Đánh Giá Hiện Trạng Phí Thu Gom Chất Thải Rắn Sinh Hoạt ở Việt Nam

Đánh giá hiện trạng phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt ở Việt Nam

Theo dõi KTMT trên

Hiện nay, vấn đề ô nhiễm do chất thải rắn sinh hoạt đang nhận được sự quan tâm của cộng đồng. Để quản lý tốt chất chất thải rắn sinh hoạt, cần thu phí thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt của người dân.

Tóm tắt: Hiện nay, vấn đề ô nhiễm do chất thải rắn sinh hoạt đang nhận được sự quan tâm của cộng đồng. Để quản lý tốt chất chất thải rắn sinh hoạt, cần thu phí thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt của người dân. Vì vậy, việc đánh giá hiện trạng phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt là cần thiết, làm cơ sở cho việc đề xuất quản lý, xử lý chất thải rắn. Thông qua kết quả khảo sát từ các văn bản pháp luật quy định về mức phí thu gom chất thải rắn, cho thấy, mức phí thu gom chất thải rắn khác nhau ở từng địa phương và số tiền thường được tính toán trên cơ sở đầu người, hoặc đơn vị/tổ chức phát sinh chất thải. Mặt khác, thực tế việc thu phí thu gom còn gặp nhiều bất cập, phí thu gom được từ người dân chỉ đáp ứng được 5% tổng lượng chi phí và 20 – 25% chi phí thu gom chất thải. Vì vậy, cần có các quy định về việc thu phí thu gom rác thải sinh hoạt theo hướng tính theo khối lượng rác thải phát sinh, đảm bảo việc thu phí rác thải sinh hoạt công bằng và triệt để.

Đặt vấn đề

Trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của con người, việc phát sinh chất thải rắn là điều tất yếu. Theo thời gian, dân số tăng, các điều kiện kinh tế, xã hội tăng, mức sống của người dân cũng tăng, vì vậy việc thay đổi về lượng phát sinh và thành phần chất thải rắn là không thể tránh khỏi. Trên thế giới cũng như ở Việt Nam, để quản lý tốt chất thải rắn sinh hoạt, cần phải chi trả một lượng kinh phí lớn, trong đó cần phải có sự đóng góp của chủ thể nguồn phát sinh chất thải rắn. Được áp dụng lần đầu tiên tại Việt Nam từ năm 1998 tại Đà Nẵng[1], đến nay ở cả 63 tỉnh thành trong cả nước đều đã có những quy định riêng về mức thu phí vệ sinh môi trường. Tuy nhiên, ở các địa phương khác nhau, tùy vào điều kiện kinh tế, xã hội mà mức thu phí khác nhau. Hầu hết các địa phương đều áp dụng mức thu phí theo bình quân người dân hoặc hộ gia đình. Việc này cũng đã và đang tồn tại một số vấn đề ảnh hưởng đến hiệu quả thu, cân bằng thu chi trong thời gian qua. Vì vậy, cần có một bức tranh tổng quát về tình hình hiện trạng thu phí chất thải rắn sinh hoạt bao gồm: mức thu phí, tỉ lệ thu được phí, các vấn đề liên quan đến việc thu phí môi trường, trên cơ sở đó có thể đề xuất các giải pháp phù hợp hỗ trợ cho việc thu gom, xử lý, quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Cơ sở pháp lý

Nhìn chung, để đưa ra mức phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt phù hợp cần dựa trên rất nhiều yếu tố bao gồm: tình hình kinh tế xã hội tại địa phương; thực trạng phát sinh chất thải rắn tại địa phương; phương pháp thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương;… từ đó đưa ra mức phí thu gom chất thải phù hợp. Hầu hết các địa phương đều xem xét các yếu tố và dựa vào Luật Giá ngày 20 tháng 6 năm 2012, Luật Phí và lệ phí ngày 25 tháng 11 năm 2015 và các Nghị định hướng dẫn thực hiện. Tại các văn bản này đã quy định các quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh và người tiêu dùng trong lĩnh vực giá; các cơ sở cho việc định giá, yếu tố hình thành giá, thẩm định giá, từ đó làm căn cứ cho việc đưa ra mức phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt phù hợp [2].

Hiện trạng thu phí mà mức thu phí

Phương pháp tính toán mức thu phí

Việc tính toán mức thu phí phát sinh chất thải rắn sinh hoạt hiện nay chủ yếu dựa trên quy mô của đơn vị/ tổ chức phát sinh chất thải rắn. Thông thường ở hầu hết các địa phương, đối với hộ gia đình thường thu phí theo số nhân khẩu hoặc theo hộ khẩu, với cơ quan tổ chức thì được thu phí theo số lượng người trong cơ quan, theo mức thu phí theo cơ sở, hoặc thu theo khối lượng chất thải rắn phát sinh.

Bảng 1: Phương pháp tính toán mức thu phí

Đơn vị/tổ chức phát sinh chất thải	Đơn vị tính toán mức thu phí
Hộ gia đình	Đồng/người/tháng Đồng/hộ/tháng Đồng/kg
Hộ buôn bán lẻ	Đồng/cơ sở Đồng/m3
Cơ sở kinh doanh dịch vụ	Đồng/cơ sở Đồng/m3
Trường học	Đồng/cơ sở Đồng/học sinh Đồng/m3
Cơ sở y tế	Đồng/cơ sở Đồng/m3
Cơ quan hành chính	Đồng/cơ sở Đồng/m3
Khách sạn, nhà nghỉ	Đồng/cơ sở Đồng/m3
Chợ, siêu thị	Đồng/cơ sở Đồng/quầy hàng Đồng/m3
Công trình xây dựng	Đồng/m3 Lấy theo % chi phí đầu tư xây dựng

Nguồn: Tổng hợp từ quy định của các địa phương của nhóm tác giả

Ngoài ra, việc tính toán mức phí thu gom còn phụ thuộc vào phương pháp xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Ví dụ: tại các phường của thành phố Bắc Giang:

Đối với hộ gia đình ≤ 3 người:

+ Xử lý chất thải rắn bằng chế biến vi sinh: 38.000 - 50.000 đồng/hộ/tháng.

+ Chôn lấp: 38.000 - 41.000 đồng/hộ/tháng.

+ Đốt: 38.000 - 55.000 đồng/hộ/tháng.

Đối với hộ gia đình > 3 người:

+ Chế biến vi sinh: 50.000 - 57.000 đồng/hộ/tháng.

+ Chôn lấp: 50.000 - 54.000 đồng/hộ/tháng.

+ Đốt: 50.000 - 73.000 đồng/hộ/tháng [3].

Như vậy, tùy vào điều kiện thực tế mà có phương pháp định giá thu phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt riêng. Điều này cũng tạo ra sự chênh lệch về mức thu giữa các khu vực có vị trí địa lý gần nhau nhưng khác nhau về đơn vị hành chính, khiến cho việc đồng nhất phương pháp thu phí trên quy mô vùng gặp nhiều hạn chế. Vì vậy, nếu định hướng xử lý rác thải thải sinh hoạt theo phân loại cấp vùng, liên vùng; đòi hỏi có quy định thống nhất liên vùng đối với mức thu phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt, từ đó tạo thuận lợi cho việc tính toán và đề xuất phương án quản lý tổng hợp chất thải rắn sinh hoạt.

Hiện trạng mức thu phí vệ sinh môi trường tại một số địa phương

Mức phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt được thể hiện qua Bảng 2. Thông qua bảng số liệu trên có thể thấy: mức phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt đối với hộ gia đình, phòng trọ, hộ buôn bán nhỏ, khác nhau phụ thuộc vào quy định của từng địa phương. Sự khác nhau còn thể hiện qua mức thu phí giữa thành thị và nông thôn. Trung bình mức thu phí thu gom chất thải rắn đối với hộ gia đình dao động từ 20.000 – 40.000 đồng/hộ/tháng, với cơ sở buôn bán nhỏ lẻ thì mức thu phí cao hơn.

Với sự khác nhau về phương pháp xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại từng địa phương. Bên cạnh đó việc thu phí chưa được tính trên khối lượng phát sinh thực tế của chất thải rắn sinh hoạt tạo nên sự khó khăn trong việc cân bằng thu – chi, xác định chi phí cần thiết để đảm bảo kinh phí thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Điều này cũng tạo nên tâm lý so sánh chưa được công bằng giữa các hộ có lượng phát sinh chất thải rắn sinh hoạt ít với phát sinh nhiều hoặc các hộ có các hoạt động tái chế, thu hồi, phân loại và tái sử dụng chất thải tại nguồn với các hộ không thực hiện các biện pháp nêu trên.

Bảng 2: Mức thu phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại các hộ gia đình, phòng trọ, hộ buôn bán nhỏ

STT	Tỉnh/Thành phố	Kí hiệu quyết định	Hộ gia đình		Phòng trọ		Hộ buôn bán nhỏ lẻ
			Thành thị	Nông thôn	Thành thị	Nông thôn	Thành thị	Nông thôn
			đồng/hộ/tháng		đồng/phòng/tháng		đồng/đơn vị/tháng
1	An Giang	94/2016/QĐ-UBND	20.000	15.000	20.000	15.000	100.000	100.000
2	Bà Rịa - Vũng Tàu	26/2019/QĐ-UBND	30.000-50.000	25.000-30.000	15.000-25.000	15.000-18.000	60.000-100.000	60.000-70.000
3	Bắc Giang	8/2021/QĐ-UBND	29.000-73.000	20.000-55.000	29.000-73.000	20.000-55.000	106.000-145.000	106.000-145.000
4	Bắc Kạn	31/2020/QĐ-UBND	18.000	18.000	18.000	18.000	50.000	40.000
5	Bắc Ninh	27/2020/QĐ-UBND	36.000	25.200	36.000	25.200	60.000	60.000
6	Bến Tre	31/2020/QĐ-UBND	12.000-25.000	10.000-20.000	12.000-25.000	10.000-20.000	60.000-110.000	50.000-100.000
7	Bình Định	68/2019/QĐ-UBND	25.000-30.000	20.000-25.000	11.000	13.000	55.000-80.000	55.000-80.000
8	Bình Dương	64/2016/QĐ-UBND	25.000	20.000	10.000	10.000	50.000-100.000	50.000-100.000
9	Bình Phước	2222/QĐ-UBND	20.000	15.000	20.000	15.000	30.000-80.000	30.000-80.000
10	Bình Thuận	21/2017/QĐ-UBND	20.000	12.000	20.000	12.000	30.000	30.000
11	Cà Mau	30/2017/QĐ-UBND	28.000	19.000	28.000	19.000	34.000-53.000	30.000-47.000
12	Cần Thơ	40/2016/QĐ-UBND	10.000-20.000	10.000-20.000	5.000	5.000	20.000-30.000	20.000-30.000
13	Cao Bằng	50/2019/QĐ-UBND	18.000	18.000	18.000	18.000	25.000	25.000
14	Đà Nẵng	33 /2017/QĐ-UBND	15.000-30.000	15.000-30.000	15.000-30.000	15.000-30.000	45.000-100.000	45.000-100.000
15	Đắk Lắk	28/2017/QĐ-UBND	20.000-25.000	12.000-15.000	5.000	4.000	100.000-120.000	80.000
16	Đắk Nông	03/2018/QĐ-UBND	20.000	15.000	9.000	7.000	50.000-100.000	35.000-80.000
17	Đồng Nai	75/2014/QĐ-UBND	28.000	22.000	28.000	22.000	160.000	160.000
18	Đồng tháp	06/2018/QĐ-UBND	30.000	30.000	30.000	30.000	30.000	30.000
19	Gia Lai	15 /2017/QĐ-UBND	30.000	10.000-15.000	15.000-20.000	10.000-15.000	35.000	25.000
20	Hà Giang	06/2018/QĐ-UBND	18.000-25.000	16.000-20.000	13.000-14.000	11.000	54.000-60.000	48.000
21	Hà Nam	34/2014/QĐ-UBND	25.200	14.400-18.000	25.200	14.400-18.000
22	Hà Nội	54/2016/QĐ-UBND	21.600	10.800	21.600	10.800	50.000	50.000
23	Hà Tĩnh	33/2017/QĐ-UBND, 14/2021/QĐ-UBND	19.000-62.000	9.000-40.000	25.000	12.000-16.000	44.000-131.000	21.000-85.000
24	Hải Dương	29/2017/QĐ-UBND	18.000-21.600	14.400-18.000	18.000-21.600	14.400-18.000	50.000-180.000	30.000
25	Hải Phòng	10/2021/QĐ-UBND	40.000	40.000	20.000	20.000	90.000-135.000	90.000-135.000
26	Hậu giang	02/2015/QĐ-UBND	10.000-15.000	10.000-15.000	10.000-15.000	10.000-15.000	15.000-50.000	15.000-50.000
27	Hưng Yên	25/2017/QĐ-UBND	25.600-36.000	10.800-18.000	25.600-36.000	10.800-18.000	45.000-150.000	45.000-150.000
28	Khánh Hòa	02/2020/QĐ-UBND	44.000-88.000	44.000-88.000	11.000-15.000	11.000-15.000	92.000-129.000	92.000-129.000
29	Kiên Giang	01/2020/QĐ-UBND	10.000-30.000	10.000-21.000	12.000	10.000	29.000-60.000	20.000-48.000
30	Kon Tum	515/QĐ-UBND	10.000-12.000	10.000-12.000	10.000-12.000	10.000-12.000	50.000-120.000	50.000-120.000
31	Lai Châu	53/2017/QĐ-UBND	5.000-10.000	5.000-2.000	5.000-10.000	5.000-2.000	60.000-100.000	10.000-30.000
32	Lâm Đồng	60/2016/QĐ-UBND	30.000	25.000	30.000	25.000	140.000	125.000
33	Lạng Sơn	29/2019/QĐ-UBND	28.800	21.600	28.800	21.600	60.000-300.000	60.000-300.000
34	Lào Cai	51/2018/QĐ-UBND	8.000-10.000	5.000	8.000-10.000	5.000	25.000-100.000	25.000-100.000
35	Nam Định	05/2017/QĐ-UBND	14.400-28.800	14.400-28.800	28.800	28.800	80.000-120.000	80.000-120.000
36	Nghệ An	19/2019/QĐ-UBND	18.000-43.200	18.000-25.200	18.000-43.200	18.000-25.200	55.000-65.000	50.000
37	Ninh Bình	22/2020/QĐ-UBND	25000-28.800	21.600-25.2000	25000-28.800	21.600-25.200	90.000	80.000
38	Ninh Thuận	94/2017/QĐ-UBND	18.000	12.000	18.000	12.000	50.000-100.000	30.000-50.000
39	Phú Thọ	05/2017/QĐ-UBND	25.200	25.200	25.200	25.200
40	Phú Yên	1550/QĐ-UBND	12.000-18.000	9.000-10.000	6.000-9.000	4.000-5.000	20.000-34.000	16.000-18.000
41	Quảng Bình	36 /2018/QĐ-UBND	27.000-35.000	17.000-23.000	10.000	10.000	14.000-24.000	17.000-23.000
42	Quảng Nam	22/2017/QĐ-UBND	20.000-30.000	15.000-20.000	20.000-30.000	15.000-20.000
43	Quảng Ngãi	10/2018/QĐ-UBND	18.000-20.000	14.000-16.000	18.000-20.000	14.000-16.000	70.000-150.000	55.000-120.000
44	Quảng Ninh	33/2018/QĐ-UBND
45	Quảng Trị	01/2019/QĐ-UBND	24.000-30.000	15.000	24.000-30.000	15.000	85.000-220.000	25.000
46	Sóc Trăng	22/2019/QĐ-UBND	19.000	15.000	19.000	15.000	49.000-193.000	24.000-94.000
47	Sơn La	40/2017/QĐ-UBND	12.000	10.000	12.000	10.000	30.000-150.000	30.000-120.000
48	Tây Ninh	16/2020/QĐ-UBND	45.500	41.500	45.500	41.500
49	Thái Bình	01/2021/QĐ-UBND	21.600	21.600	21.600	21.600	30.000-60.000	30.000-60.001
50	Thái Nguyên	39/2016/QĐ-UBND	25.200	18.000	25.200	18.000	35.000-50.000	35.000-50.001
51	Thanh hóa	21/2019/QĐ-UBND	39.600	14.400-21.600	39.600	14.400-21.600	170.000	170.000
52	Thừa Thiên - Huế	94/2017/QĐ-UBND	20.000- 30.000	18.000-20.000	10.000	10.000	42.000-97.000	27.000-43.000
53	Tiền Giang	27/2018/QĐ-UBND	20.000	20.000	15.000	15.000	30.000	30.000
54	Tp. Hồ Chí Minh	38/2018/QĐ-UBND	48.000	48.000	48.000	48.000	69.720-152.880	69.720-152.880
55	Trà Vinh	23/2017/QĐ-UBND	30.000	20.000	15.000-17.000	10.000-12.000	45.000-225.000	20.000-120.000
56	Tuyên Quang	432/QĐ-UBND	10.000-17.000	10.000-17.000	10.000-17.000	10.000-17.000	29.000-46.000	29.000-46.000
57	Vĩnh Long	06/2017/QĐ-UBND	10.000	10.000	10.000	10.000	30.000-150.000	15.000-100.000
58	Vĩnh Phúc	18/2017/QĐ-UBND	20.000	20.000	20.000	20.000	50.000-120.000	35.000-95.000
59	Yên Bái	507/QĐ-UBNN	5.000 - 10.000	3.000-6.000	5.000 - 10.000	3.000-6.000	50.000-145.000	25.000-75.000

Hiệu quả thu phí

Hiện nay, việc thu phí rác thải sinh hoạt còn gặp nhiều khó khăn. Phần lớn kinh phí bù cho hoạt động thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt hiện nay được lấy từ ngân sách Nhà nước. Nguyên nhân chính của thực trạng này do mức thu phí vệ sinh còn thấp, chỉ đủ chi trả một phần cho công tác thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt (chưa tính đến chi phí xử lý). Theo báo cáo năm 2014 của URENCO Hà Nội, chi phí cho hoạt động thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt vào khoảng 600 tỷ đồng/năm trong khi tổng nguồn thu từ phí vệ sinh chỉ khoảng 30 tỷ đồng, chiếm 5% tổng số chi. Trên thực tế tại nhiều địa phương, nguồn kinh phí thu được từ phí vệ sinh môi trường chỉ đủ chi trả khoảng 20 - 25% chi phí thu gom và vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt đô thị [4].

Nguyên nhân chính của việc mất cân bằng thu chi kể trên chủ yếu là tiền thu thấp hơn so với kinh phí cần thiết cho hoạt động thu gom và xử lý chất thải. Bên cạnh đó, việc thất thu từ chủ hộ phát sinh chất thải rắn, hay nói cách khác là hiệu quả thu phí chưa cao. Nhiều hộ dân, cơ sở kinh doạnh, dịch vụ không hơp tác tích cực trong đóng góp mức phí của mình với cơ quan thu phí. Theo quy định, các cơ sở kinh doanh buôn bán có mức thu phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt riêng, nhưng nhiều hộ chỉ đồng ý nộp phí theo mức phí hộ gia đình, gây thiếu hụt nguồn thu. Nhiều hộ gia đình, không chấp nhận đóng phí thu gom rác thải sinh hoạt với nhiều lý do như: phát sinh ít, không phát sinh,… Nhiều hộ nêu các lý do không phát sinh chất thải rắn, nhưng trong thực tế, khi không có cán bộ giám sát, họ thường đổ thải chưa đúng quy định ra môi trường. Ngược lại cũng có nhiều hộ gia đình tiến hành công tác phân loại, tái chế, tái sử dụng chất thải rắn tốt nên lượng chất thải rắn phát sinh thực tế không đáng kể nhưng vẫn chịu mức thu phí thu gom chất thải rắn sinh hoạt đồng mức với các hộ không có hoạt động nêu trên, gây nên các phản ứng không công bằng hoặc chưa khuyến khích các hoạt động tái chế, phân loại tại nguồn [5, 6, 7]. Vì vậy, cần sớm có quy định về mức thu phí khối lượng phát sinh và hiệu quả phân loại chất thải rắn của các chủ nguồn thải, hộ gia đình và nâng cao hơn hiệu quả thu phí thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

Mức phí xử lý chất thải rắn

Hiện nay, các địa phương đang áp dụng các giá xử lý chất thải rắn khác nhau cho các phương pháp xử lý khác nhau. Cũng có trường hợp, cùng phương pháp xử lý nhưng đơn giá áp dụng tại từng địa phương là khác nhau [9]. Nguồn kinh phí cho hoạt động xử lý chất thải rắn sinh hoạt cơ bản vẫn được cấp bù từ ngân sách nhà nước. Mức chi trả xử lý hiện tại cho các cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt trung bình khoảng 250.000 đồng/tấn, chênh lệch có thể tùy thuộc vào các địa phương hoặc công nghệ xử lý được áp [4]. Chi phí xử lý theo phương pháp chôn lấp trung bình khoảng 122.000 đồng/tấn. Chi phí này chưa tính đến chi đầu tư xây dựng bãi chôn lấp ban đầu, giải phóng mặt bằng… Nhiều địa phương có cơ sở xử lý chất thải rắn được nhận mức chi trả cao hơn (trên 400.000 đồng/tấn) như: Cơ sở chế biến compost và đốt CTRSH Túc Trưng - Định Quán, Khu xử lý Phú Thanh - Tân Phú, tỉnh Đồng Nai (410.000 đồng/tấn và 444.900 đồng/tấn); Cơ sở xử lý CTRSH tại quận Ô Môn, thành phố Cần Thơ (400.000 đồng/tấn)… Bảng 3 thể hiện đơn giá xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại một số địa phương với các công nghệ xử lý rác thải khác nhau.

Bảng 3. Đơn giá xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại một số địa phương

STT	Tỉnh/Thành phố	Đơn giá xử lý rác theo phương pháp xử lý (đồng/tấn rác)
		Chôn lấp hợp vệ sinh	Thiêu đốt	Compost	Đốt phát điện	Quy định chung*
1	An Giang	119.000
2	Bắc Giang	43.490 - 69.672	350.000	250.000	210.000
3	Bắc Kạn	348.707
4	Bình Định	225.000
5	Hà Nam	49.237	374.000	209.000
6	Hà Nội
7	Hà Tĩnh	42.000 - 52.000	307.000	406.000
8	Lào Cai	367.758
9	Nghệ An	450.000
10	Phú Thọ	272.500	272.500
11	Quảng Bình	86.269	430.000	430.000
12	Quảng Trị	350.000 - 400.000
13	Thái Bình	320.000 - 490.000	210.000 - 320.000	290.000 - 390.000
14	Thái Nguyên	350.000
15	Tp. Hồ Chí Minh	510.234	475.000

* Quy định chung thể hiện đơn giá xử lý rác chung tại địa phương, mức độ điều chỉnh tùy theo phương pháp xử lý, công nghệ xử lý, nhân lực, vật lực,…

Có thể thấy, đơn giá xử lý chất thải rắn sinh hoạt không có sự đồng nhất tại các địa phương. Cùng một công nghệ xử lý, nhưng đơn giá xử lý chất thải khác nhau tại các địa phương khác nhau. Đôi khi trong cùng một địa phương nhưng các cơ sở xử lý rác thải khác nhau, mức đơn giá xử lý cũng khác nhau. Ví dụ như, cùng một công nghệ chôn lấp tại TP. Hồ Chí Minh trả mức phí cho CITENCO là 369.706 đồng/tấn, trong khi mức phí cho Công ty TNHH Xử lý Chất thải Việt Nam (VWS) là 22,098 USD/tấn tương đương 480.000 đồng/tấn. Tại tỉnh Bắc Ninh, áp dụng đơn giá xử lý trong khoảng 396.000 - 451.000 đồng/tấn [9]. Nguyên nhân có thể là do sự khác nhau trong thành phần, đặc điểm rác thải tại các địa phương dẫn đến công nghệ xử lý khác nhau. Ngoài ra, các yếu tố khách quan như địa điểm xử lý, địa điểm thu gom, khoảng cách, nhân lực, vật lực cũng là nguyên nhân dẫn đến chênh lệch đơn giá dịch vụ xử lý.

Các nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt bao gồm: ngân sách Nhà nước (vốn đầu tư phát triển, vốn ngân sách trung ương và địa phương, vốn ODA…) và các nguồn vốn khác. Tuy nhiên, vốn Nhà nước sử dụng để đầu tư xây dựng vẫn chiếm khoảng 80% (trong đó, vốn ngân sách chiếm khoảng 35%, vốn ODA chiếm khoảng 45%), vốn của doanh nghiệp khu vực kinh tế tư nhân chiếm khoảng 20%. Các địa phương có nguồn chi ngân sách lớn cho công tác quản lý CTRSH là Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng... Ví dụ, trong năm 2018, Thành phố Hồ Chí Minh chi hơn 2.000 tỷ đồng, Đà Nẵng chi 176 tỷ đồng, Bà Rịa - Vũng Tàu chi 102 tỷ đồng... Các tỉnh khác chi trung bình khoảng từ 20 - 40 tỷ đồng/ năm, thấp nhất có những tỉnh chi khoảng 3 đến 10 tỷ đồng/năm (Bộ Xây dựng, 2017) [4].

Một số đề xuất

Hiện nay, cách xác định mức phí thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt có sự khác nhau giữa các địa phương và có sự khác nhau về công nghệ xử lý. Để đảm bảo công bằng, việc xem xét thu phí theo khối lượng phát sinh cũng như hiệu quả phân loại, giảm thiểu, tái chế tại nguồn đối với chất thải rắn sinh hoạt cần được quan tâm. Hệ thống thu phí rác thải dựa trên khối lượng được nghiên cứu và áp dụng ở Seoul (Hàn Quốc) đã có hiệu quả rõ rệt về thay đổi hành vi thải chất thải, giảm đáng kể khối lượng rác thải phát sinh. Hệ thống tính phí này dựa trên nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền. Theo đó, người dân sẽ phải trả phí thu gom chất thải dựa trên khối lượng chất thải phát sinh, càng thải nhiều rác sẽ phải đóng phí càng nhiều.

Để đạt được hiệu quả trong việc thu phí thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo khối lượng phát sinh, khuyến khích hoạt động phân loại tại nguồn cần nghiên cứu đề xuất phương thức quản lý và định lượng được lượng phát sinh, phát triển hệ thống đồng bộ từ thu gom, phân loại, vận chuyển, tái chế, đến xử lý chất thải rắn. Nghiên cứu ứng dụng công nghệ hỗ trợ, tích hợp nhằm hướng dẫn, nhận dạng, phân loại, giám sát, kiểm soát và cảnh báo... liên quan đến các hoạt động phân loại, tái chế, vận chuyển và xử lý chất thải rắn...

Kết luận

Việc áp dụng mức thu phí thu gom chất thải rắn (rác thải) sinh hoạt từ các hộ gia đình đã có các quy định được ban hành, áp dụng trên toàn bộ các tỉnh thành trong cả nước. Tuy nhiên, có sự khác nhau về đơn giá thu, hiệu quả thu và mức độ đáp ứng mức phí thực tế các địa phương phải chi trả cho hoạt động này là rất khác nhau. Nguồn kinh phí thu được từ phí vệ sinh môi trường, cơ bản mới chi trả khoảng 20 - 25% chi phí thu gom và vận chuyển chất thải rắn đô thị.

Việc nghiên cứu, hiện trạng thu phí, đề xuất các mức thu phí thu gom, xử lý theo khối lượng, hiệu quả phân loại tại nguồn đối với chất thải rắn sinh hoạt có ý nghĩa cần thiết, góp phần giảm mức bù chi ngân sách, thay đổi nhận thức cộng đồng trong công tác bảo vệ môi trường. Đây cũng là đòi hỏi cấp thiết trong tương lai theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020.

Tài liệu tham khảo:

• [1] Quyết định số 1199/1998/QĐ-UB ngày 5/3/1998 của UBND thành phố Đà Nẵng Quy định mức thu lệ phí qua phà sông Hàn và lệ phí rác.
• [2] Luật số 11/2012/QH13 của Quốc hội thông qua ngày 20/6/2012: Luật Giá.
• [3] Quyết định 43/2017/QĐ-UBND về quy định giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.
• [4] Bộ Tài nguyên và Môi trường, Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2019, Chuyên đề: Quản lý chất thải rắn sinh hoạt.
• [5] http://baobacgiang.com.vn/bg/tp-bac-giang/225161/khac-phuc-kho-khan-tang-thu-tu-dich-vu-ve-sinh-moi-truong.html
• [6] https://baothainguyen.vn/tin-tuc/xa-hoi/kho-khan-trong-viec-thu-phi-bao-ve-moi-truong-245678-85.html
• [7] https://hanoimoi.com.vn/tin-tuc/Khoa-hoc/1012883/go-kho-thu-phi-ve-sinh-moi-truong
• [8] Các quy định về thu phí thu gom rác của 63 tỉnh thành trong cả nước.
• [9] https://baotainguyenmoitruong.vn/gia-xu-ly-rac-moi-noi-mot-kieu-294763.html

Nguyễn Mạnh Khải, Nguyễn Minh Quân, Nguyễn Thị Diễm Hằng

Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội

Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Xã hội Hà Nội, Tôn Thất Thuyết, Cầu Giấy, Hà Nội