Đặc Sắc Lễ Hội Cấp Quốc Gia Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam

Đây là lễ hội đặc sắc, mang đậm nét văn hóa của cư dân vùng sông nước Tây Nam Bộ, góp phần gắn kết với đời sống tinh thần, lưu giữ những giá trị lịch sử của các thế hệ tiền nhân trong tiến trình “khai phá” vùng đất phía Tây Nam của Tổ quốc.

Mang đậm dấu ấn thời “mở cõi”

Trưởng ban Quản trị Lăng miếu núi Sam Nguyễn Phúc Hoan cho biết, trong tín ngưỡng của người dân Châu Đốc nói riêng, vùng Nam Bộ nói chung, Bà Chúa Xứ núi Sam nằm trong hệ thống Thánh Mẫu, được tôn thờ trong điện thần và tổ chức các thực hành liên quan như lễ hội, tế lễ và các hình thức diễn xướng dân gian khác.

Theo truyền thuyết, từ xa xưa, khi vùng núi Sam còn hoang vu, dân làng lên núi phát hiện pho tượng cổ ngồi trên bệ đá sa thạch. Thời gian đó, quân Xiêm thường xuyên quấy nhiễu nước ta. Có lần, chúng lên đỉnh núi Sam, gặp pho tượng cổ này. Dù nhiều lần ra sức khiêng tượng xuống núi nhưng cố gắng thế nào cũng không thể di chuyển được tượng.

Dân làng thấy vậy, có ý muốn “thỉnh” tượng xuống núi để gìn giữ và phụng thờ. Bao nhiêu tráng đinh lực điền được huy động, nhưng không sao nhấc pho tượng lên được. Khi các bô lão trong làng cầu khấn, thì được mách “Hãy chọn 9 cô gái đồng trinh để đưa bà xuống núi”. Lạ thay, 9 cô gái khiêng tượng Bà đi một cách nhẹ nhàng. Xuống đến chân núi, tượng bỗng nặng trịch, không nhấc lên nổi. Dân làng hiểu rằng, Bà muốn ngự nơi đây nên đã lập miếu thờ.

Tượng Bà cao khoảng 1,65m, theo nhà khảo cổ học người Pháp Malleret, tượng Bà thuộc loại tượng thần Visnu, tạc dáng người ngồi quý phái, vương giả. Chất liệu tượng bằng đá son, có giá trị nghệ thuật cao, có thể được tạc vào cuối thế kỷ VI sau Công nguyên. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, tượng Bà Chúa Xứ núi Sam vẫn là còn là điều bí ẩn.

Ban đầu, miếu Bà được xây dựng đơn sơ bằng tre lá, sau nhiều lần trùng tu mới được hoàn chỉnh và khang trang như hiện nay. Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam là công trình kiến trúc dạng chữ “Quốc”, hình khối tháp dạng hoa sen nở, mái tam cấp 3 tầng lầu, lợp ngói đại ống màu xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền lướt sóng. Tường ốp gạch men, khung cửa bằng gỗ quý, được chạm trổ hoa văn công phu, tinh tế.

Bên trong có võ ca, chánh điện, phòng khách, phòng làm việc của Ban Quý tế, bên ngoài là khuôn viên sân rộng rãi, hàng rào bao quanh và cổng tam quan. Ngay giữa chánh điện, tượng Bà Chúa Xứ núi Sam đội mão, mặc áo bào thêu long phụng, ngồi uy nghi với nét mặt hiền hòa, phúc hậu. Năm 2014, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Theo Trưởng ban Quản trị Lăng miếu núi Sam, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam chứa đựng những cứ liệu sinh động về dấu ấn lịch sử thời kỳ người Việt đến vùng đất An Giang, với sự giao lưu, hội nhập về các mặt kinh tế, văn hóa, chính trị và quân sự cùng các dân tộc Khmer, Chăm, Hoa để rồi tạo ra sự đồng thuận trong quá trình dựng nước và giữ nước, sự hài hòa trong quan hệ cộng đồng về mặt văn hóa, vừa kế tục được sự nghiệp văn hóa của người cổ xưa, vừa tôn tạo, bồi đắp được nền văn hóa mang bản sắc dân Việt Nam một cách độc đáo. Bên cạnh đó, các hoạt động sinh hoạt tín ngưỡng dân gian tại Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam còn hướng tới một nhân vật huyền thoại là danh tướng Thoại Ngọc Hầu - những người có công khai phá và bảo vệ vùng đất này. Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam diễn ra từ 22 đến 27/4 (âm lịch) hằng năm và được thực hiện theo nghi thức truyền thống, gồm: Lễ khai hội, lễ phục hiện rước tượng Bà từ đỉnh núi Sam xuống miếu thờ, lễ Tắm Bà, lễ Thỉnh sắc thần ông Thoại Ngọc Hầu và 2 vị phu nhân, lễ Túc yết, lễ Xây chầu, lễ Chánh tế và lễ Hồi sắc…Đây cũng là dịp để người dân thể hiện tâm thức “Uống nước nhớ nguồn”, sự tri ân, tôn kính đối với Bà và các bậc tiền nhân. Theo thời gian, việc tôn thờ, đi viếng Bà không chỉ có người dân thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang, vùng Tây Nam Bộ, mà ở người dân khắp mọi miền đất nước.

Lễ hội của cộng đồng dân cư

Những ngày này, dòng người vẫn nối đuôi nhau đổ về thành phố Châu Đốc (An Giang) tham dự Lễ hội cấp quốc gia Vía Bà Chúa Xứ núi Sam. Năm nay, lễ hội trùng vào dịp cuối tuần, nên lượng du khách đến thành phố Châu Đốc như đông hơn.

Giữa dòng xe nối đuôi nhau về khu vực Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam (phường Núi Sam, thành phố Châu Đốc), anh Phan Thanh Tuấn (ngụ ở Thành phố Hồ Chí Minh) vui vẻ cho biết: “Lễ hội Vía Bà năm nào gia đình tôi cũng đi, chỉ riêng năm 2020 và 2021 do dịch COVID-19 là không đi được. Năm nay, biết lễ hội được tổ chức bình thường trở lại, gia đình tôi đến Châu Đốc từ chiều thứ Bảy, đi tham quan thành phố, rồi ở lại tham gia Lễ phục hiện rước Bà Chúa Xứ núi Sam và cúng Bà, cầu mong một năm thật nhiều may mắn, bình an”.