Đặc điểm Sinh Thái Và Sinh Học Loài Bọ Chét

Bọ chét là loài côn trùng gây hại. Bọ chét là tên chung để gọi loài Siphonaptera, không có cánh. Bọ chét sống kí sinh bên ngoài nhờ hút máu của những động vật máu nóng có vú và loài chim. Có tới trên 2.200 loài bọ chét.

Nhưng chúng ta thường gặp các loài bọ chét đó là:

• Bọ chét kí sinh trên mèo: Ctenocephalides felis.

• Bọ chét kí sinh trên chó : Ctenocephalides canis.

• Bọ chét kí sinh trên người: Pulex irrtans.

• Bọ chét kí sinh trên chuột miền Bắc: Nosospsyllus fasciatus.

• Bọ chét phương Đông là loài bọ chét chủ yếu phương bố khu vực phương đông chúng ta: Xenopsylla cheopis.

Tại sao chúng ta cần hiểu biết về các loài bọ chét? Vì điều này là rất quan trọng, giúp chúng ta nắm được sự chúng phân bố của chúng trên thế giới, mật độ, khả năng gây bệnh và truyền bệnh của chúng.

* Những loại bọ chét nào sống trong nhà của chúng ta: Bọ chét trên mèo, bọ chét trên chó, bọ chét kí sinh trên người và bọ chét kí sinh trên loài chuột. Hình dạng của các loại bọ chét này có gì để nhận biết chúng. Các loài bọ chét thì có những đặc điểm tương đồng và mỗi loài có những điểm khác biệt với nhau. Sau đây có một số đặc điểm để chúng ta nhận biết được chúng là bọ chét.

• Bọ chét có kích thứớc 0,5 x 3.5mm

• Màu đen hoặc hơi nâu đỏ (bọ chét chó hoặc mèo).

• Không có cánh, người có nhiều gai suôi về phía sau.

• Hai càng sau mập và dài, dùng để nhảy.

Chu kỳ sống của bọ chét:

Bọ chét là loài ký sinh trùng biến thái hoàn toàn. Vòng đời của bọ chét khoảng 20 đến 35 ngày phụ thuộc vào nhiệt độ và độ ẩm của môi trường. Bọ chét phát triển trong điều kiện nóng ẩm, thích hợp ở nhiệt độ 21-35 C và độ ẩm70- 85%. Gặp điều kiện không thuận lợi, khi nhiệt độ đột ngột hạ thấp thì bọ chét ngừng phát triển và tồn tại kéo dài vài tháng đến một năm. Ở môi trường trong nhà bọ chét sinh sản quanh năm, ngoài trời chỉ phát triển vào những tháng ấm. Ở miền Bắc nước ta thì bọ chét phát triển nhiều vào tháng 2 tháng 3 khi thời tiết chuyển từ mùa đông sang mùa xuân hè.

Vòng đời sống của bọ chét:

Vòng đời của bọ chét có làm 3 giai đoạn: Giai đoạn ấu trùng, giai đoạn nhộng và giai đoạn trưởng thành.

Vòng đời được bắt đầu từ bọ chét cái đẻ trứng. Điểm đặc biệt của bọ chét cái trưởng thành là khi có khả năng sinh sản chúng mới hút máu và chỉ đẻ trứng sau khi đã hút máu. Sau mỗi lần hút máu, mỗi bọ chét cái đẻ từ 2-20 trứng. Suốt cuộc đời một bọ chét cái đẻ khoảng trên 800 trứng. Trứng có thể dính trên da, lông của vật chủ hoặc rơi xuống đất. Vì vậy, thường những vùng đất mà vật chủ ngủ hoặc trú ngụ là môi trường sống đầu tiên của trứng để phát triển thành ấu trùng bọ chét.

Khoảng 2 - 14 ngày, tuỳ theo điều kiện môi trường, trứng nở thành ấu trùng không có chân. Ấu trùng sống ở đất, phát triển bằng cách thay lông và lột xác 3 lần trong vòng 8 đến 24 ngày. Ấu trùng có thể kéo dài thời gian phát triển trên 6 tháng trong điều kiện không thuận lợi. Ấu trùng bọ chét sống ở các kẽ sàn nhà, ga trải giường, thảm và ở chỗ ngủ của động vật. Chúng không có chân nhưng chuyển động nhờ lông cứng trên cơ thể. Ấu trùng thích chỗ tối, ẩm uớt, ở đó chúng ăn những mảnh chất hữu cơ như phân của bọ chét trưởng thành, phân và những mảnh thức ăn thừa của vật chủ.

Trước khi chuyển sang giai đoạn nhộng bất hoạt, ấu trùng bọ chét phát triển đầy đủ các bộ phận rồi tự nhả tơ quấn xung quanh mình để tạo thành kén. Giai đoạn nhộng kéo dài từ 5- 7 ngày nhưng có thể tới một năm trong những điều kiện không thuận lợi.

Bọ chét trưởng thành có kích thước nhỏ, dài khoảng 1,5-3,3mm, màu đỏ thẫm hoặc đen, đôi chân sau thay đổi, dài, to mập để nhảy. Bọ chét trưởng thành có thể nhảy cao đến 18 cm và xa đến 33cm. Thân chúng dẹt ở hai bên, lưng có những gai hướng về phía sau làm hoạt động của chúng chỉ tiến về phía trước xuyên vào lông, tóc của vật chủ và giúp chúng không bị tuột ra ngoài. Bọ chét trưởng thành tồn tại ở trong kén cho đến khi gặp vật chủ thích hợp. Tuỳ theo điều kiện của môi trường, bọ chét trưởng thành có thể ở trong kén tới 5 tháng để chờ vật chủ. Trong kén, bọ chét trưởng thành nhận biết được sự có mặt của vật chủ thích hợp bằng cảm nhận hơi nóng, mùi của cơ thể vật chủ, luồng khí, dung động của sàn và môi trường xung quanh. Khi phát hiện được vật chủ thích hợp, bọ chét chui ngay ra khỏi kén và tìm đến vật chủ. Đặc điểm sinh thái này chính là lý do mà người ta thấy bọ chét trưởng thành xuất hiện nhiều khi người ta trở về nhà sau chuyến du lịch hoặc khi dọn đến nhà mới.

Bọ chét truyền bệnh gì cho chúng ta:

Bọ chét đốt người, để hút máu gây bệnh sẩn ngứa, ở Việt Nam thường gặp bọ chét chó và bọ chét mèo (Ctenocephalides felis, Ctenocephalides canis). Thương tổn là các sẩn huyết thanh, kích thước 1-2mm, gờ cao hơn mặt da, đỉnh chóp sẩn có mụn nước nhỏ, rất ngứa. Những trường hợp phản ứng mạnh có thể thấy hiện tượng viêm tấy đỏ lan toả xung quanh sẩn. Thương tổn thường gặp ở phần da hở hoặc ở những vùng da tiếp súc trực tiếp với con vật khi người ta ôm, bế chúng như: Vùng cổ, mặt, tay, chân, vùng quanh thắt lưng.

Ngoài ra bọ chét có thể là vật chủ trung gian truyền một số bệnh. Bọ chét phương Đông (Xenopsylla cheopis) truyền một số bệnh dịch, bệnh sốt kéo dài từ chuột sang người. Bọ chét mèo và chó truyền bệnh sán dây từ vật chủ này sang vật chủ khác…

Vậy con người chúng ta khi bị bọ chét cắn để hút máu thì phải điều trị như thế nào?

- Điều trị sẩn ngứa ở người do bọ chét đốt.

+ Chủ yếu điều trị tại chỗ: Bôi kem kháng histamin hoặc kem corticoid hoặc DEP, nếu có viêm tấy, bội nhiễm dùng thuốc sát khuẩn hoặc kem kháng sinh.

+ Trường hợp ngứa nhiều có thể kết hợp dùng kháng histamin toàn thân.

Bọ chét là loài côn trùng đáng ghét với con người như vậy. Để trị dứt điểm bọ chét cắn thì chúng ta cần phải tiêu diệt sạch loài bọ chét ra ngoài khu vực sinh sống của chúng ta. Phương pháp diệt bọ chét triệt để là chúng ta cần phải cắt nguồn lây bọ chét vào nhà của chúng ta. Đó là phải tiêu diệt được bọ chét trên người chó, mèo, chuột… Đồng thời ta phải vệ sinh sẽ sạch không cho bọ chét có nơi sinh sống và phát triển được. Quần ào phải sạch sẽ, chăn chiếu phải khô thoáng. Và cuối cùng nơi sống làm việc được phun thuốc diệt côn trùng để tiêu diệt những loại bọ chét đang có ở đó và tạo một môi trường không thuận lợi để bọ chét có thể sinh trưởng và phát triển được.