Dinh Dưỡng Cho Bệnh Nhân Sau Ghép Tế Bào Gốc Tạo Máu

09:00 AM 07/06/2021 Ghép tủy (hay còn được gọi là ghép tế bào gốc tạo máu) là một phương pháp điều trị phức tạp được ứng dụng nhiều trong chuyên ngành huyết học và ung thư học. Phương pháp này thực hiện quá trình cấy ghép tế bào gốc tạo máu lấy từ tủy xương hoặc từ máu vào cơ thể người bệnh để phục hồi chức năng tủy xương sau hóa trị liều cao, điều trị bệnh lý huyết học, bệnh lý miễn dịch, di truyền và một số bệnh lý ung thư khác. Sau ghép tủy bệnh nhân có thể gặp nhiều biến chứng khác nhau, do vậy chế độ chăm sóc cho bệnh nhân sau khi ghép tuỷ có vai trò rất quan trọng đặc biệt là vấn đề dinh dưỡng.

Hình ảnh truyền tế bào gốc tạo máu tại khoa Hóa trị liệu và bệnh máu

Vấn đề dinh dưỡng sau ghép tủy là vấn đề đóng vai trò quan trọng và cần đặc biệt quan tâm vì:

- Sau khi ghép tủy bệnh nhân thường gặp các tác dụng phụ như nôn, buồn nôn, loét niêm mạc miệng, tiêu chảy

- Chế độ dinh dưỡng sau ghép tủy tốt sẽ cung cấp đầy đủ các chất giúp sửa chữa, duy trì và tái tạo các tế bào mới.

- Quá trình ghép tủy và các quá trình chuẩn bị trước đó (hóa trị, xạ trị liều cao) có thể để lại nhiều tác dụng phụ, vì vậy bệnh nhân cần có chế độ dinh dưỡng sau ghép tủy đảm bảo để chống lại các tác dụng phụ do điều trị.

- Một số loại thực phẩm không lành mạnh, không đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh có thể ảnh hưởng đến quá trình hồi phục sau ghép tủy, do vậy một chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp phòng ngừa sự tái phát sau cuộc ghép.

Những thực phẩm không nên có trong chế độ dinh dưỡng của bệnh nhân sau ghép tủy:

1.Không nên ăn bưởi: Bưởi sẽ ảnh hưởng đến các thuốc ức chế miễn dịch được sử dụng sau khi ghép tủy. Bệnh nhân không nên ăn những món ăn mà trong thành phần nguyên liệu có bưởi.

2. Không nên sử dụng các loại thực phẩm như thịt, cá, rau ở dạng sống hoặc tái vì sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn do hệ miễn dịch của bệnh nhân còn yếu. Trong giai đoạn ghép tủy, tủy xương của người bị tiêu diệt bởi liều cao của hóa trị hoặc xạ trị (hoặc cả hai) và khả năng chống nhiễm khuẩn bị suy giảm. Nhiều loại thực phẩm chứa một lượng nhỏ các vi sinh vật, chẳng hạn như vi khuẩn hoặc nhiễm nấm mà bình thường vô hại nhưng có thể gây bệnh ở bệnh nhân ghép tủy.

3. Tránh sử dụng các chất kích thích như đồ uống có cồn, rượu, bia,.... bởi những thực phẩm này có thể gây nhiều tác hại đối với cơ thể, làm giảm hiệu quả điều trị.

Sau khi ghép tuỷ người bệnh có thể có suy giảm chức năng gan do tác động của hoá trị liều cao, do thuốc, hóa chất. Vì gan chuyển hoá rượu, nên tránh các đồ uống có cồn. Rượu có thể gây suy dinh dưỡng bằng cách tấn công niêm mạc dạ dày, dẫn đến kém hấp thu và bài tiết nhiều chất dinh dưỡng.

4. Tránh sử dụng các thực phẩm chứa quá nhiều chất béo như thịt mỡ, phủ tạng động vật...

5. Tránh sử dụng các loại thức ăn có chứa nhiều muối: như dưa muối, cà muối, đồ ăn đóng hộp… vì làm gia tăng sự tích nước trong cơ thể. Trong khi đó một số loại thuốc corticosteroid hoặc cyclosporin có thể gây giữ nước, phù nề và tăng huyết áp. Chế độ ăn cần tránh natri dư thừa có thể giúp giảm những tác dụng phụ. Những thực phẩm chế biến và đóng hộp thường có nhiều natri nên hạn chế dùng.

Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ghép tủy phải được thực hiện theo nguyên tắc:

Các loại thức ăn giàu dinh dưỡng có nguồn gốc rõ ràng.

Các loại thức ăn được nấu chín kỹ.

Nước uống đun sôi để nguội.

Sữa bột hoặc sữa đã qua tiệt trùng.

Trái cây đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm ngâm nước muối trước khi ăn và phải gọt vỏ

Một số lưu ý khác về dinh dưỡng cho bệnh nhân sau ghép tủy:

Để bệnh nhân có thể phục hồi nhanh, chế độ ăn có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi bị nhiễm khuẩn và phục hồi các tế bào bị tổn thương do hoá trị hoặc xạ trị gây ra. Vì vậy, chế độ ăn ngoài việc cung cấp đầy đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng thì vitamin và các chất khoáng cũng rất quan trọng. Đặc biệt, canxi, vitamin D và phospho sẽ giúp cho xương chắc khoẻ. Bệnh nhân nên ăn cá, trứng, thịt nạc … để bổ sung các chất này.

Kali và magie rất quan trọng đối với chức năng của hệ thần kinh và cơ. Magie còn hỗ trợ cho việc phát triển xương và sự trao đổi chất. Ngay cả sau khi ra viện người bệnh vẫn cần được bổ sung thêm kali và magie và có thể bổ sung từ các nguồn thực phẩm như chuối, bơ, ngũ cốc, đậu,…

Thức ăn giúp bệnh nhân có năng lượng, vậy nên bệnh nhân cần ăn uống tốt nhất có thể và ăn thành nhiều bữa nhỏ. Bệnh nhân nên gặp bác sỹ chuyên khoa Huyết học thường xuyên để được tư vấn thêm về chế độ dinh dưỡng sau cuộc ghép.

Điều dưỡng viên Phan Văn Phương

Khoa Hóa trị liệu và bệnh máu – Bệnh viện TWQĐ 108