Địa Lí 7: Tìm Hiểu Rừng Amazon | Chuyên đề Địa Lý 7

1. Khái quát

• Rừng rậm Amazon hay còn gọi là rừng mưa Amazon, rừng nhiệt đới Amazon là khu rừng lá rộng đất ẩm thuộc châu Mỹ, cụ thể là lưu vực Amazon ở Nam Mỹ.
• Nằm ở khu vực tự nhiên của Nam Mỹ, phần lớn sông Amazon được bao phủ bởi rừng Amazon với diện tích 5,5 triệu km2. Lưu vực sông Amazon, 7,4 triệu km2, chiếm gần 40% diện tích Nam Mỹ và trải rộng trên 9 quốc gia: Brazil, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana, Surinam và Guyana thuộc Pháp. Khoảng 60% diện tích rừng Amazon nằm trên lãnh thổ Brazil.

2. Đa dạng sinh học

• Rừng mưa Amazon là một khu bảo tồn thiên nhiên trên thế giới. Đó là khu dự trữ sinh quyển cho loài người. Chính vì vậy sự bảo tồn các loài động vật quý hiếm và các loại tài nguyên, nhất là nguồn tài nguyên sinh vật tại khu vực này nhằm bảo vệ sự tồn tại và phát triển của thế giới loài người.
• Mang tính chất nóng, ẩm nên sinh vật ở nơi đây rất đa dạng và phong phú. Chiếm từ 50 đế 70% đa dạng sinh học thế giới: 2,1 triệu km2 rừng Amazon là khu vực được bảo vệ và là nơi trú ẩn của hệ sinh học đa dạng độc đáo nhất thế giới. Cụ thể là rừng Amazon chứa từ 50 đến 70% hệ sinh học đa dạng của thế giới. Theo Tổ chức Hiệp ước Hợp tác Amazon: 1/4 các loài sinh tồn trong rừng Amazon, tức khoảng 40.000 loài thực vật, 3000 loài cá, 1294 loài chim, 500 động vật có vú, 550 loài bò sát, 2,5 triệu loài côn trùng.
• Chứa 1/3 rừng nguyên sinh của Trái Đất, rừng Amazon chứa 15% trữ lượng nước ngọt trên trái đất. Có đặc điểm:

      + Cây mọc cao, có thể lên tới 40m, nhằm hấp thụ tối đa ánh mặt trời.

      + Lá cây thường cong ở đầu để thoát nước mưa.

      + Cây rừng thường chóng rụng lá; tuy nhiên các loại cây rụng lá vào thời điểm khác nhau nên rừng trông vẫn luôn xanh tươi.

      + Cây cối thường mọc thẳng, chỉ vươn cành ở ngọn cây.

      + Các dòng sông thường dâng nước ngập trong vài tháng một năm, do đó cây cối phải thích ứng với lượng nước dư thừa để không bị chết úng.

      + Các loại hạt dưới mặt đất nẩy mầm bất cứ khi nào ánh nắng chiếu được xuống mặt đất rừng.

      + Lá rụng và các sản phẩm khác của thực vật nhanh chóng mục và tiêu hủy để trở thành nguồn dinh dưỡng cho cây cối.

      + Các loại dây leo thường mọc trên các thân cây để hấp thụ ánh sáng

      + Có hàng triệu loại cây cối và động vật cùng sinh sống trong rừng nhiệt đới Amazon, chẳng hạn như loại kiến trong hình bên.

3. Dân cư ở Amazon

• Khu vực Amazon hiện có 34 triệu cư dân, trong đó 2/3 là người thành thị. 1/3 còn lại bao gồm dân bản địa, trong đó có 3 triệu người sống rải rác ở 420 bộ lạc, theo Tổ chức Hiệp ước Hợp tác Amazon. Trong đó có 60 bộ lạc sống hoàn toàn cô lập với thế giới bên ngoài. 86 ngôn ngữ và 650 phương ngữ được các bộ lạc sử dụng trong giao tiếp.
• Người Amazon bản địa sống theo lối “du canh du cư”.
• Các thổ dân xây các ngôi nhà lớn từ gỗ và lá cây. Họ đốn cây để mở đất canh tác cũng như để lấy củi đun. Tro bụi đốt cây cung cấp dinh dưỡng trở lại cho đất. Sau đó các phụ nữ thổ dân trồng trọt mùa màng (sắn, đậu, bí ngô, củ từ). Thổ dân không chỉ trồng trọt mà còn đánh cá và săn bắn. Thường sau 4 – 5 vụ mùa, họ lại di chuyển đi nơi khác.

4. Đường cao tốc xuyên Amazon

• Đây là con đường lớn trải dài 5300km xuyên qua khu vực Amazon. Việc xây dựng bắt đầu vào đầu thập niên 1970.
• Con đường này trải dài từ Recife ở phía đông tới vùng Andes của Peru ở phía tây. Đây là trục giao thông chính nối đông và tây xuyên qua khu rừng, có giao điểm với một số trục đường nối bắc và nam. Người ta còn xây một tuyến đường xe lửa và mới đề xuất một tuyến đường mới.

5. Công trình thủy điện

• Việc phát triển rừng nhiệt đới Amazon của chính phủ Brazil còn cần đến năng lượng. Các dòng sông lớn đổ về lưu vực Amazon có tiềm năng khổng lồ về năng lượng, trong lĩnh vực thủy điện. Chính phủ Brazil đã có kế hoạch gây rất nhiều tranh cãi là xây 31 đập thuỷ điện tại khu vực Amazon vào năm 2010.
• Dự án lớn nhất tại Amazon là dự án thủy điện lưu vực sông Tocantins, vốn định biến sông Tocantins thành một loạt các hồ và đập thủy điện, kéo dài 1200 dặm, bao gồm 8 đập lớn và 19 đập nhỏ.
• Mỗi khu vực đập thường là một vùng thung lũng với các cánh rừng nguyên sinh, đôi khi là với các làng của người thổ dân sống theo lối du canh du cư. Việc xây đập  không chỉ đẩy người thổ dân đi nơi khác, mà còn phá hủy toàn bộ khu vực rừng, đe dọa các loài động thực vật, có nguy cơ khiến nhiều loài tuyệt chủng.

6. Một số vấn đề ở rừng Amazon

• Hệ sinh học đa dạng lớn và rất quan trọng này đối với hành tinh chúng ta đang bị đe dọa, đặc biệt là nạn phá rừng hàng loạt. Đúng vậy, gần 20% rừng Amazon đã biến mất trong vòng 50 năm qua, theo WWF.

• Nạn phá rừng chủ yếu là chuyển đổi diện tích cây rừng thành đất canh tác nông nghiệp, làm cho hơn 1/5 diện tích rừng Amazon đã bị phá hủy và phần còn lại đang bị đe dọa. Từ tháng 7/2019, hiện tượng này đang tăng tốc. Diện tích rừng bị phá hoại cao gần gấp 4 lần so với tháng 7/2018.  Chỉ trong tháng 7 vừa qua, 2.254km2 rừng đã bị phá hủy, so với 596km2 vào tháng 7/2018, tăng 278%. Phá rừng với khai hoang lần lượt dẫn đến các vụ cháy rừng đã tăng hơn 80% từ đầu năm nay so với cùng kỳ của năm 2018.

• Để đối phó với nạn phá rừng, dự án trồng lại rừng cũng được triển khai vào vào đầu tháng 9/2017. Theo sáng kiến của công ty Rock ở Rio de Janeiro (Brazil), 73 triệu cây phải được trồng lại từ nay đến năm 2023 để phục hồi 30.000ha rừng nhiệt đới Amazon. Đây là dự án trồng lại rừng lớn nhất thế giới.