Di Tích Chùa Dạm - Bắc Ninh

Đây là ngôi chùa lớn của hoàng gia ở vùng đất phía Bắc, cùng với Phật Tích và một số chùa khác đã làm nên hệ thống chùa Phật giáo hoàng gia trên vùng đất tổ cố hương của vương triều nhà Lý. Ngoài thờ Phât như những ngôi chùa khác, chùa Dạm còn có khu đền thờ Nguyên Phi Ỷ Lan để tưởng nhớ ơn đức người phụ nữ có đóng góp to lớn đối với dân tộc Việt Nam, đặc biệt với người dân xứ Kinh Bắc.

Sau khi nhà Trần lên thay triều Lý, chùa Dạm vẫn được quan tâm tu sửa là nơi để các bậc vua chúa, quý tộc tới để thưởng lãm cảnh đẹp cầu phúc cầu an. Cảnh quan chùa Dạm đã được Phật hoàng Trần Nhân Tông ca ngợi trong câu thơ:

Thập Nhi lâu đài khai hoa trục

Tam thiên thế giới nhập thi mâu

Tạm dịch:

Bức tranh kiến trúc mười hai lớp

Mắt thấy thiên nhiên rộng vạn lần.

Dưới thời Lê, trải qua thời gian chùa đã có nhiều thay đổi song quy mô chùa không được mở rộng nhưng vẫn là một di tích lớn của vùng. Bước vào cuộc kháng cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp 1946 – 1954, nhằm tránh sự chiếm đóng của quân Pháp, chùa Dạm trăm gian đã buộc phá hủy trước sự tiếc nuối của nhân dân, chùa Dạm chỉ còn là phế tích. Năm 1986, nhân dân địa phương đóng góp công sức, tiền của xây dựng chùa với 3 gian kiến trúc đơn giản làm nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân.

Ngày 30 tháng 11 năm 2015, UBND tỉnh Bắc Ninh có Quyết định phê duyệt đầu tư xây dựng mới chùa Dạm, xã Nam Sơn thành phố Bắc Ninh, theo đó, UBND tỉnh Bắc Ninh tiến hành xây dựng mới chùa Dạm theo phong cách truyền thống, có bố cục và hình thức kiến trúc phù hợp với kết quả khảo cổ học và niên đại xây dựng của công trình. Các hạng mục được quan tâm đầu tư bao gồm: Tam Quan, hành lang, đền thờ Nguyên Phi Ỷ Lan và Nhà Tổ, Tam bảo, Nhà khách, Nhà tăng và hệ thống sân vường, đường dạo và cây xanh. Tổng kinh phí đầu tư xây dựng 259.027.530.000 đồng (Hai trăm năm mươi chín tỷ, không trăm hai mười bảy triệu, năm trăm ba người nghìn đồng). Nguồn ngân sách xây dựng một phần là của tỉnh còn lại huy động từ các nhà tài trợ, hảo tâm để thực hiện dự án.

Kiến trúc chùa Dạm

Toàn bộ công trình chùa Dạm hiện nay được xây dựng trên cấp nền thứ 5 của khu di tích.

Tòa Tam bảo được thiết kế theo kiểu chữ Công với: Tiền đường 5 gian 2 chái, có hành lang đá chạy xung quanh. Nối với ống muống 3 gian là Hậu cung 3 gian. Toàn bộ công trình được làm với bước gian 5,8 m, tương ứng với bước gian. Toàn bộ công trình được xây dựng trên tường đá bó xung quanh. Hai bên là nhà Mẫu và đền đền thờ Nguyên phi Ỷ Lan với 3 gian hai chái. Toàn bộ ba công trình được nối với nhau bằng hành lang. Phía trước cấp nền một của di tích là Tam quan với lối kiến trúc hai tầng, chồng diêm. Toàn bộ công trình được làm bằng gỗ lim với các mảng chạm khắc phong phúc. Đề tài trang trí là tứ linh, tứ quý tại bức cốn, đầu dư…

Cột đá chùa Dạm

Chùa Dạm được xây dượng cách ngày nay gần một thiên niên kỷ, là trung tâm Phật giáo lớn của vùng đất Bắc Ninh và gắn liền với sự thăng trầm của lịch sử vùng đất con người và xã hội nơi đây.Thông qua các kết quả khảo cổ học đã lần đầu tiên phát lộ nền móng một ngôi chùa hoàn chỉnh dưới thời Lý với quy mô to lớn cùng nhiều cổ vật có giá trị phản ánh lịch sử của di tích. Đặc biệt, chùa Dạm còn bảo lưu được cột đá lớn được công nhận Bảo vật quốc gia năm 2017.Ngoài ra nơi đây còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc như: Lễ hội, các truyền thuyết dân gian gắn liền với Nguyên Phí Ỷ Lan…

Di tích chùa Dạm được Bộ Văn hóa, Thông tin xếp hạng di tích quốc gia, quyết định số 29 – VH/QĐ ngày 13/01/1964.