Cửu Thiên Huyền Nữ – Wikipedia Tiếng Việt

Một phần của loạt bài về
Đạo giáo
Học thuyết Đạo Vô vi Thanh tịnh Tiêu dao Tam bảo Tu đạo Vũ hóa phi thăng Thủ nhất Đại Tiên Chân nhân Khí Thái cực Âm Dương Ngũ hành Bát quái Tị cốc Nội đan Ngoại đan Đạo giới Phù lục Vô cực Pháp thuật Khoa nghi
Nhân vật Lão Tử Quan Doãn Tử Văn Tử Liệt Tử Trang Tử Quỷ Cốc Tử Trương Giác Trương Đạo Lăng Ngụy Bá Dương Hứa Tốn Ngụy Hoa Tồn Cát Hồng Khấu Khiêm Chi Lục Tu Tĩnh Đào Hoằng Cảnh Lý Hoằng Chân Quân Tôn Tư Mạc Ngũ Tổ Thất Chân Trần Đoàn Vương Văn Khanh Tư Mã Thừa Trinh Lưu Nhất Minh Thiệu Nguyên Tiết Sở Bá Tú Trần Cảnh Nguyên Vương Trùng Dương Khưu Xứ Cơ Trương Tam Phong Trần Ứng Ninh Trúc lâm thất hiền Danh sách nhân vật Đạo giáo
Thần tiên Tam Thanh Tứ Ngự Nguyên Thủy Thiên Tôn Linh Bảo Thiên Tôn Đạo Đức Thiên Tôn Hoàng Thiên Hậu Thổ Tử Vi Câu Trần Nam Cực Trường Sinh Đại Đế Thái Ất Cứu Khổ Thiên Tôn Tiên Thiên Tôn thần Tây Vương Mẫu Đông Vương Công Thánh Mẫu Nguyên Quân Đẩu Mẫu Nguyên Quân Tam Quan Đại đế Ngũ Phương Ngũ Lão Huyền Thiên Thượng Đế Lôi Thanh Phổ Hóa Thiên Tôn Thiên Địa Sơn Xuyên Bách Thần Cửu Hoàng đại đế Thái Dương tinh quân Thái Âm tinh quân Nam Bắc Đẩu tinh quân Thái Tuế tinh quân Khôi Đẩu tinh quân Ngũ Nhạc đại đế Tứ Hải Long vương Thủy Tiên Tôn Vương Kim Quang thánh mẫu Lôi Công Âm phủ Phong Đô Đại Đế Đông Nhạc Đại Đế Thập Điện Diêm Quân Ngũ Phương Quỷ Đế Âm Dương Ty Phán Quan Nhật Dạ Du Thần Hắc Bạch Vô Thường Thánh hiền Tiên chân Bàn Cổ Nữ Oa Phục Hy Thần Nông Hoàng Đế Bát Tiên Thuần Dương tổ sư Cửu Thiên Huyền Nữ Ly Sơn Lão Mẫu Bách Hoa Tiên Tử Hư Tịch Xung Ứng Chân Nhân Tam Mao Chân Quân Hoàng Đại Tiên Từ Hàng chân nhân Hộ pháp Thái Bảo Thác Tháp lý thiên vương Trung Đàn nguyên soái Nhị lang chân quân Khu Ma chân quân Quan Thánh đế quân Tín ngưỡng Quan Vũ Tứ Đại Nguyên Soái Ôn nguyên soái Khang Nguyên Soái Mã thiên quân Vương Linh Quan Huyền Đàn chân quân Điền Đô nguyên soái Ngũ Doanh thần tướng Pháp Chủ chân quân Thần dân gian Phúc Lộc Thọ Thiên Thượng Thánh Mẫu Tín ngưỡng Mẫu Tổ Đài Loan Thái Sơn Nương Nương Táo Quân Tài Thần Môn Thần Thành Hoàng Cảnh Chủ Phúc Đức Chánh Thần Nguyệt Lão Văn Xương Đế Quân Thiên Y Chân Nhân Bao Công Bảo Sinh Đại Đế Khai Chương Thánh Vương Quảng Trạch Tôn Vương Linh An Tôn Vương Tam Sơn Quốc Vương Cửu Long Tam Công Tây Tần Vương Gia Hồng Thánh Đại Vương Xa Công Hổ Gia Thất Tinh Nương Nương Kim Hoa Nương Nương Lâm Thủy Phu Nhân Chú Sinh Nương Nương Vũ Di Chân Quân Xảo Thánh Tiên Sư Nhạc Vũ Mục Vương Khương Thái Công Trương Tiên Thanh Thủy Tổ Sư Lý Hoằng Chân Quân Đổng Công Tổ Sư Ngũ Phủ Thiên Tuế Ngũ Niên Thiên Tuế Ngũ Phúc Vương Gia Địa Tiên Danh sách thần thánh Đạo giáo
Tông phái Thời kỳ đầu Hoàng Lão Đạo Phương Tiên Đạo Thời kỳ hình thành Thái Bình Đạo Ngũ Đấu Mễ Đạo Chính Nhất Đạo Trương Thiên Sư Thiên Sư Đạo Cổ Tam phái Lâu Quan Đạo Văn Thủy đạo/Ẩn Tiên Phái Hoa Sơn Đạo Các tông phái Linh Bảo Phái Đông Hoa Phái Thượng Thanh Phái Mao Sơn Tông Các Tảo Tông Trùng Huyền Phái Thiên Tâm Phái Thần Tiêu Phái Thanh Vi Phái Tịnh Minh Đạo Lư Sơn Phái Phổ Am Phái Thái Nhất giáo Chân Đại Đạo Toàn Chân Đạo Long Môn Phái Kim Đan Nam Tông Chính Nhất Đạo Huyền Giáo Thiên Tiên Phái Đạo giáo các nơi Đạo giáo Trung Quốc Đại lục Đạo giáo Hồng Kông Đạo giáo Đài Loan Đạo giáo Singapore Đạo giáo Nhật Bản Đạo giáo Việt Nam Đạo giáo Triều Tiên bán đảo Đạo giáo Đông Nam Á
Điển tịch Đạo kinh và Đạo tạng Kinh Dịch Đạo đức kinh Nam Hoa kinh Xung hư kinh Thông huyền kinh Văn Thủy kinh Hoài Nam nội thiên Âm Phù kinh Hoàng Đình kinh Tham Đồng Khế Thái Bình kinh Ngộ Chân thiên Linh Bảo Ngũ Phù kinh Ngũ Nhạc chân hình đồ Tam Hoàng văn Linh Bảo Độ Nhân kinh Đại Động Chân kinh Tây Thăng kinh Thanh Tịnh kinh Lão Tử Hà Thượng Công Chương Cú Tâm Ấn kinh Công khóa kinh Cảm Ứng thiên Định Quan kinh Nội Quan kinh Thai Tức kinh Bắc Đẩu kinh Ngọc Xu kinh Ngọc Hoàng kinh Tam Quan kinh Bão Phác Tử Huyền Cương Luận Hóa Thư Vân Cát Thất Thiêm Đạo giáo Nghĩa Sơ Thiện thư
Động thiên phúc địa Ngọc Kinh Sơn Côn Lôn sơn Bồng Lai sơn Thập châu tam đảo Thập đại động thiên Ba mươi sáu tiểu động thiên Bảy mươi hai phúc địa Danh sơn Đạo giáo Võ Đang sơn Thanh Thành sơn Động thiên phúc địa Động thiên
Khác Đạo sĩ Lịch sử Âm nhạc Đạo quán Danh sách Bạch Vân Quán Lâu Quan Đài Đạo lịch Hiệp hội Đạo giáo Trung Quốc Học viện Đạo giáo Trung Quốc Thiên đình
x t s

Cửu Thiên Huyền Nữ (chữ Hán: 九天玄女) hay còn gọi Cửu Thiên Huyền Mỗ (九天玄姆), tục gọi Cửu Thiên Huyền Nữ nương nương (九天玄女娘娘) hay Cửu Thiên nương nương (九天娘娘) là một trong ba vị Thánh tổ của Đạo giáo Trung Quốc. Trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam thì Cửu Thiên Huyền Nữ là một vị nữ thần linh thiêng, có uy quyền về mặt trừ tà ma, thường được phối thờ với các vị thần linh khác.[1] Theo nhà Việt Nam học người Pháp Gustave Dumoutier (1850-1904) thì Cửu Thiên Huyền Nữ còn có khả năng trấn áp, trừ tà. Cửu Thiên Huyền Nữ định ra vào ngày 30 tết, vẽ hình cung tên trên sân trong gia đình để trừ tà ma[2]. So với tín ngưỡng thờ Cửu Thiên Huyền Nữ ở Trung Quốc thì tín ngưỡng thờ Cửu Thiên Huyền Nữ tại Hội An và một số địa phương ở Việt Nam có nét đặc trưng khác biệt, đó là vị nữ thần tổ của các nghề thủ công và là vị mẫu thần cứu độ bổn mạng cho nữ giới.[3]

Trung Hoa

Trong thần thoại Trung Hoa thì bà là một vị nữ thần về chiến tranh và sự trường thọ. Một điển tích về bà là việc bà là người đã chỉ dạy cho Hoàng Đế đánh bại Xi Vưu. Kinh sách thường chép Cửu Thiên Huyền Nữ là một người phụ nữ đầu người mình chim. Có thuyết cho rằng đó là Huyền điểu (玄鳥). Kinh Thi - Thương tụng có phần Huyền điểu chép: "Thiên mệnh huyền điểu, là để sanh ra nhà Thương, trạch ân thổ mang mang. Cổ đế mệnh Vũ Thang, chính vực bỉ tứ phương". Tuy nhiên không có nhiều liên hệ để chứng minh đây là Cửu Thiên Huyền Nữ, chỉ có từ Huyền, phụ nữ và thân chim. Ngoài ra, Thuyết văn nói: "màu đen còn gọi là huyền"[4] chứng tỏ Huyền Điểu đơn giản là con chim màu đen. Ghi chép về Cửu Thiên Huyền Nữ được tiếp cận có niên đại sớm nhất là “Dung Thành tập tiên truyện” (墉城集仙录) do đạo sĩ Trung Hoa Đỗ Quang Đình (850-933) biên soạn. Truyện ghi lại sự tích về vị nữ thần có đoạn: “Cửu Thiên Huyền Nữ là thầy của Huỳnh Đế, và là học trò Thánh Mẫu Nguyên Quân (tức Tây Vương Mẫu). Xi Vưu tạo ra tai họa, có 81 bọn anh em, thân thú nhân ngữ tạo hình Ngũ hổ làm hại lê dân, không theo lệnh Đế. Đế muốn đánh nó, Huyền Nữ tức truyền bùa Lục Giáp Lục Nhâm Binh Tín cho Đế”.[5]

Trong sách nói Cửu Thiên Huyền Nữ là một môn đồ của Tây Vương Mẫu và nhận mệnh giúp Hoàng Đế đánh Xi Vưu trong trận Trác Lộc. Trong trận Trác Lộc, quân Hữu Hùng Thị bị Xuy Vưu vây chặt, không nhận định được phương hướng đánh ra giải vây, nên thường bị Xuy Vưu đánh bại phải tháo lui. Trong lúc nguy cấp như thế, Cửu Thiên Huyền Nữ cưỡi một con phượng hoàng hiện ra dạy, Hữu Hùng Thị chế ra xe hai bánh chỉ Nam, có bộ phận chỉ rõ hướng Nam, để phân định phương hướng và vị trí tiến quân, lại dạy cho binh pháp. Nhờ vậy, Hữu Hùng Thị củng cố binh mã, từ trong đánh ra bất ngờ, làm cho binh đội Xuy Vưu thảm bại, bắt sống được thủ lĩnh Xuy Vưu đem giết chết. Sau đó, Cửu Thiên Huyền Nữ cũng thường ứng hiện giúp Hoàng Đế và những người hiền tài trong nước, như giúp cung phi chế ra nghề nuôi tằm lấy tơ dệt lụa, giúp ông Dung Thành chế ra máy Cai Thiên để xem thiên tượng, giúp ông Thương Hiệt chế ra chữ viết tượng hình để thay cho việc thắt nút ghi nhớ các sự việc. Ngoài ra Cửu Thiên Huyền Nữ truyền khoa Lục Nhâm Độn Giáp, và phép bói 64 quẻ Dịch mà đoán kiết hung. Trong Thủy hử truyện hồi 41 kể rằng: Tống Công Minh trong lần về quê nhà Vận Thành thăm cha bị bọn quan quân phát hiện truy bắt, phải trốn trong miếu “Cửu Thiên Huyền Nữ”. Trong giấc mơ của mình, Tống Giang được Cửu Thiên Huyền Nữ truyền cho ba cuốn thiên thư binh pháp.

Việt Nam

Theo nhà nghiên cứu Onishi Kazuhiko thì tín ngưỡng thờ Cửu Thiên Huyền Nữ ở Việt Nam có từ thời kỳ nhà Lý.[6] Triều đình nhà Nguyễn đã ban đạo sắc phong thần Cửu Thiên Huyền Nữ và gia tặng mỹ tự là Dực bảo Trung hưng Huyền nữ.[7] Tín ngưỡng thờ Cửu Thiên Huyền Nữ khá phổ biến ở một số địa phương, vùng miền như Huế, Bắc Bộ, Nam Bộ và vị nữ thần này thường được tôn thờ ở vị trí hàng đầu cùng với các vị nữ thần khác như Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi, Đại Càn Tứ Vị thánh nương, Thánh Mẫu Liễu Hạnh.[8] Ở Huế, tín ngưỡng thờ Cửu Thiên Huyền Nữ phổ biến từ triều đình cho đến dân gian, Cửu Thiên Huyền Nữ còn được xem là vị thần bổn mạng và là vị tổ sư nghề mộc.[9] Tại Hội An thì Cửu Thiên Huyền Nữ được nhân dân tôn thờ ở đình làng Cẩm Phô và Sơn Phong, việc thờ Cửu Thiên Huyền Nữ cùng với các vị thần của hai làng đều không rõ nguồn gốc lai lịch và thần tích[10].

Ở Hưng Yên có đền Cửu Thiên Huyền Nữ được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XVII để thờ Đức Thánh Cửu Thiên Huyền Nữ Chân Quân là vị thánh có công giúp đỡ người dân trong lúc hoạn nạn, nguy nan, được tôn làm Thành hoàng. Hằng năm, đền Cửu Thiên Huyền Nữ tổ chức lễ hội truyền thống vào ngày 9 tháng 9 âm lịch để tưởng nhớ công lao của các vị thần, trong lễ hội có nhiều hoạt động văn hóa truyền thống như tế lễ, dâng hương và giao lưu văn nghệ.[11] Sự hiện diện của Cửu Thiên Huyền Nữ đã góp phần tạo nên giá trị đặc sắc trong hệ thống tín ngưỡng thờ thần nói chung, nữ thần nói riêng. Điều này cũng thể hiện dấu ấn của giao lưu văn hóa Hoa - Việt trong lịch sử, tín ngưỡng thờ Cửu Thiên Huyền Nữ mang dấu ấn đặc sắc, thể hiện sự giao lưu, tiếp biến văn hóa Trung Hoa[12] Theo học giả Huỳnh Ngọc Trảng: “Cửu Thiên Huyền Nữ cũng cứu độ cho giới nữ, và là vị tổ của các nghề thủ công. Cửu Thiên Huyền Nữ được thờ ở các miếu ngoài đình hoặc ngay trong chánh điện của đình”[13].

Chú thích

1. ^ Bàn về tín ngưỡng Cửu Thiên Huyền Nữ ở vùng Huế - Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển
2. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
3. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
4. ^ 黑而有赤色者為玄。
5. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
6. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
7. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
8. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
9. ^ Bàn về tín ngưỡng Cửu Thiên Huyền Nữ ở vùng Huế - Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển
10. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
11. ^ Khai mạc lễ hội truyền thống đền Cửu Thiên Huyền Nữ - Cổng thông tin điện tử Đảng bộ tỉnh Hưng Yên
12. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam
13. ^ Cửu Thiên Huyền Nữ trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An - Báo Quảng Nam

Tham khảo

• Cahill, Suzanne E. (ngày 18 tháng 7 năm 2013). “Sublimation in Medieval China: The Case of the Mysterious Woman of the Nine Heavens”. Journal of Chinese Religions. 20 (1): 91–102. doi:10.1179/073776992805307692.
• Mẹ Cửu Thiên Huyền Nữ Là Ai? Độ Mạng Tuổi Nào? Thờ Cúng Ra Sao?