Đèn Măng Sông (Pressure Lamps) | Information's Blog

Có thể bạn quan tâm

Việt nam mình gọi là măng-sông vì phát âm theo tiếng Pháp “manchon”. Manchon là cái lưới bằng chỉ cô-ton có tẩm loại hoá chất đặt biệt, khi cháy phát ra ánh sáng trắng tự nhiên (full spectrum). Đèn nầy dùng dầu lửa ở độ nóng cao biến thành hơi để đốt. Đèn có quay treo để máng lên xà nhà hay để trên bàn cũng được. Cũng vì vậy mà có nơi còn gọi loại đèn nầy là “đèn măng-sông treo”.

Nhân dịp về VN vào tháng 12 năm 2009, biết tôi thích sưu tầm đồ cổ, nên em rể tôi có tặng một 1 cái đèn măng-sông treo hiệu Aida nguyên là của Ông Nội chú ấy để lại. Chiếc đèn nầy loại “Aida Express 1500 Record 500CP” do công ty “AIDA Gesellschaft fur Beleuchtung und Heizung AG” của Đức quốc sản xuất vào thời Đệ Nhị Thế Chiến (1939–1945).

* Sơ lượt lịch sử đèn măng-sông Aida: – Năm 1866, Albert Graetz với sự cộng tác của Emil Ehrich, thành lập công ty chế tạo các loại đèn dầu gọi là “Lampen Fabrik Ehrich und Graetz OHG”. – Năm 1909, dưới sự dìu dắt của Adolf và Max Graetz, công ty phát minh loại đèn dầu hôi, dùng hơi ép và độ nóng cao để đốt lưới măng-sông gọi là “đèn Graetz” (Việt Nam gọi là đèn măng-sông). Vào năm 1910, anh em Graetz cũng phát minh ra cách mạ chrome và kền, dùng để chống rỉ sét rất tốt. Kỷ thuật nầy đến nay vẫn còn thông dụng trong kỷ nghệ hiện đại. – Năm 1920, đèn Graetz có tên mới là PETROMAX, do tên lóng “Petrolium Max” để gọi Max Graetz, đang là chủ tịch của công ty. Cũng năm nầy, công ty đạt mức sản xuất một triệu đèn với nhiều loại và kích cở khác nhau. – Năm 1922, Max Graetz và các con đổi tên công ty thành “Erich und Graetz AG”. – Năm 1942, công ty “Erich und Graetz AG” đổi tên thành “Graetz AG” và đã thu mua công ty “AIDA Gesellschaft fur Beleuchtung und Heizung AG”. Lúc bấy giờ tổng số lượng sản xuất của công ty đã chiếm 80% thị trường đèn hơi ép của Đức. – Năm 1947, bị tàn phá bởi sự xâm lăng của quân đội Nga vào những năm cuối Đệ Nhị Thế Chiến, công ty ngưng hoạt động. Sau đó, Erich và Fritz Graetz, với sự tài trợ của chính phủ, mở lại công ty “Graetz KG” ở miền tây nước Đức. – Năm 1950-1960, công ty bắt đầu xuất cảng ra thị trường thế giới. – Năm 1961, Erich Graetz mất, vì không có người nối nghiệp nên công ty được điều hành bởi tổ hợp những nhà đầu tư. – Từ năm 1970 về sau, công ty “Graetz KG” trực thuộc tổ hợp “Allemande Heinze”, chỉ sản xuất 2 loại đèn mang tên là Geniol và Petromax.

* Nguyên tắc đốt sáng của đèn măng-sông: Dầu chứa trong bình dưới sức ép qua một hệ thống bơm bằng tay. Khi mở van, sức ép phun dầu lên qua một lổ thoát rất nhỏ và theo một ống tuýp bằng đồng (để chịu được nhiệt độ cao) dẫn đến “đầu đốt”, làm bằng sành, đặt ở phần trên của đèn và nằm bên trong cái măng-sông. Tại đây, vì đầu đốt đã được hun nóng trước nhờ lửa mồi nên tia dầu, do quá nóng, biến thành hơi phực cháy. Nhờ măng-sông nên ngọn lửa phát ra ánh sáng trắng có độ sáng mạnh đến khoảng 500CP, tương đương với 400 Watts. (Candle Power = độ sáng đo bằng đèn cầy – 1CP=1 đèn cầy). Số lượng dầu và không khí phải được điều hoà theo mức cố định, điều khiển bởi một “hệ thống chỉnh” bằng tay. Một lít dầu lửa (dầu hôi) có thể đốt, ở độ sáng cao nhất, được khoảng 10 tiếng đồng hồ .

Đèn Aida có 2 loại: Loại 1250s – 125CP và loại 1500s – 500CP (Candle Power = độ sáng đo bằng đèn cầy). Chiếc đèn nầy được sản xuất vào khoảng 1942-1947, thuộc loại 1500s – 500CP, có độ sáng bằng 500 cây đèn cầy. Trông rất củ kỷ nhưng vẫn còn nguyên vẹn ngoại trừ ít rỉ sét trên choá đèn và toàn thân bị đóng teng (thân làm bằng thao có mạ kền nên không bị sét), vì đã trên 60 năm tuổi, và khung kiếng đã mất.