Đại Tây Dương – Wikipedia Tiếng Việt

Đại Tây Dương
Tọa độ	0°B 25°T / 0°B 25°T / 0; -25[1]
Lưu vực quốc gia	List of countries, ports
Diện tích bề mặt	106.460.000 km2 (41.100.000 dặm vuông Anh)[2]Bắc Đại Tây Dương: 41.490.000 km2 (16.020.000 dặm vuông Anh), Nam Đại Tây Dương: 40.270.000 km2 (15.550.000 dặm vuông Anh)[3]
Độ sâu trung bình	3.646 m (11.962 ft)[3]
Độ sâu tối đa	8.486 m (27.841 ft)[3]
Thể tích nước	310.410.900 km3 (74.471.500 mi khối)[3]
Chiều dài bờ biển1	111.866 km (69.510 mi) bao gồm cả biển biên[1]
Các đảo	List of islands
Trenches	Puerto Rico; South Sandwich; Romanche
1 Chiều dài bờ biển không được xác định rõ.

Các đại dươngtrên Trái Đất
Bắc Băng Dương Đại Tây Dương Ấn Độ Dương Thái Bình Dương Nam Đại Dương
Đại dương toàn cầu
x t s

Đại Tây Dương (Tiếng Anh: Atlantic Ocean, chữ Hán: 大西洋) là đại dương lớn thứ 2 trên Trái Đất và chiếm khoảng 1/5 diện tích hành tinh với tổng diện tích khoảng 106.400.000 km²[4], được bao quanh bởi châu Mỹ về phía Đông, châu Âu, châu Phi và một phần của châu Á (giáp với các nước Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Liban, Israel và đảo Síp qua biển Địa Trung Hải) về phía Tây. Đại Tây Dương có bề rộng từ Đông sang Tây khoảng 9.600 km mỗi năm lại dang rộng thêm 2– 3 cm.

Vị trí địa lý

[sửa | sửa mã nguồn]

Đại Tây Dương được nối liền với Thái Bình Dương bởi Bắc Băng Dương về phía Bắc và hành lang Drake về phía Nam. Đại tây dương còn ăn thông với Thái bình dương qua một công trình nhân tạo là kênh đào Panama, và được ngăn với Ấn Độ Dương bởi kinh tuyến 20 độ Đông. Nó được ngăn cách với Bắc Băng Dương bởi một đường kéo dài từ Greenland đến Tây bắc của Iceland và từ phía Đông bắc của Iceland đến cực Nam của Spitsbergen và North Cape về phía Bắc của Na Uy. Đại Tây Dương có hình chữ S kéo dài từ Bắc xuống Nam và được chia ra làm hai phần: Bắc và Nam Đại Tây Dương bởi dòng nước ngược vùng xích đạo vào khoảng 8 vĩ độ Bắc.

Đáy biển

[sửa | sửa mã nguồn]

Các địa hình cơ bản của đại dương này là sống núi giữa đại dương có tên là sống núi giữa Đại Tây Dương.[5] Nó kéo dài từ Iceland ở phía bắc đến khoảng 58° Nam, với chiều rộng tối đa khoảng 860 hải lý (1.590 km; 990 mi). Một thung lũng tách giãn cũng kéo dài dọc theo sống núi với chiều dài gần bằng sống núi. Độ sâu của vùng nước ở đỉnh núi là nhỏ hơn 2.700 mét (1.500 sải; 8.900 ft) ở nhiều nơi, trong khi chân sóng núi thì sâu gấp 3 lần. Một số đỉnh núi nhô cao khỏi mặt nước tạo thành các đảo.[6] Đại Tây Dương có một sống núi ngầm khác là sống núi Walvis.[7]

Sống núi giữa Đại Tây Dương chia Đại Tây Dương thành hai rãnh lớn với độ sâu từ 3.700–5.500 mét (2.000–3.000 sải; 12.100–18.000 ft). Các sống nằm ngang tho hướng giữa các lục địa và sống núi giữa Đại Tây Dương chia đáy đại dương thành một số bồn đại dương. Một số bòn lớn hơn là Blake, Guiana, Bắc Mỹ, Cabo Verde, và Canaries ở Bắc Đại Tây Dương. Các bồn lớn nhất ở Nam Đại Tây Dương là Angola, Cape, Argentina, và Brazil.

Đáy dại dương được cho là tương đối bằng phẳng bao gồm các đồng bằng biển thẳm, rãnh, núi dưới biển, bồn đại dương, cao nguyên, hẻm vực ngầm, và núi đỉnh bằng dưới biển. Nhiều thềm chạy dọc theo các rìa lục địa chiếm khoảng 11% địa hình đáy với một số hẻm vực sâu cắt qua chân lục địa.

Các núi và rãnh dưới đáy biển:

• Rãnh Puerto Rico, ở Bắc Đại Tây Dương, là rãnh có độ sâu lớn nhất 8.605 mét (4.705 sải; 28.232 ft)[8]
• Laurentian Abyss được tìm thấy ngoài khơi bờ biển phía đông Canada
• Rãnh South Sandwich có độ sâu 8.428 mét (4.608 sải; 27.651 ft)
• Rãnh Romanche nằm gần xích đạo và có độ sâu khoảng 7.454 mét (4.076 sải; 24.455 ft).

Các trầm tích biển gồm:

• Các trầm tích lục địa, như cát, bùn, và các hạt đá được tạo ra bởi quá trình xói mòn, phong hóa và hoạt động núi lửa trên đấn liền và được đẩy ra biển. Các vật liệu này được tìm thấy chủ yếu trên các thềm lục địa và có bề dày lớn nhất ở gần cửa sông và các bờ biển.
• Các trầm tích biển sâu chứa các vật liệu còn sót lại của các sinh vật lắng đọng xuống đáy biển như sét đỏ và Globigerinida, pteropod, và bùn silic. Phủ hầu hết đáy đại dương và có bề dày thay đổi từ 60–3.300 mét (33–1.804 sải; 200–10.830 ft) các trầm tích này dày ở các đai hội tụ, nổi bật là sống núi Hamilton và các đới nước dâng.
• Các trầm tích Authigenic bao gồm các vật liêu như kết hạch namgan. Chúng xuất hiện ở những nơi mà quá trình lắng đọng trầm tích rất chậm hoặc nơi các dòng chảy chọn lọc các vật liệu trầm tích như trong Hewett Curve.

Nước biển

[sửa | sửa mã nguồn]

Tính trung bình, Đại Tây Dương có độ mặn lớn nhất trong 5 đại dương; độ mặn nước trên mặt trong các đại dương mở nằm trong dãi từ 33 đến 37‰ và thay đổi theo mùa và vĩ độ. Độ bốc hơi, giáng thủy, dòng chảy ra từ sông, và băng tan trong biển ảnh hưởng đến độ mặn. Mặc dù các giá trị độ mặn thấp nhất chỉ ở gần phía bắc của xích đạo (do lượng mưa cao ở vùng nhiệt đới), nhìn chung các giá trị thấp nhất cũng xuất hiện ở các vĩ độ cao và dọc theo các bờ biển có các con sông lớn đổ ra. Độ măn cao nhất gặp ở khoảng 25° vĩ Bắc và Nam, ở các khu vực cận nhiệt đới vời lượng mưa thấp và bốc hơi cao.

Nhiệt độ bề mặt thay đổi theo vĩ độ, hệ thống dòng hải lưu và mùa và phản ảnh sự phân bố năng lượng mặt trời theo vĩ độ, thay đổi dưới −2 °C (28 °F). Nhiệt độ cao nhất gặp ở phía bắc xích đạo và thấp nhất ở gần các vùng cực. Ở các vĩ độ trung bình, khu vực có nhiệt độ cao nhất dao động trong khoảng 7–8 °C (44.6–46.4 °F).

Các biển trong Đại Tây Dương

[sửa | sửa mã nguồn]

Đại Tây Dương có một bờ biển khúc khuỷu với rất nhiều vịnh và biển như:

• Biển Ca-ri-bê
• Vịnh Mexico
• Vịnh St. Lawrence
• Địa Trung Hải
• Biển Đen
• Biển Bắc
• Biển Labrador
• Biển Baltic
• Biển Na Uy-biển Greenland.

Các đảo chính

[sửa | sửa mã nguồn]

• Anh
• Ireland
• Newfoundland và Labrador
• Anti Lớn và Anti Nhỏ (hay Caribbees)
• Quần đảo Canaria
• Cap Ve
• Quần đảo Falkland

Các vấn đề môi trường

[sửa | sửa mã nguồn]

Ô nhiễm biển

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Ô nhiễm biển Xem thêm: Ô nhiễm từ tàu

Ô nhiễm biển là một thuật ngữ được dùng để chỉ các chất thải vào đại dương gồm các hóa chất và các chất dạng hạt. Nguồn gây ô nhiễm lớn nhất là từ các con sông, chúng mang các chất từ phân bón của hoạt động nông nghiệp cũng như các chất thải từ con người. Sự vượt ngưỡng của các chất hóa học làm giảm lượng oxy dẫn đến tìn trạng thiếu oxy và tạo ra và vùng sinh thái chết.[9]

Ranh giới với các quốc gia và vùng lãnh thổ

[sửa | sửa mã nguồn]

Các quốc gia và vùng lãnh thổ có bờ biển thuộc Đại Tây Dương gồm:

châu Âu

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Bỉ
•  Đan Mạch
•  Đức
• Tây Ban Nha
•  Pháp
•  Quần đảo Faroe
•  Guernsey
•  Đảo Man
•  Ireland
•  Iceland
•  Jersey
•  Hà Lan
•  Na Uy
•  Bồ Đào Nha
•  Thụy Điển
•  Phần Lan
•  Anh Quốc
•  Ba Lan
•  Nga
•  Ukraina
•  Estonia
•  Thổ Nhĩ Kỳ
•  Litva
•  Latvia
•  Ý
•  Croatia
•  Monaco
•  Bulgaria
•  România
•  Malta
•  Slovenia
•  Croatia
•  Bosna và Hercegovina
•  Montenegro
•  Albania
•  Hy Lạp
•  Síp
•  Gruzia

châu Phi

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Maroc
•  Angola
•  Bénin
•  Đảo Bouvet
•  Bờ Biển Ngà
•  Cameroon
•  Cộng hòa Dân chủ Congo
•  Cộng hoà Congo
•  Cabo Verde
•  Tây Sahara (Morocco tuyên bố chủ quyền)
• Tây Ban Nha (quần đảo Canary)
•  Gabon
•  Ghana
•  Guinée
•  Gambia
•  Guinea-Bissau
•  Guinea Xích Đạo
•  Liberia
•  Mauritanie
•  Namibia
•  Nigeria
•  Sénégal
•  Saint Helena
•  Sierra Leone
•  São Tomé và Príncipe
•  Togo
•  Nam Phi

Nam Mỹ

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Argentina
•  Brasil
•  Chile
•  Colombia
•  Quần đảo Falkland
•  Pháp (Guyana thuộc Pháp)
•  Guyana
•  Nam Georgia và Quần đảo Nam Sandwich
•  Suriname
•  Uruguay
•  Venezuela

Caribbea

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Aruba
•  Anguilla
•  Antigua và Barbuda
•  Bahamas
•  Saint-Barthélemy
•  Barbados
•  Cuba
•  Curaçao
•  Quần đảo Cayman
•  Dominica
•  Cộng hòa Dominica
•  Pháp (Martinique và Guadeloupe)
•  Grenada
•  Haiti
•  Jamaica
•  Saint Lucia
•  Saint-Martin
•  Montserrat
•  Hà Lan (Caribbe thuộc Hà Lan)
•  Puerto Rico
•  Saint Kitts và Nevis
•  Sint Maarten
•  Quần đảo Turks và Caicos
•  Trinidad và Tobago
•  Saint Vincent và Grenadines
•  Quần đảo Virgin (Anh)
•  Quần đảo Virgin (Mỹ)

Trung và Bắc Mỹ

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Belize
•  Bermuda
•  Canada
•  Costa Rica
•  Greenland
•  Guatemala
•  Honduras
•  México
•  Nicaragua
•  Panama
•  Saint-Pierre và Miquelon
•  Hoa Kỳ

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ a b Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên CIA-World
2. ^ NOAA: How big is the Atlantic Ocean?Lỗi harv: không có mục tiêu: CITEREFNOAA:_How_big_is_the_Atlantic_Ocean? (trợ giúp)
3. ^ a b c d Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên ETOPO1
4. ^ "The New Encyclopaedia Britannica", Volume 2, Encyclopaedia Britannica, 1974. p.294
5. ^ Kenneth Hsu (1992) Challenger at Sea, Princeton, Princeton University Press, ISBN 0-691-08735-0 p. 57
6. ^ Kenneth Hsu The Mediterranean Was a Desert, ISBN 0-691-02406-5 illustration 13.
7. ^ National Geographic Atlas of the World: Revised Sixth Edition, National Geographic Society, 1992
8. ^ Milwaukee Deep Lưu trữ 2013-08-07 tại Wayback Machine. sea-seek.com
9. ^ Sebastian A. Gerlach "Marine Pollution", Springer, Berlin (1975)

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Winchester, Simon (2010). Atlantic: A Vast Ocean of a Million Stories. HarperCollins UK. ISBN 978-0-00-734137-5.
• Much of this article originated from the public domain site http://oceanographer.navy.mil/atlantic.html Lưu trữ 2002-02-21 tại Wayback Machine
• Thái Bình Dương
• Bắc Băng Dương
• Ấn Độ Dương
• Nam Đại Dương

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Đại Tây Dương.

• LA Times special Altered Oceans Lưu trữ 2009-05-10 tại Wayback Machine
• Oceanography Image of the Day , from the Woods Hole Oceanographic Institution
• NOAA In-situ Ocean Data Viewer Lưu trữ 2006-02-11 tại Wayback Machine Plot and download ocean observations
• CIA – The World Factbook – Atlantic Ocean Lưu trữ 2020-12-19 tại Wayback Machine

x t s Các khu vực trên thế giới
Châu Phi Địa Trung Hải Bắc  Vòng cung Gibraltar Maghreb (Bờ biển Berber) Barbara (khu vực) Dãy núi Atlas Sahara Sahel Ai Cập (Thượng Ai Cập, Trung Ai Cập, Hạ Ai Cập, Bashmur) Nubia (Hạ Nubia) Sông Nin Châu thổ sông Nin Trung Đông Hạ Sahara Tây Đông Đới tách giãn Đông Phi: Thung lũng tách giãn Lớn, Thung lũng Tây hay Đới tách giãn Albertine, Thung lũng Đông hay Đới tách giãn Gregory, Thung lũng Đới tách giãn Nam, Hồ Thung lũng Đới tách giãn (Hồ Lớn) Trung Mittelafrika Nam Sừng Cao nguyên Ethiopia (Nóc nhà châu Phi) Sudan Khu vực Guinea Rhodesia (khu vực) (Bắc Rhodesia, Nam Rhodesia) Negroland Mayombe Igboland (Mbaise) Maputaland Bồn địa Congo Bồn địa Tchad Bờ biển Swahili Pepper Coast Bờ Biển Vàng (khu vực) Bờ Biển Nô lệ Bờ Biển Ngà Châu Phi Nhiệt đới Các đảo Madagascar Bắc Mỹ Hoa Kỳ lục địa Bắc Tây Bắc Thái Bình Dương Đông Bắc Hoa Kỳ New England Trung Tây Hoa Kỳ Trung-Đại Tây Dương Tây Hoa Kỳ Tây Nam Hoa Kỳ Llano Estacado Các tiểu bang miền Núi Trung Nam Hoa Kỳ Nam Hoa Kỳ Đông Duyên hải Tây Duyên hải Duyên hải Vịnh Vành đai Kinh Thánh Rust Belt Appalachia Đại Bình nguyên Bắc Mỹ Hồ Lớn Đông Canada Tây Canada Bắc Canada Thảo nguyên Canada Canada Đại Tây Dương Bắc México Vịnh Mexico Tây Ấn Vùng Caribe (Đại Antilles, Tiểu Antilles, Quần đảo Lucayan Vùng Tây Caribe Trung Eo đất Panama Bờ biển Mosquito Đại Trung Trung Bộ châu Mỹ Aridoamerica Oasisamerica Ănglê Pháp Latinh (Tây Ban Nha) Nam Mỹ Nam Bắc (Las Guyanas) Tây Tây Ấn Patagonia Pampas Pantanal Amazon Altiplano Andes Cao nguyên Brasil Nam Mỹ Caribe Gran Chaco Los LLanos Hoang mạc Atacama Cordillera Mỹ Cerrado Latinh (Tây Ban Nha) Vành đai lửa Thái Bình Dương Châu Á Trung Biển Aral Sa mạc Aralkum Biển Caspi Biển Chết Viễn Đông Nga Đông  Đông Bắc Nội Á Đông Nam Đất liền Hải đảo Bắc Siberia Nam Tiểu lục địa Ấn Độ Tây Kavkaz Nam Kavkaz Đại Trung Đông Trung Đông Cận Đông Địa Trung Hải Châu Á-Thái Bình Dương Châu Âu Trung Bắc Nordic Tây Bắc Scandinavie Bán đảo Scandinavie Baltic Đông Đông Nam Balkan Bắc Kavkaz Nam Nga Tây Nga Trung Đông Nam Iberia Đông Nam Địa Trung Hải Tây Tây Bắc Quần đảo Anh Đức ngữ Roman ngữ Celt Slav Châu Đại Dương Australasia Châu Đại Dương New Guinea New Zealand Quần đảo Thái Bình Dương Micronesia Melanesia Polynesia Địa cực Vùng Bắc Cực Vùng Nam Cực Đại dương Bắc Băng Dương Đại Tây Dương Ấn Độ Dương Thái Bình Dương Rạn san hô Great Barrier Rãnh Mariana Vành đai lửa Nam Đại Dương Đới hội tụ Nam Cực Lòng chảo nội lục Aral Caspi Biển Chết Salton
Lục địa / Danh sách biển / Trái Đất tự nhiên