Diễn Tấu Thang âm, điệu Thức, Hoà Thanh Trong Khi Chơi Guitar

Một số đặc điểm về diễn tấu thang âm, điệu thức, hoà thanh trong các tác phẩm guitar Việt Nam

Một trong những điểm thuận lợi về tính năng nhạc cụ của đàn guitar là sự phong phú trong thể hiện: thang âm, điệu thức, hoà thanh. Cây đàn gồm 6 dây: mi, la, rê, son, si, mi, trong đó 3 dây trầm: mi, la, rê, 3 dây thanh: son, si, mi, nên dễ dàng diễn tấu những hòa âm theo chiều dọc cũng như chiều ngang. Cần đàn được chia thành 19 phím, từ phím 1 đến phím 12, thuận lợi trong thực hiện các thế tay nối liền, liên tiếp, tạo nên những nét giai điệu với hình tượng âm nhạc phong phú.

Ca khúc Nhạc rừng do nhạc sĩ Hoàng Việt sáng tác, tác giả có sự kế thừa và vận dụng lối cấu trúc dân ca, mỗi “trổ” thơ, mỗi “đận” thơ thường phù hợp với một đoạn nhạc.

Văn Vượng, Nhạc rừng

Nghệ sĩ Văn Vượng đã thành công trong chuyển soạn tác phẩm Nhạc rừng, từ những nét nhạc đầu của giai điệu bài hát, tác giả đã tạo hòa âm cho giai điệu trên thế tay V đàn guitar, đây là thế tay thuận trong việc phát triển giai điệu bởi các ngón bấm thuộc vị trí giữa của cần đàn. Giai điệu thể hiện ở hòa âm A-dur, tạo nên những âm thanh trong sáng.

“ Cúc cu, cúc cu, chim rừng ca trong nắng. Im nghe, im nghe, ve rừng kêu liên miên.

Rừng hát, gió lay trên cành biếc, lao xao, rì rào…”

Lời ca cho ta cảm nhận về hình ảnh khu rừng có ánh nắng lan tỏa, tiếng ve,  tiếng chuyển động của cây cỏ trong gió. Phần đầu bản nhạc, để mô phỏng “tiếng  chim”, tác giả sử dụng những dấu lặng để ngắt âm, câu nhạc tiếp được thể hiện bởi các hợp âm theo chiều dọc. Thông thường, đối với những hợp âm chiều dọc liên tiếp, sẽ khó thể hiện những nét giai điệu tính chất mềm mại, nối tiếp, nhưng với ứng dụng tinh tế, sử dụng vị trí các nốt trong hợp âm không cách quãng, nên các hợp âm được nối tiếp liền mạch, mềm mại bởi sự kết nối uyển chuyển của các ngón bàn tay trái. Khi thể hiện câu nhạc, trong ví dụ, nhịp 1-3, cần xử lý chính xác các dấu ngân, nghỉ. Từ nhịp 4 của ví dụ là các hợp âm đứng liền nhau, các ngón bàn tay trái luôn có sự chuẩn bị các thế bấm tiếp theo để tạo sự liền mạch của âm thanh.

Tìm hiểu cách học nhạc, học đàn guitar tại Việt Thương Music:

Chat với chúng tôi hoặc gọi điện về hotline 1800 6715 của Việt Thương Music School để được chúng tôi hỗ trợ thông tin về khóa học, học phí, ưu đãi đang có.

Trên đàn guitar, khi thể hiện cùng một nốt nhạc trên 2 dây đàn khác nhau, tuy  độ cao bằng nhau, nhưng âm thanh không hoàn toàn giống nhau. Trong tác phẩm Nhạc rừng, nét giai điệu luôn nằm trong các hợp âm, có lúc nốt giai điệu ở trên dây số 1, lúc ở trên dây số 2. Khi thể hiện, ưu điểm của chúng là người diễn tấu không có những quãng nhảy xa, tạo nên sự liền mạch về âm thanh, nhưng giai điệu của bài hát lại ẩn trong các hợp âm này, vậy làm thế nào để giúp thể hiện rõ nét giai điệu. Trong một số bài tập kỹ thuật về hợp âm, một trong những lưu ý về bàn tay phải, khi thực hiện cùng một lúc hợp âm nhiều nốt, muốn cho âm thanh của nốt nhạc nào nổi lên thì khi gảy các ngón, chúng ta phải nghĩ về nốt nhạc mà ta muốn âm nổi lên, sự suy nghĩ này sẽ tạo nên phản xạ, truyền dẫn từ trong đầu đến ngón gảy. Nếu áp dụng biện pháp này, giai điệu, tính nghệ thuật sẽ được thể hiện rõ ràng.

“Róc rách, róc rách, nước lùa qua khóm trúc Lá rơi, lá rơi, xoay tròn nước cuốn trôi…”

Lời bài hát thể hiện rõ hình ảnh về thiên nhiên, tiếng nước chảy, hình ảnh lá rơi thật sống động.

Trong tác phẩm chuyển soạn, nghệ sĩ Văn Vượng đã khéo léo thể hiện tiếng  “róc rách” nước chảy bằng cách xếp hợp âm A-dur theo chiều ngang, sử dụng nốt hoa mỹ, tiết tấu móc kép.

Nhạc rừng

Lời bài hát gồm 2 từ “róc, rách” nhưng được diễn đạt bởi 4 nốt đô, sử dụng nốt hoa mỹ. Khi nhìn bản nhạc, thông thường người tập sẽ thể hiện 4 nốt đô bằng 2 ngón i, m, nhưng với yêu cầu thể hiện nốt hoa mỹ, tốc độ nhanh, thì người tập nên sử dụng 3 ngón i, m, a, gảy theo thứ tự giống như trong kỹ thuật tremolo, nghĩa là: a, m, i, tốc độ ngón gảy nhanh hơn, phù hợp với tính chất âm nhạc.

Hai từ “róc, rách” tiếp theo, hợp âm A dur cũng sử dụng nốt hoa mỹ, thể hiện bằng kỹ thuật rải âm, các nốt: mi, la, mi, đô, nằm trên từng dây đàn khác nhau. Hợp âm được bấm trên thế tay V: Các nốt mi, la (xếp ngón bấm số 1) trên dây đàn số 5 và 4,  nốt mi, đô (xếp ngón bấm số 3 và 4) trên dây đàn số 2 và 1. Để thực hiện các nốt hoa mỹ, tốc độ nhanh, ta sẽ thay đổi thứ tự ngón gảy, nếu theo bản nhạc thì 2 nốt: mi, la, bấm ngón 1 sẽ gảy bằng ngón p, chúng ta sẽ chuyển gảy bằng 2 ngón p và i, như vậy cách rải các âm nhanh hơn, thuận lợi hơn.

Nhạc rừng

Khoảng cách của các quãng âm, kết hợp với màu sắc âm thanh riêng của từng dây đàn cho chúng ta cảm nhận tiếng nước chảy “róc rách”, “róc rách”.

Nhạc rừng là một tác phẩm chuyển soạn thành công của nghệ sĩ Văn Vượng. Phần đầu của ca khúc, chủ yếu giai điệu được tác giả thể hiện bởi các hợp âm theo chiều dọc. Sau đó, giai điệu được thể hiện trong các hợp âm theo chiều ngang.

Hợp âm theo chiều ngang bài Nhạc rừng

Giai điệu chính là các nốt nhạc nằm trong chùm 3, được thể hiện bằng ngón p. Nhìn vào ví dụ, ta thấy những chùm 3 liên tiếp chuyển từ thế tay II đến thế tay VII rồi về thế tay V, như vậy để thể hiện được nét giai điệu mềm mại, liền mạch là không đơn giản. Thông thường trên đàn guitar, khi chuyển các hợp âm từ thế tay I đến các thế tay II, III, IV… dễ dàng hơn khi chúng ta chuyển ngược từ các thế tay IX, X về thế tay I, II… Do vậy, trong bài Nhạc rừng, để thực hiện tốt nhất, tạo nên sự liền mạch các nốt trong hợp âm, người tập phải biết tận dụng thời gian trong việc chuyển ngón của các nốt trong hợp âm rải. Thay vì bấm cùng một lúc đầy đủ các nốt của hợp âm, ta có thể chuyển các ngón lần lượt với tốc độ nhanh vào hợp âm, như vậy nốt đầu của mỗi hợp âm sẽ được bấm trước, dù là chuyển động rất nhanh nhưng cách bấm này sẽ tạo nên sự liền mạch cho giai điệu và yêu cầu của bản nhạc.

Trong những năm tháng gian khổ, chiến đấu giải phóng dân tộc, với tinh thần yêu nước, ý chí quật cường, Đảng và nhân dân Việt Nam đã dồn hết sức lực, tâm huyết để giải phóng quê hương, nhiều tác phẩm âm nhạc ra đời để động viên, khích lệ tinh thần quân và dân cũng như chia vui về những thắng lợi đã dành được. Tác phẩm Mừng Tây Nguyên giải phóng do nghệ sĩ guitar Hải Thoại sáng tác là “bức tranh” về ngày hội chiến thắng. Phần mở đầu tác phẩm ở tốc độ chậm, tác giả sử dụng kỹ thuật pizz, âm nhạc thể hiện nét đặc trưng của dân tộc Tây Nguyên.

Hải Thoại, Mừng Tây Nguyên giải phóng

Kỹ thuật Pizz của đàn guitar thường được thể hiện bằng cách đặt nhẹ một phần của bàn tay lên trên ngựa đàn, vị trí tiếp xúc với phần cuối của dây đàn, sau đó dùng ngón p gảy, nhưng trong tác phẩm Mừng Tây nguyên giải phóng, kỹ thuật này có sự thay đổi để phù hợp với ý đồ nghệ thuật của tác giả. Kỹ thuật Pizz thay vì đặt tay trên ngựa đàn, tác giả dùng ngón i, đặt vào vị trí nốt nhạc, dùng ngón a gảy. Âm thanh là những tiếng “tách, tách” diễn tả cảnh tĩnh mịch của núi rừng, sau đó nổi lên giai điệu  bè bass với những âm thanh của Tây Nguyên.

Tiếp theo, giai điệu được thể hiện bằng kỹ thuật âm bồi, thay đổi màu sắc âm thanh.

Hải Thoại, Mừng Tây Nguyên giải phóng

Tác phẩm được viết theo hướng phát triển dần đi đến cao trào, sau phần thay đổi âm sắc bằng kỹ thuật bồi âm, âm nhạc được mở rộng bằng những hợp âm rải.

Hải Thoại, Mừng Tây Nguyên giải phóng

Hình ảnh nghệ thuật là sự rộng rãi, hùng vĩ của núi rừng Tây Nguyên, giai điệu nằm trong các hợp âm, phát triển cao dần, chuyển từ thế tay IV lên thế tay IX, XIII. Trong đoạn nhạc tác giả dùng thuật ngữ “allarg” để chỉ dẫn cho người thể hiện. Với các hợp âm trong bài, người tập có thể rải các nốt bằng 4 ngón: p, i, m, a. Tuy nhiên nếu rải âm theo cách này, nốt giai điệu sẽ được gảy bằng ngón a, âm sắc nhỏ, các nốt của hợp âm cũng vậy, tính chất âm nhạc không đạt yêu cầu. Có rất nhiều phương pháp rải âm, tuy nhiên, người thể hiện âm nhạc cần phải hiểu ý đồ của tác giả, cũng như những cảm xúc hình ảnh nghệ thuật trong tác phẩm, để ứng dụng kỹ thuật thể hiện sao cho phù hợp. Trong đoạn nhạc này, khia thể hiện nên rải hợp âm bằng ngón p, cho hiệu quả âm thanh lớn, sáng, giai điệu rõ ràng.

Với những ứng dụng tính năng nhạc cụ, cùng với những nét giai điệu đậm  “chất” âm nhạc Tây Nguyên, tác giả khéo léo tạo nên những hợp âm mô phỏng tiếng cồng, chiêng.

Hải Thoại, Mừng Tây Nguyên giải phóng

Khi thể hiện đoạn nhạc mô phỏng tiếng cồng, chiêng, người tập cần nghe, tham khảo âm thanh thực từ những nhạc cụ này, để chúng ta nắm được màu sắc âm thanh thực tế của cồng chiêng, sau đó quyết định vi trí gảy trên đàn guitar để tạo nên những âm thanh như ý muốn. Thông thường, trên đàn guitar, vị trí gảy từ cuối phím đàn số 19 đến hết phần lỗ đàn cho âm thanh trầm, ấm, vị trí gảy còn lại tạo nên âm thanh sáng, cứng, màu sắc kim loại.

Cùng với những tác phẩm được sáng tác, chuyển soạn từ các ca khúc, hay chất liệu âm nhạc của các vùng miền, các nghệ sĩ guitar còn chuyển soạn từ các làn điệu dân ca Việt Nam. Nghệ sĩ guitar Tạ Tấn đã chuyển soạn thành công bài Xòe hoa (dân ca Thái) cho hòa tấu guitar, trong tác phẩm, giai điệu bài Xòe hoa được nhắc lại nhiều lần với những ứng dụng kỹ thuật khác nhau, tạo nên màu sắc âm nhạc phong phú. Sau  phần dạo đầu, giai điệu Xòe hoa được thể hiện trên những hòa âm theo chiều dọc, chuyển từ thế tay III đến thế tay V. Để tạo nên sự mềm mại, “nhún nhảy” của nhịp điệu trong bài, người thể hiện không nên gảy hợp âm, nên rải đều các nốt nhạc, tạo nên tính chất âm nhạc vui, nhẹ nhàng, lưu loát.

Tạ Tấn, Xòe hoa

Với sự am hiểu sâu sắc tính năng nhạc cụ guitar, trong những sáng tác, chuyển soạn, nghệ sĩ guitar Tạ Tấn luôn viết nên những tác phẩm kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và kỹ thuật đàn guitar. Trong ví dụ, cùng với giai điệu được thể hiện ở bè 1, bè 2 là những hợp âm được tạo nên bởi màu sắc âm nhạc của dân tộc Thái.

Giai điệu Xòe hoa nhắc lại lần thứ 3 bằng những âm bồi trên nền hòa âm được thực hiện bởi bè 2.

Tạ Tấn, Xòe hoa

Hòa âm bè 2 được tác giả xây dựng từ nét giai điệu của bài Xòe hoa, thể hiện bằng kỹ thuật bồi âm, cho người nghe cảm nhận mới mẻ. Các âm bồi đều được bấm trên các thế tay tự nhiên đàn guitar nên giúp cho người tập dễ thực hiện, độ vang âm thanh tốt giúp cho giai điệu nghe hay hơn. Trên đàn guitar có 2 cách thể hiện âm bồi: đó là âm bồi tự nhiên và âm bồi nhân tạo, trong đó âm bồi tự nhiên dễ thực hiện hơn, âm thanh trong sáng, độ ngân vang tốt, còn âm bồi nhân tạo khi thực hiện, không chỉ bấm bằng tay trái mà còn phải bấm cùng lúc ở tay phải, âm thanh nhỏ, thực hiện kỹ thuật phức tạp hơn. Bồi âm trong bài Xòe hoa là kỹ thuật dễ thực hiện. Tuy nhiên, người tập nên lưu ý: trên cần đàn guitar, mỗi phím đàn được xác định bởi 2 thanh ngăn phím, muốn cho âm thanh vang thì ngón tay bàn tay trái, thay vì bấm vào vị trí dây ở giữa phím đàn, phải bấm ở vị trí dây thẳng với thanh ngăn phím thứ 2.

Đối với guitar, âm bồi cho những âm thanh “lung linh”, mềm mại, độ ngân dài hơn so với âm thanh gảy thông thường, khi thể hiện hòa âm, sẽ làm mới cho tác phẩm bởi sự thay đổi âm sắc.

Tham khảo: Hợp âm nhạc rừng

Khóa học đàn GUITAR cho người mới bắt đầu