Điền Kinh – Wikipedia Tiếng Việt

Điền kinh là một tập hợp các môn thể thao cạnh tranh bao gồm đi bộ, chạy các cự ly, nhảy cao, nhảy xa, nhảy sào, ném lao, ném đĩa, ném búa, đẩy tạ và nhiều môn phối hợp khác. Với việc cần ít các thiết bị đi kèm và tính đơn giản của các môn này đã khiến điền kinh trở thành các môn thể thao được thi đấu nhiều nhất trên thế giới. Điền kinh chủ yếu là môn thể thao cá nhân, với ngoại lệ là các cuộc đua tiếp sức và các cuộc thi mà kết hợp biểu diễn vận động viên chẳng hạn như chạy băng đồng.

Cơ sở của môn điền kinh chính là các động tác tự nhiên có tác dụng phát triển toàn diện về thể lực và tăng cường sức khỏe. Chính vì vậy, điền kinh được xem là rất quan trọng trong giáo dục thể chất cũng như trong chương trình tập luyện vì sức khoẻ của mọi người.

Tại các kỳ thi đấu Thế vận hội, điền kinh cũng là nội dung quan trọng hàng đầu. Nó xuất hiện ngay từ những kỳ Thế vận hội cổ đại từ năm 776 TCN.

Ngoài thi đấu điền kinh tại Thế vận hội, trên thế giới còn nhiều giải điền kinh khác.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Thời cổ đại và Trung cổ

[sửa | sửa mã nguồn]

Các cuộc thi điền kinh với các môn chạy, đi bộ, nhảy cao, nhảy xa, ném đá là một trong những môn thể thao lâu đời nhất, nguồn gốc của chúng có từ thời tiền sử.[1] Các cuộc thi đấu điền kinh được vẽ trong các ngôi mộ Ai Cập cổ đại ở Saqqara, với hình minh họa môn chạy ở lễ hội Dt Sed và nhảy cao xuất hiện trong mộ từ năm 2250 trước Công nguyên.[2] Hội Tailteann là một lễ hội Celtic cổ xưa ở Ireland, được tổ chức vào khoảng năm 1800 trước Công nguyên. Cuộc thi đấu điền kinh này kéo dài ba mươi ngày, có các môn chạy và ném đá.[3] Môn thi đấu ban đầu và duy nhất tại Thế vận hội đầu tiên vào năm 776 TCN là một cuộc thi chạy dài, vòng quanh sân vận động. Sau đó các môn thi được mở rộng với các môn thi ném đá, nhảy cao và nhảy xa tạo thành năm môn phối hợp thời cổ đại. Các cuộc thi điền kinh cũng diễn ra tại các Panhellenic Games, thời điểm khoảng 500 năm trước Công nguyên.[4]

Tại nước Anh vào thế kỷ XVII, các giải đấu Cotswold Olimpick Games, một lễ hội thể thao, cũng có các môn điền kinh dưới hình thức các cuộc thi ném búa tạ.[5] Hàng năm từ 1796 đến 1798, tại Pháp đã diễn ra L'Olympiade de la République ngay trong cuộc cách mạng Pháp. Đây là một tiền thân của Thế vận hội Mùa hè hiện đại. Môn thi đấu hàng đầu của cuộc thi này là môn chạy, nhưng các môn thi đấu khác của Hy Lạp cổ đại cũng được đưa vào. Olympiade tại Pháp năm 1796 đánh dấu việc đưa các hệ thống số liệu vào để đo kết quả thi đấu trong thể thao.[6]

Thời cận đại và hiện đại

[sửa | sửa mã nguồn]

Học viện Quân sự Hoàng gia tại Woolwich, nước Anh đã tổ chức một cuộc thi điền kinh vào năm 1849. Đại học Exeter, Oxford, nước Anh từ năm 1850 đã tổ chức một loạt các cuộc thi điền kinh thường xuyên chỉ dành cho sinh viên đại học.[7] Lần đầu tiên một Đại hội thể thao dành cho mọi người bao gồm các cuộc thi điền kinh được tổ chức tại Wenlock, Shropshire vào năm 1850. Ngoại trừ hai năm phải dừng do chiến tranh và những năm kinh tế khó khăn, các cuộc thi điền kinh trên đã được tổ chức liên tục cho đến ngày nay.[8]

Cuộc thi điền kinh trong nhà đầu tiên theo mô hình hiện đại được tổ chức thời gian ngắn sau đó vào năm 1860, bao gồm một cuộc thi tại Ashburnham Hall ở Luân Đôn, nước Anh với bốn môn thi chạy và một môn thi nhảy xa ba bước.[9][10]

Thành lập tại Anh vào năm 1880, Hiệp hội điền kinh nghiệp dư (AAA: Amateur Athletic Association) là tổ chức đầu tiên của điền kinh và bắt đầu tổ chức giải điền kinh hàng năm của mình - giải vô địch AAA. Mỹ cũng bắt đầu tổ chức một cuộc thi điền kinh quốc gia hàng năm - giải vô địch điền kinh Mỹ ngoài trời. Giải này được câu lạc bộ điền kinh New York tổ chức lần đầu vào năm 1876[11]. Điền kinh đã được AAA và các tổ chức thể thao khác hệ thống hóa và tiêu chuẩn hóa vào cuối thế kỷ XIX. Trong số các tổ chức này có Hiệp hội điền kinh nghiệp dư Mỹ (thành lập tại Mỹ vào năm 1888) và Hiệp hội điền kinh Pháp (thành lập tại Pháp vào năm 1889).

Điền kinh đã được đưa vào Thế vận hội Olympic hiện đại đầu tiên năm 1896 và nó đã là một trong những cuộc thi quan trọng nhất tại Olympic bốn năm một lần kể từ đó. Ban đầu điền kinh chỉ dành cho nam giới, Thế vận hội Olympic 1928 đã đánh dấu sự ra đời của các môn điền kinh nữ. Điền kinh là một phần của Olympic cho người khuyết tật ngay từ khi nó được tổ chức lần đầu tiên vào năm 1960. Các vận động viên điền kinh rất được coi trọng trong các giải lớn, đặc biệt là Thế vận hội.

Cơ quan quản lý quốc tế về điền kinh, Liên đoàn điền kinh không chuyên quốc tế (IAAF) được thành lập vào năm 1912. Liên đoàn này được đổi tên như hiện nay (Hiệp hội quốc tế các Liên đoàn Điền kinh) vào năm 2001. IAAF thành lập giải vô địch điền kinh thế giới ngoài trời trong năm 1983. Các vận động viên điền kinh có thể nhận được tiền thưởng khi giành chiến thắng, chấm dứt giai đoạn "nghiệp dư" trước đó.

Các cuộc thi quốc tế đầu tiên được tổ chức cho các vận động viên điền kinh khuyết tật về thể chất (không điếc) bắt đầu vào năm 1952 với giải thể thao quốc tế Stoke Mandeville Games được tổ chức cho các cựu chiến binh Thế Chiến II.[12][13] Lúc đó giải này chỉ dành cho các vận động viên chạy xe lăn. Điều này truyền cảm hứng cho Paralympic Games đầu tiên được tổ chức vào năm 1960. Theo thời gian, cuộc thi dành cho người khuyết tật chạy xe lăn được mở rộng để bao gồm các vận động viên bị cụt chi, suy bại não và thị giác.

Các môn thi đấu

[sửa | sửa mã nguồn]

Hiệp hội quốc tế các Liên đoàn điền kinh, cơ quan chủ quản của điền kinh, chia điền kinh thành năm lĩnh vực: điền kinh trong nhà, chạy trên đường, đi bộ thể thao, chạy băng đồng và chạy leo núi.[14] Tất cả các hình thức điền kinh là môn cá nhân trừ môn chạy tiếp sức. Tuy nhiên, thành tích của vận động viên điền kinh thường được tính gộp vào thành tích của nước mình tại các giải vô địch quốc tế, và trong trường hợp chạy băng đồng thời gian kết thúc của các vận động viên hàng đầu từ mỗi đội hoặc quốc gia được cộng lại để tìm ra đội thắng cuộc.

Điền kinh trong sân vận động

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Track and field

Các giải thi đấu điền kinh đã xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX dành cho các vận động viên đại diện cho các cơ sở giáo dục, tổ chức quân sự và câu lạc bộ thể thao đối địch nhau.[15] Các vận động viên có thể thi đấu một hoặc nhiều môn thi theo chuyên môn của họ. Nam và nữ thi đấu riêng biệt. Thi đấu điền kinh kiểu này có cả hai định dạng trong nhà và ngoài trời, với hầu hết các cuộc thi trong nhà xảy ra trong mùa đông, trong khi các cuộc thi ngoài trời chủ yếu được tổ chức tại mùa hè. Tên của môn được chọn dựa theo nơi tổ chức - sân vận động track and field.

Một loạt các môn thi chạy được tổ chức trên đường chạy, chia làm ba loại: chạy nước rút, chạy tầm trung và chạy dài. Chạy tiếp sức bao gồm bốn vận động viên. Mỗi người sau khi đã chạy xong phần của mình phải trao một chiếc gậy cho đồng đội để đồng đội của mình có thể chạy tiếp. Chạy vượt rào và chạy băng đồng là một biến thể, ở đó các vận động viên phải vượt qua các trở ngại khác nhau trên đường đua.

Các môn điền kinh thi trên cỏ có hai môn: nhảy và ném.

Trong các môn ném, các vận động viên thi xem ai ném xa nhất. Các môn ném bao gồm ném tạ, ném đĩa, ném lao và ném búa.

Có bốn môn thi nhảy: nhảy xa và nhảy ba bước tính xem vận động viên nào có thể nhảy xa nhất, trong khi nhảy cao và nhảy sào tính xem vận động viên nào nhảy cao nhất. Các môn điền kinh phối hợp, trong đó bao gồm mười môn phối hợp (dành cho nam) và bảy môn phối hợp (dành cho nữ), là cuộc thi mà các vận động viên thi đấu trong một số môn khác nhau và mỗi môn sẽ được một số điểm, cộng tổng số để tính ra nhà vô địch.

Các cuộc thi uy tín nhất của điền kinh được tổ chức trong các chương trình điền kinh tại các sự kiện thể thao hỗn hợp. Các Thế vận hội Mùa hè, Giải vô địch điền kinh thế giới, Paralympic Mùa hè và Giải vô địch thế giới điền kinh IPC là các giải có mức cạnh tranh cao nhất và uy tín nhất trong làng điền kinh. Các giải chạy và nhảy này đã trở thành phần nổi bật nhất của các giải điền kinh chính. Nhiều vận động viên nổi tiếng trong các môn thể thao điền kinh đã thành danh tại các giải này. Các giải vô địch điền kinh quốc gia và các giải hàng năm hay giải mời khác có mức độ quan trọng thấp hơn. Các giải khác bao gồm các giải ở mức cạnh tranh giữa các câu lạc bộ điền kinh hay giữa các trường học là các giải ở mức dưới cùng của điền kinh.

Các nội dung track and field chính thức của giải vô địch thế giới

Trên đường chạy					Trong sân		Nội dung phối hợp
Nước rút	Trung bình	Dài	Vượt rào	Tiếp sức	Nhảy	Ném
60 m100 m200 m400 m	800 m1500 m3000 m	5000 m10.000 m	60 m rào100 m rào110 m rào400 m rào3000 m vượt chướng ngại vật	4×100 m tiếp sức4×400 m tiếp sức	Nhảy xaNhảy xa ba bướcNhảy caoNhảy sào	Ném tạNém đĩaNém búaNém lao	Năm môn phối hợpBảy môn phối hợpMười môn phối hợp

• Ghi chú: in nghiêng là nội dung chỉ thi đấu tại giải vô địch trong nhà thế giới

Chạy đường trường

[sửa | sửa mã nguồn]

Chạy băng đồng

[sửa | sửa mã nguồn]

Đi bộ thể thao

[sửa | sửa mã nguồn]

Đặc điểm cơ bản của kĩ thuật đi bộ thể thao là suốt quá trình đi, cơ thể không được bay trên không mà luôn luôn có một hoặc cả hai chân cùng chạm đất và từ khi chân chống trước đến khi kết thúc đạp sau, chân phải luôn giữ thẳng. Tập luyện và thi đấu đi bộ có thể tiến hành được trên mọi loại đường khác nhau. Đi bộ có thể không đi theo cự lymà đi theo thời gian.

Chạy

[sửa | sửa mã nguồn]

Gồm có:

• Chạy cự ly ngắn 100m; 200m; 400m.
• Chạy cự ly trung bình (gồm các cự ly 500m đến 2000m, trong đó môn Chạy 800m và 1500m là nội dung thi trong Thế vận hội).
• Chạy cự ly dài (gồm các cự ly từ 3000m đến 30000m, trong đó môn Chạy 3000m (nữ), 5000m (nam) và 10.000m (nam) là nội dung thi trong Đại hội thể thao Ôlympic.
• các môn phối hợp:

10 môn phối hợp gồm nhảy xa, chạy, nhảy cao...

Các nhóm tuổi

[sửa | sửa mã nguồn]

Điền kinh cho người khuyết tật

[sửa | sửa mã nguồn]

Để công bằng cho nhân loại, điền kinh bao gồm cả điền kinh cho người khuyết tật nhằm động viên, cổ vũ cho người khuyết tật

Sân thi đấu điền kinh

[sửa | sửa mã nguồn]

Các hiệp hội điền kinh

[sửa | sửa mã nguồn]

Các giải điền kinh

[sửa | sửa mã nguồn]

Điền kinh trong văn hóa và truyền thông

[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Intro – What is Athletics?. IAAF. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2010.
2. ^ Touny, Ahmed D. 84.85–90 History of Sports in Ancient Egypt Lưu trữ 2006-10-29 tại Wayback Machine. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2010.
3. ^ Diffley, Seán (ngày 14 tháng 7 năm 2007). Tailteann Games' place in history going for a song. The Irish Independent. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2010.
4. ^ The Ancient Olympic Games: Mythic Worship of Gods and Athletes Lưu trữ 2011-08-15 tại Wayback Machine. e-Legacies. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2010.
5. ^ Origins of Robert Dover's Games Lưu trữ 2009-12-02 tại Wayback Machine. Olympick Games. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2010.
6. ^ Alain Arvin-Bérod, Les enfants d’Olympie, Paris, CERF, 1996 (p.27-40)
7. ^ Oxford Companion to Sports and Games, ed. J.Arlott, O.U.P. (1975)
8. ^ The Modern Olympics: a Struggle for Survival, by David C. Young,Johns Hopkins University Press (1996)
9. ^ Hoshino, Atsushi The Origin of Indoor Track and Field Meets Lưu trữ 2012-08-10 tại Wayback Machine. IAAF. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2011.
10. ^ European Athletics, Inside Track: Newsletter of European Athletics, Vol. 1/2011 (February 2011); Records could be broken as indoor athletics returns home, p.4; accessed ngày 6 tháng 3 năm 2011
11. ^ The United States' National Championships In Track & Field Athletics: Introduction Lưu trữ 2007-10-31 tại Wayback Machine. Track and Field News. Truy cập ngày 19 tháng 9 năm 2009.
12. ^ Para- Athletics – History Lưu trữ 2012-05-31 tại Wayback Machine, Athletics Canada
13. ^ About the Sport Lưu trữ 2012-06-25 tại Wayback Machine, IPC Athletics
14. ^ IAAF Constitution Lưu trữ 2010-07-05 tại Wayback Machine. IAAF. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2011.
15. ^ Lịch sử - Giới thiệu. IAAF. Truy cập ngày 25 tháng 3 năm 2010

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Amateur Track & Field Lưu trữ 2017-11-04 tại Wayback Machine
• International Association of Athletics Federations (IAAF) – official site
• Masters Track & Field World Rankings Lưu trữ 2018-12-09 tại Wayback Machine
• Athletics all-time performances
• Track and Field Results Almanac
• IAAF Competition Rules 2006-2007 Lưu trữ 2009-02-24 tại Wayback Machine
• Information for track and field events

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Điền kinh.

x t s Các nội dung môn điền kinh
Điền kinh trong sân vận động Chạy đường trường Đi bộ Chạy băng đồng Ultramarathon Đua xe lăn
Đường đua	Nước rút 50 m 55 m 60 m 100 y 100 m 150 m 200 m thẳng 300 m 400 m Vượt rào 50 m 55 m 60 m 80 m 100 m 110 m 200 m thấp 300 m 400 m Trung bình 800 m 1000 m 1500 m Một dặm 2000 m vượt chướng ngại vật 3000 m 3000 m vượt chướng ngại vật Chạy hai dặm Dài 5000 m 10.000 m Chạy một giờ Tiếp sức 4 × 100 m 4 × 200 m 4 × 400 m 4 × 800 m 4 × 1500 m Chạy tiếp sức cự ly hỗn hợp Chạy nước rút tiếp sức hỗn hợp Chạy tiếp sức Thụy Điển Đi bộ 3000 m 5000 m 10.000 m 15.000 m 20.000 m
Sân thi đấu	Ném Đẩy tạ Ném búa Ném đĩa Ném lao Ném cân Ném bóng mềm Nhảy Nhảy cao (tại chỗ) Nhảy xa (tại chỗ) Nhảy xa ba bước (tại chỗ) Nhảy sào
Phối hợp	Mười môn phối hợp Bảy môn phối hợp Năm môn phối hợp nữ Năm môn phối hợp ném
Đường trường	Chạy 5 km 10 km 15 km 10 dặm Bán marathon 25 km 30 km Marathon Ekiden Đi bộ 10 km 20 km 50 km 50 mi 100 km
Các nội dung để ở dạng chữ nghiêng là các nội dung Thế vận hội

x t s Môn thể thao Thế vận hội Mùa hè
Nội dung thi đấutruyền thống	Dưới nước Bơi Bơi nghệ thuật Nhảy cầu Bơi Marathon Bóng nước Bắn cung Điền kinh Cầu lông Bóng rổ 3x3 5x5 Quyền Anh Chèo xuồng canoe Dích dắc Nước rút Xe đạp BMX BMX tự do Địa hình Đường trường Lòng chảo Cưỡi ngựa Biểu diễn Toàn năng Nhảy ngựa Đấu kiếm Khúc côn cầu trên cỏ Bóng đá Golf Thể dục dụng cụ Nghệ thuật Nhịp điệu Nhào lộn Bóng ném Judo Năm môn phối hợp hiện đại Chèo thuyền Bóng bầu dục bảy người Lướt thuyền buồm Bắn súng Bóng bàn Taekwondo Quần vợt Ba môn phối hợp Bóng chuyền Bóng chuyền bãi biển Cử tạ Đấu vật Tự do Cổ điển
Nội dung thi đấubổ sung (từ 2020 trở đi)	Breakdance Bóng chày Bóng mềm Karate Trượt ván Leo núi thể thao Lướt sóng
Xem thêm: Môn thể thao Paralympic và Thế vận hội Mùa đông