Đàn Nhị (đàn Cò): Cấu Tạo, Cách Lên Dây Và âm Thanh - Kênh ITV

Đàn nhị hay đàn cò là một loại nhạc cụ dân tộc Việt Nam. Để tìm hiểu rõ hơn về loại đàn này, cách lên dây đàn nhị hay cách chơi đàn nhị như thế nào, hãy tham khảo bài viết dưới đây.

Giới thiệu về đàn nhị

Đàn nhị còn được gọi là đàn cò, là một nhạc cụ thuộc bộ dây. Đàn có 2 dây nên có tên gọi là đàn nhị. Xuất hiện ở nước ta vào khoảng thế kỷ X, được người Kinh, Tày, Thái, Nùng, Dao, Mường, Khmer… sử dụng nhiều.

Đàn nhị còn có nhiều tên gọi như:

• Người Kinh gọi là đàn líu
• Người Mường gọi là Cò Ke
• Còn người miền nam lại gọi đàn nhị bằng tên dân dã đàn Cò.

Mỗi dân tộc làm đàn nhị có chút khác biệt trong cấu tạo. Tuy nhiên vẫn có cấu tạo phổ biến sau:

Cấu tạo

Đàn nhị gồm các thành phần: Ống nhị (bát nhị), cần nhị, trục dây, dây nhị, cử nhị, cung vĩ.

Ống nhị (bát nhị)

Đây là một bầu cộng hưởng có tác dụng khuếch đại âm thanh của đàn, dài 13,8cm. Ống nhị có hình giống bông hoa rau muống. Một đầu được bịt kín bằng da rắn hoặc da kỳ đà. Đầu còn lại không bịt và xòe ra như rau muống đang nở. Chất liệu làm ống nhị thường là gỗ cứng.

Cần nhị (cán nhị)

Có dáng thẳng, gần đầu cán uốn mềm mại như ngã về phía ngược hướng với ống nhị, trong bóng dáng uyển chuyển như cổ cò lã. Chính vì thế mà đàn nhị còn được gọi là đàn Cò.

Cần nhị được cắm xuyên qua ống nhị và dài 75,5cm.

Trục dây

Đàn nhị có 2 trục nhị, được gắn xuyên qua cần nhị và nằm cùng hướng với ống nhị. Để dây căng hoặc chùn tạo âm cao, trầm bằng cách vặn trục dây.

Dây nhị

Đàn có 2 dây có thể được làm bằng tơ, nilon, kim loại. Đàn bằng dây tơ và nilon cho âm mềm mại, dịu dàng, còn đàn bằng dây kim loại có âm thanh rõ ràng. Trong 2 dây đàn thì có 1 dây lớn nằm trong và 1 dây nhỏ nằm ngoài.

Cử nhị (Khuyết nhị, cái suốt)

Cử nhị chính là một vòng bằng đồng hoặc tơ, được dùng để đặt giữ cần đàn, có thể trượt lên xuống. Hai dây đàn được xuyên qua vòng này trước khi buộc vào ngựa đàn trên bá nhị. Hai dây đàn không chạy thẳng, song song từ trục nhị tới ngựa đàn mà bị cử nhị bóp lại gần nhau. Điều này sẽ giúp thay đổi độ cao của dây đàn. Cửa đàn càng kéo về phía bát nhị thì âm càng cao, nếu kéo lên phía đầu cần nhị thì sẽ cho âm thanh trầm.

Như vậy để thay đổi cao đội của tiếng đàn nhị thì cần tác động vào trục dây và cử nhị.

Cung vĩ

Cung vĩ của đàn nhị nhìn như một cái cung. Phần cứng được làm từ tre, gỗ, có hình dáng uốn cong. Phần dây tạo âm thanh được làm bằng tơ hoặc lông đuôi ngựa. Cần phải luồn cung vĩ vào giữa 2 dây đàn do 2 dây đàn khá sát nhau. Có nghĩa không thể tách rời cung vĩ và đàn (trừ trường hợp tháo ráp các bộ phận).

Tính năng

Âm vực của đàn nhị rộng hơn 2 quãng tám nên âm thanh nghe rõ ràng, trong sáng, mềm mại. Để giảm độ vang, thay đổi âm sắc hãy:

• Dùng đồi gối trái bịt một phần miệng loa xòe của bát nhị khi ngồi trên ghế đàn.
• Sử dụng ngón chân cái chạm vào da của bát nhị nếu ngồi trên phản hoặc chiếu kéo đàn.

Khi đó, âm thanh của đàn nhị lại trở nên mơ hồ, xa vẳng, lạnh lẽ và tối tăm diễn tả rõ nét tâm trạng thầm kín…

Sử dụng

Đàn nhị đóng vai trò quan trong trong nghệ thuật hát Xẩm. Ngoài ra còn được sử dụng trong dàn nhã nhạc, phường bát âm, chầu văn, tài tử và dàn nhạc tổng hợp.  Ngày nay, đôi khi đàn nhị xuất hiện trong dàn nhạc rock, pop để tăng màu sắc cho âm thanh.

Cách sử dụng: Tay trái giữ dọc nhị và bấm vào dây đàn bằng lòng ngón tay hoặc đầu ngón tay. Tay phải cầm cung vĩ kéo đẩy để tạo ra âm thanh.

Có nhiều kỹ thuật đàn như ngón vuốt, ngón láy, ngón nhấn, ngón chuyền để cung vĩ ngắt, cung vĩ rung, cung vĩ rời, cung vĩ liền…

Cách lên dây đàn nhị

Có nhiều cách lên dây đàn nhị khác nhau như lên dây ở quãng 3, quãng 4, quãng r, quãng 6. Cách phổ biến nhất là lên dây ở quãng 5. Ví dụ cử nhị đang nằm ở khoảng 1/3 cần đàn tính từ đầu đàn thì lên dây như sau:

• Dây nhỏ (Dây ngoài): E5.
• Dây lớn (Dây trong): C5.

Cách chơi đàn nhị

Đàn nhị có âm vực nằm ở khoảng 3 quãng 8. Để chơi đàn nhị thường dùng cả hai tay phải và trái.

Tay phải

Là tay được sử dụng để cầm cung vĩ. Người chơi càng điêu luyện thì càng điều khiển được lựa chạm và kéo tạo ra âm thanh bay bổng, mềm mại hoặc mạnh mẽ, dứt khoát.

Có 4 kỹ thuật chơi đàn nhị, đó là cung vĩ liền, cung vĩ ngắt, cung vĩ rời và cung vĩ rung.

• Cung vĩ liền: Cầm cung vĩ kéo những nốt nhạc quyện từ nốt này sang nốt khác như khi luyến láy giọng hát.
• Cung vĩ rời: Cầm cung vi kéo những nốt nhạc, nốt nhạc này rời nốt nhạc kia. Điều này có nghĩa là không luyến.
• Cung vĩ ngắn: Sử dụng cung vĩ kéo các nốt nhạc gãy gọn và dứt khoát.
• Cung vĩ rung: Sử dụng cung vĩ kéo đi kéo lại liên tục một nốt thường để diễn tấu những đoạn cao trào, khẩn cấp và vui vẻ.

Tay trái

Dùng tay trái bấm ngón tay vào dây đàn để tạo tạo ra các nốt nhạc. Tuy nhiên cần phải bấm như thế nào để tạo ra các âm sắc khác nhau? Đó là sử dụng các kỹ thuật ngón rung, ngón vuốt, ngón nhấn, ngón lay và bật dây.

• Ngón rung: Bấm nhẹ liên tục vào dây đàn để tạo độ ngân rung mềm mại.
• Ngón vuốt: Vuốt từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên dây đàn. Âm vuốt có tác dụng làm tiếng đàn trở nên mềm mại, uyển chuyển gần giống như giọng hát.
• Ngón nhấn: Giúp âm thanh cao lên 1 cung.
• Ngón láy hay ngón vỗ: Sử dụng ngón cái bấm vào một nốt trên dây đàn, ngón trỏ thì ấn thả liên tục vào nốt cao hơn kề nốt ngón cái. Sử dụng kỹ thuật ngón láy để diễn tả sự quyến luyến, bịn rịn, ngậm ngùi không nỡ chia xa.
• Bật dây: Người dây không dùng cung vĩ, thay vào đó là dùng ngón tay khều khều dây đàn để tạo ra âm thanh.

Ví trí của đàn nhị trong các dàn nhạc

Trong các dàn nhạc dân tộc, nhá nhạc cung đình Huế, phường bát âm, tuồng, chèo, cải lương hay vọng cổ, đàn nhị đầu góp mặt dưới hình thức độc tấu, hòa tấu hoặc song tấu.

Nhờ sự mượt mà, uyển chuyển của đàn nhị mà đã tạo vị thế quan trọng trong các dàn nhạc. Sự mượt mà, uyển chuyển là chất keo kết nối các nhạc cụ khác hòa quyện với nhau.

Trên đây là một số thông tin cơ bản về đàn nhị, cách lên dây đàn và cách đánh đàn nhị như thế nào. Mong rằng chia sẻ này hữu ích cho bạn đọc.

Tham khảo thêm:

• Các loại nhạc cụ dân tộc Việt Nam
• Đàn Ukulele là gì? Học đàn Ukulele có khó không? Cách chỉnh dây chi tiết nhất
• Đàn tranh: Thông tin cần biết và cách chơi đúng kỹ thuật
• Cách thổi sáo trúc ngang 6 lỗ cơ bản chi tiết

Nội dung liên quan:

Cách luyện thanh cơ bản tại nhà để có giọng hát hay Đàn tranh: Thông tin cần biết và cách chơi đúng kỹ thuật Viêm thanh quản là gì, có nguy hiểm không và cách chữa bằng thuốc nam Đàn Ukulele là gì? Học đàn Ukulele có khó không? Cách chỉnh dây chi tiết nhất Cách thổi sáo trúc ngang 6 lỗ cơ bản chi tiết