Cơ Hội Nào Cho Libya?

Chiến dịch tấn công ban đầu do Mỹ chỉ huy mang tên "Bình minh Odyssey", sau đó chuyển giao cho Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) với một tên gọi mới là “Người bảo vệ thống nhất” kéo dài suốt 7 tháng, đã làm thay đổi hoàn toàn cục diện chính trị tại Libya.

Sau 10 năm, một chính phủ chuyển tiếp mới được thành lập ở Libya vừa tuyên thệ nhậm chức với nhiệm vụ chuẩn bị cho các cuộc bầu cử toàn quốc, dự kiến sẽ diễn ra vào cuối năm nay. Diễn biến tích cực này được coi là tín hiệu của hòa giải và đoàn kết ở Libya, song liệu đây đã thực sự là cơ hội để quốc gia Bắc Phi thoát khỏi một thập niên chìm trong hỗn loạn và xung đột sau chính biến năm 2011?

Đầu năm 2011, làn sóng “Mùa xuân Arab” vốn diễn ra ở khắp khu vực Trung Đông - Bắc Phi cũng đã tràn vào Libya với các cuộc biểu tình lan rộng tại thủ đô Tripoli và các thành phố Benghazi, Misrata... đòi nhà lãnh đạo Muammar Gadhafi từ chức, kéo theo một loạt vụ đụng độ giữa quân đội chính phủ và lực lượng đối lập. Trong bối cảnh đó, chiến dịch can thiệp quân sự của phương Tây được coi là “sự hậu thuẫn” đối với phe đối lập Libya, dẫn đến chính quyền của nhà lãnh đạo Muammar Gadhafi bị lật đổ. Khi tuyên bố kết thúc chiến dịch vào ngày 31/10/2011, các lực lượng của NATO đã thực hiện 26.000 chuyến bay oanh kích Libya trong vòng 7 tháng. Tuy nhiên, chiến dịch can thiệp quân sự tại Libya khi đó cũng vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ trên thế giới khi gây thương vong cho dân thường và tàn phá nặng nề đất nước Bắc Phi.

Điều đáng nói hơn, sau cuộc chính biến năm 2011, Libya chưa thực sự có một ngày bình yên. Nói cách khác, Libya đã trở thành một trong những điểm nóng xung đột khó hàn gắn và phức tạp nhất hậu làn sóng “Mùa xuân Arab”. Tình trạng tranh giành quyền lực, xung đột phe phái kéo dài kèm theo sự can dự của nhiều bên liên quan đã biến đất nước giàu dầu mỏ này trở thành một “đấu trường quốc tế” của các thế lực bên ngoài.

Đất nước Libya sau năm 2011 bị chia cắt và chìm trong cảnh hỗn loạn kéo dài cho đến nay, trở thành “thiên đường” cho các chiến binh Hồi giáo cực đoan và các nhóm vũ trang hoành hành, trong đó có tổ chức khủng bố “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng. Cũng chính vì tình trạng “vô chính phủ”, Libya đã trở thành cửa ngõ để hàng triệu người di cư và tị nạn từ Trung Đông và Bắc Phi ùa tới, vượt Địa Trung Hải vào châu Âu, gây ra cuộc khủng hoảng di cư tồi tệ nhất tại “lục địa già” kể từ Chiến tranh thế giới thứ hai.

Từ năm 2014, tại Libya tồn tại song song hai chính quyền, gồm Chính phủ đoàn kết dân tộc (GNA) của Thủ tướng Fayez al-Sarraj ở thủ đô Tripoli, được sự ủng hộ của Liên hợp quốc (LHQ) và một số nước khu vực, trong đó có Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar. Trong khi đó, lực lượng Quân đội quốc gia Libya (LNA) của Tướng Khalifa Haftar, vốn hậu thuẫn chính quyền ở miền Đông, được Pháp, Nga, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Ai Cập và một số nước ủng hộ. Cuộc tranh giành quyền lực giữa LNA và GNA diễn ra căng thẳng, trở nên phức tạp khi mang màu sắc của một “cuộc chiến ủy nhiệm”, nhiều lần dẫn tới các cuộc đụng độ và tấn công vũ trang lớn.

Đầu tháng 4/2019, LNA đã phát động chiến dịch quân sự nhằm vào thủ đô Tripoli thuộc quyền kiểm soát của GNA. Giao tranh đã khiến hàng nghìn người thiệt mạng và hơn 400.000 người bị mất nhà cửa. Dù GNA và LNA đã ký thỏa thuận ngừng bắn lâu dài dưới sự trung gian bảo trợ của LHQ ngày 23/10/2020, song tình trạng bạo lực vẫn tiếp diễn tại quốc gia này.

Thực tế cho thấy suốt 10 năm qua, Libya đã trở thành “sàn đấu quốc tế” và cuộc xung đột Libya không thể kết thúc hoàn toàn trong phạm vi đường biên giới của nước này. Sự ổn định của Libya hiện phụ thuộc vào quá nhiều bên có lợi ích đan xen phức tạp, thậm chí trái ngược nhau. Những tác nhân bên ngoài đã làm trầm trọng các vấn đề của Libya bằng cách “bơm” tiền và vũ khí cho các lực lượng ủy nhiệm.

Các nước can thiệp vào Libya xuất phát từ những lợi ích kinh tế, chính trị và vị trí địa - chính trị quan trọng của quốc gia này. Libya là đất nước có nguồn tài nguyên năng lượng dồi dào, nhất là dầu mỏ, với trữ lượng lên tới hơn 48 tỷ thùng, sản lượng khoảng 1,65 triệu thùng/ngày, là một trong 10 quốc gia đứng đầu thế giới về dầu mỏ. Mặt khác, Libya còn nằm ở khu vực Bắc Phi, bên bờ Địa Trung Hải, một vị trí không chỉ mang tính chiến lược quan trọng ở Trung Đông - Bắc Phi mà còn đối với cả châu Âu.