Đi Tìm Rừng Thiêng - Kỳ 1: Chinh Phục đỉnh Bách

Khám phá rừng bách thiêng phải chinh phục nhiều dốc núi đá mạo hiểm

"Anh cứ cân nhắc quyết định, vì đường vách đá dựng đứng, dễ trơn trượt, rất nguy hiểm, đầy sên vắt, rắn rết…".

Lời khuyến cáo của ông Lê Thanh Tịnh, giám đốc Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, không thắng nổi hấp lực về sự quý hiếm và độc đáo của rừng thiêng bách xanh. Chúng tôi quyết hẹn ngay ngày lên đường.

"Hóa thạch sống" trên đỉnh đá vôi

Từ động Phong Nha, chúng tôi vượt hơn 40 cây số theo đường tỉnh 562. Chiếc xe máy gầm gừ theo các con dốc dựng và ngoằn ngoèo giữa cánh rừng già.

Trời tối mịt, chúng tôi mới tới chốt bảo vệ km39 thuộc trạm kiểm lâm Thượng Trạch nằm cạnh bản Arem (Tân Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình). Canh gác dưới cơn mưa đêm, phó trạm Nguyễn Xuân Bách dùng đèn pin soi kỹ từng xe ra vào, kể cả xe máy trước khi mở barie.

Anh Bách tỉ tê nhiều chuyện vui buồn trong việc tuần tra giữ rừng, nhất là làm sao bảo vệ cho được quần thể bách xanh quý hiếm nằm trên những núi đá cao ngất...

Sáng sớm hôm sau, từ km39, kiểm lâm Lê Chiêu Tuấn cùng hai thanh niên người Arem dẫn chúng tôi chui qua tán lá rậm còn ẩm ướt, bò lên dốc đất dựng đứng.

"Con đường" men theo mấy triền đá cao ngất, mọi người phải dùng tay lần nắm cho được cành hoặc rễ cây; chân thì tìm điểm tựa là mũi đá hoặc hốc đất để leo lên từng bước. Tôi nhìn xuống chân: bầy vắt cả chục con loe ngoe hút máu. Kiểm lâm Tuấn phải dùng ống thuốc xịt "giải cứu"...

Cây bách xanh cổ thụ với bộ rễ đẹp kỳ lạ trên đỉnh đá vôi cao 650m

Cảm giác thật đặc biệt dưới tán rừng rậm, đã 9h sáng mà như còn tinh sương. "Dừng lại, các anh cẩn thận, tránh giẫm bom" - Tuấn nói khi băng trên triền một dốc đá cao. Đó là quả bom bi nằm giữa một hốc đá nhỏ vừa được phát hiện gần đây và đang báo cho công binh giải quyết.

Hai thanh niên Arem cho biết trước đây loại bom hiểm này rất nhiều và đã được vài lần thu gom xử lý. Việc bắt gặp bom đạn chưa nổ như thế là không hiếm trong những chuyến tuần tra giữa rừng sâu này...

Tuấn chỉ khối đá vôi cao mấy chục mét, dốc thẳng đứng lên trời: "Một quần thể bách xanh trên đó". Đoạn dốc cuối này mọi người phải dùng tay lần tìm từng mũi đá tai mèo để nhích lên từng bước một. Có đoạn phải lách qua các khe đá hẹp và chui qua những thân cây bách xanh chết mục đổ xuống ngáng đường.

Nhưng sự mệt mỏi như tan biến khi lên đến đỉnh cao 654m, khung cảnh rừng thiêng lạ lùng tưởng chỉ có trong cổ tích mở ra. Hàng chục cây bách có thế đẹp huyền bí như bonsai khổng lồ nhô lên từ các mũi tảng đá. Nhiều cây hai người ôm không xuể, cao vút lên trời. Độc đáo hơn cả là bộ rễ ngoằn ngoèo ôm trùm cả khối đá lớn, len lỏi uốn lượn như dòng thác qua kẽ đá, rồi đâm vào những hốc đá sâu.

Tuấn bảo không biết bách xanh sống bằng gì ở đỉnh đá vôi này bởi thảm thực bì hầu như không đáng kể và tuyệt nhiên không có nước mặt. Bên một thân bách lớn, anh diễn giải: "Các chuyên gia bảo cây này tuổi chừng hơn 500 năm, được xem là "hóa thạch sống" của vùng rừng già Phong Nha - Kẻ Bàng này".

Trái bom bi nguy hiểm giữa rừng già - Ảnh: THÁI LỘC

Người dẫn đường nhấn mạnh: "Anh nên chú ý sự kỳ ảo nằm ngay trên thân bách". Thật quá kỳ lạ khi hàng loạt loài thực vật sinh sống ngay trên vỏ thân và rễ bách.

Ngoài nhiều loài rêu khác nhau, anh chỉ đám phiến lá rất nhỏ như đám bèo hoa dâu bám sát thân bách, hình tròn nối tiếp nhau màu xanh nhạt. Đó là lan "len bèo", một loài đặc hữu của VN có hoa li ti bằng hạt lúa màu vàng đậm nở tầm tháng 7.

Chen mọc trên mấy ngách vỏ thân bách còn có lan "môi dày" và mấy loài dương xỉ. Cạnh đó là loài cây có lá và mùi hương giống cây ngũ gia bì chống muỗi ở đồng bằng. Đặc biệt, trên một "khối u" sát gốc là nơi sống bám của cây "sâm bách" già. Củ sâm bằng ngón tay cái và dài hơn 10cm này, theo hai chàng trai Arem, người già thường lấy ngâm rượu làm thuốc chữa bệnh...

Những bài thuốc thiêng từ cây "pẹt" do ông cha truyền lại từ ngày xưa công hiệu lắm, nhờ nó mà tộc người Arem còn tồn tại cho đến ngày nay.

Ông ĐINH LẦU

Cây "pẹt" thần dược

Bản Arem ẩn giữa rừng thẳm ngay dưới đỉnh Ông Rầu chừng 700 thước cao có nhiều bách xanh cổ xưa, xung quanh là bạt ngàn rừng và lô nhô núi đá. Đêm thứ hai dưới mái nhà sàn giữa rừng hoang thẳm, già làng Đinh Lầu chậm rãi kể chuyện về người Arem của mình.

Ông gợi nhớ hồi còn nhỏ cả bản sinh sống trong hang đá không biết thế giới bên ngoài là gì. Trong mỗi hang lớn có nhiều hốc đá thì mỗi gia đình mỗi hốc, có hang sống hơn chục gia đình, tất cả đều sống nhờ rừng, hái lượm và săn bắn.

Đến giai đoạn bom đạn chiến tranh, tộc người Arem được bộ đội tìm thấy. Và cũng nhờ bộ đội mà người Arem mới biết đến các vật dụng hiện đại và bắt đầu biết dùng vải thay vỏ cây che thân. Mãi đến thập niên 1980, người Arem ra khỏi hang, được hỗ trợ dựng nhà, nuôi trồng...

Trên thân bách có nhiều loài rêu xanh đẹp lạ lùng - Ảnh: THÁI LỘC

Bên bếp lửa bập bùng giữa rừng thiêng lạnh, kể chuyện tộc người mình, ông Đinh Lầu chợt kính cẩn khi nói về "pẹt" - cách gọi bách xanh của tộc mình: "Cây "pẹt" chính là thuốc thiêng cứu sống người Arem từ nhiều đời nay".

Thời người Arem còn sống trong hang đá, thuốc chữa bệnh đều là thảo mộc, trong đó "pẹt" chữa được nhiều bệnh nặng. Mỗi lần có người đau đầu, người ta leo lên đỉnh núi đá vôi lấy rễ, vỏ và lá "pẹt" về nấu uống. Nếu đau ít thì nấu chừng 15 phút, đau nhiều thì nấu lâu hơn cho uống, đỡ bệnh ngay.

Với bệnh đau lưng, người Arem chọn rễ "pẹt" già về xắt lát và ngâm rượu nặng, mỗi ngày uống nửa ly nhỏ. Bệnh đau bụng, bảy ngọn lá non của cây già được vò nát cho vào nước ấm lấy nước uống. Bệnh đau khớp thì vỏ và rễ "pẹt" xắt nhỏ, nấu cho nước cô lại, sóng sánh uống mỗi ngày mỗi tách nhỏ, vài ngày là đỡ bệnh.

Người Arem còn dùng lá "pẹt" tươi hơ trên than hồng rồi xoa vào chỗ da con nít bị ghẻ lở hoặc sưng tấy... "Những bài thuốc từ cây "pẹt" do ông cha truyền lại từ xưa công hiệu lắm, nhờ nó mà tộc Arem còn tồn tại cho đến nay" - ông Lầu trầm giọng kể.

Và trong sâu thẳm tâm trí tộc người ở rừng xanh, cây "pẹt" - bách xanh là vật thiêng của sự vững chãi và trường tồn... Ông Lầu kể sau khi Phong Nha - Kẻ Bàng thành vườn quốc gia (2001), ông lấy chính cây "pẹt" thiêng liêng làm biểu tượng vận động bảo vệ rừng già của bộ tộc mình…

Bách xanh đá (calocedrus rupestris aver) còn gọi là tùng hương, trắc bách diệp núi, tập trung chủ yếu ở sinh cảnh rừng trên đỉnh núi đá vôi. Bách xanh đá là loài đặc hữu của VN, được Sách đỏ thế giới xếp vào tình trạng bảo tồn nguy cấp.

Rừng lim máu thịt của già Cao

TTO - “Cái cây nó cũng như con người. Nếu ai đứt tay, đứt chân, chảy máu thì có đau không?”, già làng hỏi các con mình như lời truyền dạy mai sau phải biết “sống có đạo” với rừng xanh...