Cho từ và nghĩa của từ, yêu cầu học sinh xác lập sự tương ứng. Ví dụ: Tìm từ trong ngoặc đơn hợp với mỗi nghĩa sau: a. Dòng nước chảy tương đối lớn, trên đó thuyền bè đi lại được. b. Dòng nước chảy tự nhiên ở đồi núi. c. Nơi đất trũng, chứa nước, tương đối rộng và sâu, ở trong đất liền. (suối, hồ, sông) (Tiếng Việt 2 - tập 2 - tr. 64) - Dạng 3: Cho sẵn từ, yêu cầu học sinh xác lập nội dung nghĩa tương ứng. Dạng bài tập này ít xuất hiện trong sách giáo khoa. Ví dụ 1: Hãy giải thích nghĩa của từ ngữ chỉ phẩm chất mà em chọn trong các phẩm chất ở mục 1 (dũng cảm, cao thượng, năng nổ, thích ứng được với mọi hoàn cảnh, biết quan tâm đến mọi người, khoan dung và dịu dàng). (Tiếng Việt 5 - tập 2) Ví dụ 2: Ghép tiếng bảo với nghĩa là giữ, gánh vác, chịu trách nhiệm với mỗi tiếng sau để tạo thành từ phức và tìm hiểu nghĩa của mỗi từ đó (có thể sử dụng Từ điển Tiếng Việt): đảm, hiểm, quản, tàng, toàn, tồn, trợ, vệ. (Tiếng Việt 5 - tập 2) Ví dụ 3: Em hiểu các thành ngữ dưới đây như thế nào? a. Cầu được ước thấy b. Ước sao được vậy c. Ước của trái mùa d. Đứng núi này trông núi nọ. (Tiếng Việt 4 - tập 1 - tr. 88) b. Bài tập hệ thống hoá vốn từ Trong SGK Tiếng Việt, kiểu bài tập hệ thống hoá vốn từ chiếm tỉ lệ cao suốt từ lớp 2 đến lớp 5. Dựa vào đặc trưng của hoạt động liên tưởng khi tìm từ ngữ, có thể chia bài tập hệ thống hoá vốn từ thành nhiều nhóm, dạng. b1. Nhóm bài tập tìm từ Dựa vào quy luật liên tưởng, người ta chia nhóm bài tập tìm từ thành: 1/Bài tập tìm từ có cùng chủ đề. Ở Tiểu học, biện pháp được sử dụng phổ biến nhất để hệ thống hoá vốn từ là mở rộng vốn từ theo chủ đề. Theo từng chủ đề, người ta lựa chọn từng văn bản cho giờ tập đọc. Các từ trong các bài học mở rộng vốn từ cũng được đưa ra theo quy luật liên tưởng cùng chủ đề. Đây là cơ sở của những bài tập tìm từ có cùng chủ đề như: Ví dụ 1: Tìm các từ: - Chỉ đồ dùng học tập M: bút - Chỉ hoạt động của HS M: đọc - Chỉ tính nết của HS M: chăm chỉ (TV2 - tập 1 - trang 9) Ví dụ 2: Kể tên các loài cây mà em biết theo nhóm: - Cây lương thực, thực phẩm M: lúa - Cây ăn quả M: cam - Cây lấy gỗ M: xoan - Cây bóng mát M: bàng - Cây hoa M: cúc (TV2 - tập 2 - trang 87) Nhiều bài tập tìm từ ngữ cùng chủ điểm không có các từ mẫu, ví dụ: hãy tìm 3 từ nói về tình cảm thương yêu giữa anh chị em (TV2 - tập 1 – trang 116). Các từ cần tìm có lúc được huy động trong vốn của HS, cũng có lúc bài tập chỉ yêu cầu HS tìm các từ có sẵn trong một văn bản. Ví dụ: Tìm những từ chỉ người trong gia đình, họ hàng ở câu chuyện Sáng kiến của bé Hà (Tiếng Việt 2 - tập 1 - tr.82). Có những bài tập yêu cầu tìm những từ có cùng chủ điểm lớn, có khi yêu cầu HS tìm những từ có chung một nét nghĩa, một dấu hiệu ngữ nghĩa nào đó, tức là tìm một nhóm từ nhỏ hơn. Ví dụ: Tìm các từ chỉ hành động bảo vệ môi trường. 2/ Bài tập tìm từ cùng lớp từ vựng. Nhóm bài tập hệ thống hoá vốn từ theo các lớp từ vựng có số lượng nhiều, chúng không chỉ có mặt trong các bài học có tên gọi Mở rộng vốn từ mà còn chiếm số lượng lớn trong các bài học theo các mạch kiến thức về từ như các bài Từ đồng nghĩa, Từ trái nghĩa, Từ đồng âm. Ngay từ lớp 2 đã xuất hiện nhiều bài tập kiểu như “Tìm từ cùng nghĩa (gần nghĩa hoặc trái nghĩa) với từ cho sẵn”. Ví dụ: Tìm từ trái nghĩa với mỗi từ sau: tốt, ngoan, nhanh, trắng, cao, khoẻ. M: tốt – xấu (Tiếng Việt 2 – tập 1- tr. 123) 3/ Bài tập tìm từ cùng từ loại, tiểu loại. Nhóm bài tập hệ thống hoá vốn từ theo từ loại, tiểu loại của từ được sử dụng nhiều trong SGK. 4/ Bài tập tìm từ có cùng đặc điểm cấu tạo. Đây là nhóm bài tập mở rộng vốn từ theo đặc điểm cấu tạo. Những bài tập này có số lượng lớn trong SGK Tiếng Việt, đó là các bài tập yêu cầu tìm các từ có tiếng đã cho hoặc dựa vào nghĩa của tiếng để phân loại các nhóm từ. Ngay từ lớp 2 đã có những bài tập hệ thống hoá vốn từ theo cấu tạo từ yêu cầu HS dựa vào một tiếng cho sẵn để tìm những từ có tiếng đó. Bài tập hệ thống hoá vốn từ theo đặc điểm cấu tạo từ có tác dụng lớn giúp HS mở rộng, phát triển vốn từ. Đó là các bài tập như: Ví dụ 1: Tìm các từ - Có tiếng học M: học hành - Có tiếng tập M: tập đọc (TV2 - tập 1 - trang 17) Ví dụ 2: Ghép các tiếng sau thành những từ có hai tiếng: yêu, thương, quý, mến, kính. M: yêu mến, quý mến. (TV2 - tập 1 - trang 99) b2. Nhóm bài tập phân loại từ Bài tập phân loại từ là những bài tập cho sẵn các từ, yêu cầu HS phân loại theo một căn cứ nào đó. Bài tập có thể cho sẵn các từ rời, cũng có thể để các từ ở trong câu, đoạn. Các căn cứ để phân loại cũng chính là những căn cứ để tìm từ trong nhóm bài tập tìm từ. Chẳng hạn dựa vào nghĩa, yêu cầu HS phân nhóm từ như: Ví dụ1: Xếp các hành động nêu trong ngoặc đơn vào nhóm thích hợp: a) Hành động bảo vệ môi trường b) Hành động phá hoại môi trường (chặt cây, trồng cây, đánh cá bằng mìn, trồng rừng, xả rác bừa bãi, đốt nương, săn bắt thú rừng, phủ xanh đồi trọc, đánh cá bằng điện, buôn bán động vật hoang dã) (TV5 - tập 1) Ví dụ 2: Cho các từ ngữ sau: công an, đồn biên phòng, tòa án, xét xử, bảo mật, cánh giác, cơ quan an ninh, giữ bí mật, thẩm phán. Hãy xếp các từ ngữ trên vào các nhóm thích hợp: a) Chỉ người, cơ quan thực hiện công việc bảo vệ trật tự, an ninh. b) Chỉ hoạt động bảo vệ trật tự, an ninh hoặc yêu cầu của việc bảo vệ trật tự, an ninh. (TV5 - tập 2) Trong nhóm bài tập phân loại từ dựa vào cấu tạo, những bài tập dựa vào nghĩa của tiếng có ở trong từ để phân loại từ được sử dụng nhiều. Ví dụ 1: Xếp những từ chứa tiếng “công” cho dưới đây vào nhóm thích hợp: công dân, công nhân, công bằng, công cộng, công lí, công nghiệp, công chúng, công minh, công tâm. a) “công”có nghĩa là “của nhà nước, của chung” b) “công” có nghĩa là “không thiên vị” c) “công” có nghĩa là “thợ”, “khéo tay”.(TV5 - tập 2) Ví dụ 2: Dựa theo nghĩa của tiếng “truyền”, xếp các từ trong ngoặc đơn thành 3 nhóm: a) “truyền” có nghĩa là trao lại cho người khác (thường thuộc thế hệ sau). b) “truyền” có nghĩa là lan rộng hoặc làm lan rộng ra cho nhiều người biết. c) “truyền” có nghĩa là nhập vào hoặc đưa vào cơ thể người. (truyền thống, truyền bá, truyền nghề, truyền tin, truyền máu, truyền hình, truyền nhiễm, truyền ngôi, truyền tụng) (TV5 - tập 2) c. Bài tập sử dụng từ (tích cực hoá vốn từ) Những bài tập được sử dụng ở Tiểu học để dạy dùng từ là bài tập điền từ, bài tập thay thế từ, bài tập tạo ngữ, bài tập đặt câu, bài tập viết đoạn văn, bài tập chữa lỗi dùng từ. c1. Bài tập điền từ. Bài tập điền từ là kiểu bài tập được sử dụng nhiều ở Tiểu học. Loại bài tập này có hai mức độ: - Cho trước các từ, yêu cầu HS tìm trong số những từ đã cho những từ thích hợp để điền vào chỗ trống trong câu, đoạn cho sẵn. Ví dụ 1: Chọn từ trong ngoặc đơn thích hợp với mỗi chỗ trống (giơ, đuổi, chạy, nhe, luồn) Con mèo, con mèo … theo con chuột … vuốt,… nanh Con chuột… quanh Luồn hang… hốc (Đồng dao TV2 - tập 1 - trang 67) Ví dụ 2: Chọn từ thích hợp trong ngoặc đơn để điền vào chỗ trống: a) Đồng bào miền núi thường trồng lúa trên những thửa ruộng… b) Những ngày lễ hội, đồng bào các dân tộc Tây Nguyên thường tập trung bên … để múa hát. c) Để tránh thú dữ, nhiều dân tộc miền núi có thói quen ở… d)Truyện Hũ bạc của người cha là truyện cổ của dân tộc… (nhà rông, nhà sàn, Chăm, bậc thang) (TV3 - tập 1 - trang 126) - Không cho trước các từ mà để HS tự tìm trong vốn từ của mình mà điền vào. Ví dụ: Em chọn từ ngữ nào điền vào chỗ trống để tạo thành câu hoànchỉnh? a) Cháu … ông bà. b) Con … cha mẹ. c) Em … anh chị. (TV2 - tập 1 - trang 99) c2. Bài tập thay thế từ Bài tập thay thế từ là những bài tập yêu cầu HS thay thế một từ (ngữ) bằng một từ (ngữ) khác cho đúng hoặc hay hơn. Các từ cần thay cũng có thể được cho sẵn hoặc không cho sẵn như bài tập điền từ. Nhiều khi những bài tập thay thế từ được sử dụng kết hợp để dạy các mạch kiến thức về từ, câu. Những bài tập này được sử dụng nhiều để dạy từ đồng nghĩa như: Ví dụ 1: Tìm từ ngữ trong ngoặc đơn có thể thay thế cho từ quê hương ở đoạn văn sau: Tây Nguyên là quê hương của tôi. Nơi đây, tôi đã lớn lên trong địu vải thân thương của má, trong tiếng ngân vang của dòng thác, trong hương thơm ngào ngạt của núi rừng. (quê quán, quê cha đất tổ, đất nước, giang sơn, nơi chôn rau cắt rốn) (TV3 - tập 1 - trang 89) Ví dụ 2: Thay từ bảo vệ trong câu sau bằng một từ đồng nghĩa với nó: Chúng em bảo vệ môi trường sạch đẹp. (TV5 - tập 1) Có khi bài tập còn yêu cầu giải thích vì sao từ nào đó có thể hoặc không thể thay thế từ đã cho. c3. Bài tập tạo ngữ Bài tập tạo ngữ nhằm luyện cho HS biết kết hợp các từ. Ví dụ: Ghép từ công dân vào trước hoặc sau từng từ dưới đây để tạo thành những cụm từ có nghĩa: Nghĩa vụ, quyền, ý thức, bổn phận, trách nhiệm, gương mẫu, danh dự (TV5 - tập 2) c4. Bài tập dùng từ đặt câu Đây là những bài tập yêu cầu HS tự đặt câu với một từ hoặc một số từ cho trước. Ví dụ 1: Đặt câu với mỗi từ em tìm được ở bài tập 1 (từ mẫu ở bài tập 1: thương yêu, biết ơn) (TV2 - tập 2 - trang 104) Ví dụ 2: Đặt câu với mỗi danh từ chỉ khái niệm em vừa tìm được. (TV4 - tập 1 trang 53) c5. Bài tập viết đoạn văn Ngoài những yêu cầu như bài tập dùng từ đặt câu, bài tập viết đoạn văn còn yêu cầu HS viết các câu có liên kết với nhau để thành đoạn. Ví dụ 1: Chọn một trong các cụm từ ở bài tập 2 làm đề tài (M: phủ xanh đồi trọc), em hãy viết một đoạn văn khoảng năm câu về đề tài đó.(TV5 - tập 1) Ví dụ 2: Dựa vào nội dung câu nói của Bác Hồ: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”, em hãy viết một đoạn văn khoảng năm câu về nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc của mỗi công dân. (TV5 - tập 2) c6. Bài tập chữa lỗi dùng từ Bài tập chữa lỗi dùng từ là bài tập đưa ra những câu dùng từ sai, yêu cầu HS nhận ra và sửa chữa. 2.1.2. Bài tập theo các mạch kiến thức, kĩ năng về từ và câu Như trên đã nói, các mạch kiến thức, kĩ năng được dạy trong giờ LT & C gồm các mạch kiến thức, kĩ năng về từ, câu và kiến thức ngữ âm (cấu tạo âm tiết), quy tắc chính tả. Các bài tập theo mạch kiến thức, kĩ năng về từ bao gồm các nội dung: - Khái niệm từ - Cấu tạo từ - Từ loại - Biện pháp tu từ - Các lớp từ có quan hệ nghĩa: từ đa nghĩa, đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng âm, đồng âm chơi chữ. Các bài tập theo mạch kiến thức, kĩ năng về câu bao gồm các nội dung: - Khái niệm câu - Các kiểu câu - Thành phần câu - Các kiểu liên kết câu. Các bài tập theo mạch kiến thức về ngữ âm gồm cấu tạo tiếng và quy tắc viết hoa. Dựa vào đặc điểm hoạt động của học sinh, có thể chia bài tập LT & C thành hai loại: - Những bài tập có tính chất nhận diện, phân tích, phân loại - Những bài tập có tính chất xây dựng tổng hợp. Tải về bản full