Trừ khi có ghi chú khác, dữ liệu được cung cấp cho các vật liệu trong trạng thái tiêu chuẩn của chúng (ở 25 °C [77 °F], 100 kPa). Nkiểm chứng (cái gì YN ?) Tham khảo hộp thông tin
Dinitơ monoxide[3], còn gọi là khí gây cười, khí vui hay bóng cười, là hợp chất hóa học ở điều kiện bình thường có dạng khí trong khí quyển Trái Đất, bao gồm 2 nguyên tử nitơ kết hợp với 1 nguyên tử oxy, công thức là N2O.
Ở nhiệt độ phòng, nó là một khí không màu, không cháy, với một chút kim loại và mùi hương. Ở nhiệt độ cao, dinitơ monoxide là một chất oxy hóa mạnh mẽ tương tự như oxy. Nó hòa tan trong nước.
N2O được sinh ra trong quá trình đốt các nhiên liệu hóa thạch. Hàm lượng của nó đang tăng dần trên phạm vi toàn cầu, hàng năm khoảng từ 0,2–0,3%. Một lượng nhỏ N2O khác xâm nhập vào khí quyển do kết quả của quá trình nitrat hoá các loại phân bón hữu cơ và vô cơ. N2O xâm nhập vào không khí sẽ không thay đổi dạng trong thời gian dài, chỉ khi đạt tới những tầng trên của khí quyển nó mới tác động một cách chậm chạp với nguyên tử oxy.
Trong phòng thí nghiệm, người ta điều chế N2O bằng cách nhiệt phân muối amoni nitrat. N2O có nhiều ứng dụng trong các ngành công nghiệp và y tế. Trong công nghiệp, N2O dùng để sản xuất chất bán dẫn, khí dinitơ monoxide là nguồn oxy cho các hóa chất lắng đọng hơi (CVD) của silic oxynitride (pha tạp hoặc undoped) hoặc silicon. Ngoài ra, N2O dùng để giám sát chất thải môi trường trong công nghiệp phân tích tạp chất vi lượng, được sử dụng trong các máy ASS, máy phân tích kim loại nặng, được dùng như chất oxy hóa trong tên lửa. Trong y tế, N2O là một loại khí có chức năng giảm đau và gây mê, hoặc kết với các khí khác thành thuốc gây mê. N2O tác động lên các tế bào GABA (Gamma Aminobutyric Acid) có chức năng kìm hãm những tế bào thần kinh gây buồn ngủ. Trong thời gian đó, chất khí này cũng đồng thời can thiệp vào quá trình sản sinh ra các tế bào liên lạc thần kinh nội sinh như opioid peptide và serotonin – một loại hoocmon có khả năng tạo ra cảm giác hưng phấn và hạnh phúc. Chính việc giải phóng các tế bào liên lạc thần kinh nội sinh đã kìm hãm sự phát ra cảm giác đau đớn trong não và kích hoạt khả năng giảm đau.
Tuy dinitơ monoxide chỉ tồn tại một lượng nhỏ trong khí quyển nhưng được xem là chất cản trở mạnh sự hình thành tầng ozon, với mức độ ảnh hưởng tương đương các hợp chất CFC. Người ta ước tính rằng khoảng 30% lượng N2O trong khí quyển gây ra do các hoạt động của con người, phần lớn từ các ngành nông nghiệp và công nghiệp.[4] Dinitơ monoxide là khí tồn tại trong khí quyển lâu thứ ba trong các loại khí nhà kính, nên dinitơ monoxide là chất gây hiện tượng nóng lên toàn cầu mạnh.[5]
Lịch sử
[sửa | sửa mã nguồn]Bóng cười được giới thượng lưu Châu Âu sử dụng để tiêu khiển vào thế kỷ 19
Khí N2O lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1772 bởi Joseph Priestley. Một bước quan trọng hướng tới điều này là trong thiết kế của thiết bị thí nghiệm để thu thập khí trên mặt nước, bởi Stephen Hales vào đầu những năm 1700. Nhưng khái niệm của ông (Hales) về cấu tạo của một chất khí khá khác với những gì chúng ta biết ngày nay.
Ông nghĩ rằng tất cả các loại khí đều là dạng không khí. Nếu các loại khí không có lợi cho sự sống, ông ta tin rằng không khí chứa đầy những hạt độc hại. Và nếu chúng bắt lửa, không khí bị ô nhiễm bởi các hạt dễ cháy, vô hình. Chất khí lần đầu tiên được công nhận bởi Joseph Black trong những thập niên năm 1750, khi ông điều tra về bản chất của magnesi oxide, carbonat và sự kết hợp của chúng với carbon dioxide.
Priestley sử dụng thiết bị của Hales và khái niệm về khí của Black, mặc dù ông đã mô tả chúng là "không khí" cho đến ngày chết – để khám phá, hoặc báo cáo, một loạt các khí bao gồm: NO, NO2, N2, HCl và N2O (tất cả trong năm 1772), O2 (1774) và SO2 (1775). Tất nhiên là ông không sử dụng những công thức này, và thực sự tên của chúng khá khác so với ngày hôm nay. Nitơ monoxide (NO) là không khí nitơ, và dinitơ monoxide là "không khí nitơ, dạng khử", phản ánh phương pháp điều chế của nó cho phép NO tiếp xúc với mạt sắt ẩm.
2NO + H2O + Fe -> N2O + Fe(OH)2
Sử dụng
[sửa | sửa mã nguồn]Biển báo cấm khí dinitơ oxide tại Hà Lan.
N2O là một chất khí kích thích được bán hợp pháp tại các hộp đêm tại một số nước châu Âu và châu Á. Người ta bơm khí này vào một quả bóng bay, gọi là bóng cười (funky ball) và cung cấp cho các khách ở quán Bar. Các bác sĩ trên thế giới đều cảnh báo rằng chất khí này có thể gây ảnh hưởng trực tiếp tới tim mạch và hệ thần kinh. Nếu lạm dụng bóng cười quá mức thì sẽ dẫn tới trầm cảm và có thể gây tử vong. Sau khi hít khí này vào, cơ thể có cảm giác tê tê, đặc biệt là nghe nhạc rõ, sau đó phấn khích, cười ngả nghiêng (vì bị cuốn theo chiều nhạc).
Dinitơ monoxide có tác dụng làm đông và làm bông kem tươi trong các bình xịt kem tươi hay dùng ở các quán cà phê, thường xuất hiện dưới tên gas isi.
N2O được sử dụng để tăng năng suất động cơ xe. Ngoài ra nó còn được dùng như chất oxy hóa trong tên lửa.
Xem thêm
[sửa | sửa mã nguồn]
Oxide nitơ
[sửa | sửa mã nguồn]
Nitơ monoxide
Dinitơ pentoxide
Dinitơ tetroxide
Nitơ dioxide
Khác
[sửa | sửa mã nguồn]
Ozon
Suy giảm tầng ôzôn
Tiềm năng suy giảm tầng ozon (ODP)
Chất làm lạnh
Tham khảo
[sửa | sửa mã nguồn]
^ CDC (28 tháng 3 năm 2018). “OG Title”. Centers for Disease Control and Prevention (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 16 tháng 11 năm 2021.
^ “ICSC 0067 - NITROUS OXIDE”. www.ilo.org. Truy cập ngày 16 tháng 11 năm 2021.
^ Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, Bộ Khoa học và Công nghệ (2010). Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 5530:2010 về Thuật ngữ hóa học - Danh pháp các nguyên tố và hợp chất hóa học. Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2020.
^ Ravishankara, A. R.; Daniel, J. S.; Portmann, R. W. (2009). “Nitrous Oxide (N2O): The Dominant Ozone-Depleting Substance Emitted in the 21st Century”. Science. 326 (5949): 123–5. Bibcode:2009Sci...326..123R. doi:10.1126/science.1176985. PMID 19713491.
^ Thompson, R. L., Lassaletta, L., Patra, P. K. và đồng nghiệp (2019). “Acceleration of global N2O emissions seen from two decades of atmospheric inversion”. Nat. Clim. Change. 9 (12): 993–998. doi:10.1038/s41558-019-0613-7.Quản lý CS1: sử dụng tham số tác giả (liên kết)
Đọc thêm
[sửa | sửa mã nguồn]
Occupational Safety and Health Guideline for Nitrous Oxide
Paul Crutzen Interview Freeview video of Paul Crutzen Nobel Laureate for his work on decomposition of ozone talking to Harry Kroto Nobel Laureate by the Vega Science Trust.
National Pollutant Inventory – Oxide of nitrogen fact sheet
National Institute for Occupational Safety and Health – Nitrous Oxide
CDC – NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards – Nitrous Oxide
Nitrous Oxide FAQ
Erowid article on Nitrous Oxide
Nitrous oxide fingered as monster ozone slayer Lưu trữ 2012-09-29 tại Wayback Machine, Science News
Dental Fear Central article on the use of nitrous oxide in dentistry
Altered States Database Lưu trữ 2023-12-29 tại Wayback Machine
x
t
s
Hợp chất nitơ
AgN3
AlN
BN
Ba(N3)2
NBr3
C2N2
Ca3N2
Ca(NO3)2
Ca(NO2)2
CeN
NH4Cl
NH4F
NH4Br
Ce(NO3)3
Cl3N
CsN3
CuN6
Cu(NO3)2
DyN
ErN
NH4HF2
Fe(NO3)2
Fe(NO3)3
F3N
GaN
Ge3N4
NH3
HfN
HoN
Co(NO3)2
Cr(NO3)3
CsNH2
KNH2
KN3
CsNO3
IN3
I3N
LiN3
LiNH2
Li3N
LiNO3
NbN
NO
HNO3
NH4I
NO2
PrN
TaN
UN
VN
N2O
HNO2
N2O3
N2O4
N2O5
NaN3
N4S4
PuN
TlN3
AgNO2
AgNO3
Cd(NO3)2
B3H6N3
BiNO4
BrNO
ClNO
FNO
BrCN
CClN
CuCN
HCN
N2CH2
CH4N2
KCN
NaCN
C2CuN2
C3H3N3
ND3
CIN
C2CaN2
Ca(N3)2
C2CdN2
C2CoN2
C2H3N
Hg(CN)2
Ni(CN)2
Pb(CN)2
Pb(N3)2
Pd(CN)2
Pt(CN)2
Zn(CN)2
C3F5N
C3H4N2
C4H12N2
CH3(CH2)3CN
(CH3)2CHNHC2H5
C6Br4N3
C8H17N
Be(NO3)2
NaNH2
(NH4)2OsBr6
(NH4)3PO4
Y(NO3)3
C13H9Li2N5O9S2
RbNO3
Sr(NO3)2
Al(NO3)3
Ba(NO3)2
Ga(NO3)3
Gd(NO3)3
TlNO3
Yb(NO3)3
Zr(NO3)4
Nd(NO3)3
Tm(NO3)3
Th(NO3)4
U2(NO3)2
C3H5N3O9
C6H8(NO3)6
N2H4O3
15NH4NO3
C3H6N6
C4H5N
C5H3N3
C5H5N
C6H5NH2
C6H10N6
C6H15N5
C8H6N2
C8H9N
C9H7N
C9H9N
C9H9N5
C9H19N
C10H12N2
C10H26N4
C12H8N2
C13H11N3
C20H19N3
C3H7NO
C2N14
C6H12N2S3
C6H5(CN)
NH4HF2
NH4N3
BrNO3
RbCN
INO3
Pu(NO3)4
HAu(NO3)4
Ra(NO3)2
N3CN
NH4Al(SO4)2
C6H7NO3S
C9H9N3O2
ClN3
C2H5NO2
Công thức hóa họcCổng thông tin:
Hóa học
x
t
s
Oxide
Số oxy hóa hỗn hợp
Antimon tetroxide (Sb2O4)
Cobalt(II,III) oxide (Co3O4)
Sắt(II,III) oxide (Fe3O4)
Chì(II,IV) oxide (Pb3O4)
Mangan(II,III) oxide (Mn3O4)
Triurani octoxide (U3O8)
Số oxy hóa +1
Đồng(I) oxide (Cu2O)
Dicarbon monoxide (C2O)
Dichlor monoxide (Cl2O)
Lithi oxide (Li2O)
Kali oxide (K2O)
Rubidi oxide (Rb2O)
Bạc oxide (Ag2O)
Thali(I) oxide (Tl2O)
Natri oxide (Na2O)
Nước (H2O)
Bor monoxide (B2O)
Dinitơ monoxide (N2O)
Số oxy hóa +2
Nhôm(II) oxide (AlO)
Bari oxide (BaO)
Beryli oxide (BeO)
Cadmi(II) oxide (CdO)
Calci oxide (CaO)
Carbon monoxide (CO)
Chromi(II) oxide (CrO)
Cobalt(II) oxide (CoO)
Đồng(II) oxide (CuO)
Sắt(II) oxide (FeO)
Chì(II) oxide (PbO)
Magnesi oxide (MgO)
Thủy ngân(II) oxide (HgO)
Nickel(II) oxide (NiO)
Nitơ monoxide (NO)
Paladi(II) oxide (PdO)
Stronti oxide (SrO)
Lưu huỳnh monoxide (SO)
Disulfur dioxide (S2O2)
Thiếc(II) oxide (SnO)
Titani(II) oxide (TiO)
Vanadi(II) oxide (VO)
Kẽm oxide (ZnO)
Số oxy hóa +3
Nhôm oxide (Al2O3)
Antimon trioxide (Sb2O3)
Diarsenic trioxide (As2O3)
Bismuth(III) oxide (Bi2O3)
Chromi(III) oxide (Cr2O3)
Dinitơ trioxide (N2O3)
Erbi(III) oxide (Er2O3)
Gadolini(III) oxide (Gd2O3)
Gali(III) oxide (Ga2O3)
Holmi(III) oxide (Ho2O3)
Indi(III) oxide (In2O3)
Sắt(III) oxide (Fe2O3)
Lanthan oxide (La2O3)
Luteti(III) oxide (Lu2O3)
Nickel(III) oxide (Ni2O3)
Diphosphor trioxide (P4O6)
Promethi(III) oxide (Pm2O3)
Rhodi(III) oxide (Rh2O3)
Samari(III) oxide (Sm2O3)
Scandi(III) oxide (Sc2O3)
Terbi(III) oxide (Tb2O3)
Thali(III) oxide (Tl2O3)
Thulium(III) oxide (Tm2O3)
Titani(III) oxide (Ti2O3)
Wolfram(III) oxide (W2O3)
Vanadi(III) oxide (V2O3)
Yterbi(III) oxide (Yb2O3)
Ytri(III) oxide (Y2O3)
Dibor trioxide (B2O3)
Số oxy hóa +4
Carbon dioxide (CO2)
Carbon trioxide (CO3)
Ceri(IV) oxide (CeO2)
Chlor dioxide (ClO2)
Chromi(IV) oxide (CrO2)
Dinitơ tetroxide (N2O4)
Germani dioxide (GeO2)
Hafni(IV) oxide (HfO2)
Chì(IV) oxide (PbO2)
Mangan dioxide (MnO2)
Nitơ dioxide (NO2)
Plutoni(IV) oxide (PuO2)
Rhodi(IV) oxide (RhO2)
Rutheni(IV) oxide (RuO2)
Selen dioxide (SeO2)
Silic dioxide (SiO2)
Lưu huỳnh dioxide (SO2)
Teluri dioxide (TeO2)
Thori dioxide (ThO2)
Thiếc(IV) oxide (SnO2)
Titani dioxide (TiO2)
Wolfram(IV) oxide (WO2)
Urani dioxide (UO2)
Vanadi(IV) oxide (VO2)
Zirconi dioxide (ZrO2)
Rubidi superoxide (RbO2)
Natri superoxide (NaO2)
Kali superoxide (KO2)
Số oxy hóa +5
Antimon pentoxide (Sb2O5)
Diarsenic pentoxide (As2O5)
Dinitơ pentoxide (N2O5)
Niobi pentoxide (Nb2O5)
Diphosphor pentoxide (P2O5)
Tantal pentoxide (Ta2O5)
Vanadi(V) oxide (V2O5)
Số oxy hóa +6
Chromi trioxide (CrO3)
Molybden trioxide (MoO3)
Rheni trioxide (ReO3)
Seleni trioxide (SeO3)
Lưu huỳnh trioxide (SO3)
Teluri trioxide (TeO3)
Wolfram(VI) oxide (WO3)
Urani trioxide (UO3)
Xenon trioxide (XeO3)
Bor suboxide (B6O)
Số oxy hóa +7
Dichlor heptoxide (Cl2O7)
Mangan heptoxide (Mn2O7)
Rheni(VII) oxide (Re2O7)
Techneti(VII) oxide (Tc2O7)
Số oxy hóa +8
Osmi tetroxide (OsO4)
Rutheni tetroxide (RuO4)
Xenon tetroxide (XeO4)
Iridi tetroxide (IrO4)
Hassi tetroxide (HsO4)
Có liên quan
Oxocarbon
Suboxide
Oxyanion
Ozonide
Carbon sắp xếp theo số oxy hóa. Thể loại:oxide
x
t
s
Hợp chất oxy
Ag4O4
Al2O3
AmO2
Am2O3
As2O3
As2O5
Au2O3
B2O
B2O3
B6O
BaO
BeO
Bi2O3
BiO2
Bi2O5
BrO2
Br2O3
Br2O5
CO
CO2
C2O3
CaO
CaO2
CdO
CeO2
Ce3O4
Ce2O3
ClO2
Cl2O
Cl2O2
Cl2O3
Cl2O4
Cl2O6
Cl2O7
CoO
Co2O3
Co3O4
CrO3
Cr2O3
Cr2O5
Cr5O12
CsO2
Cs2O3
CuO
D2O
Dy2O3
Er2O3
Eu2O3
RbO2
FeO
Fe2O3
Fe3O4
Ga2O
Ga2O3
GeO
GeO2
H2O
2H2O
3H2O
H218O
H2O2
HfO2
HgO
Hg2O
Ho2O3
I2O4
I2O5
I2O6
I4O9
In2O3
IrO2
KO2
K2O2
La2O3
Li2O
Li2O2
Lu2O3
MgO
Mg2O3
MnO
MnO2
Mn2O3
Mn2O7
MoO2
MoO3
Mo2O3
NO
NO2
N2O
N2O3
N2O4
N2O5
NaO2
Na2O
Na2O2
NbO
NbO2
Nd2O3
OF2
O2F2
O3F2
O4F2
O2PtF6
(CH3)2O
(C2H5)2O
(CH2)4O
C3H4O
C3H6O
C6H12O
C4H4O
C3H6O3
C6H5CHO
HCHO
CH3CHO
CH3CH2CHO
CH3(CH2)2CHO
CH3(CH2)3CHO
CH3(CH2)4CHO
CH3(CH2)5CHO
CH3(CH2)6CHO
CH3(CH2)7CHO
CH3(CH2)8CHO
C23H26O3
x
t
s
Thuốc gây mê toàn thân (N01A)
Dạng hít
Chloroethane (ethyl chloride)‡
Chloroform‡
Cyclopropan‡
Desflurane
Diethyl ether‡
Enflurane
Ethylene‡
Fluroxene‡
Halothane#
Isoflurane#
Methoxyflurane
Methoxypropane‡
Dinitơ monoxide#
Sevoflurane
Trichloroethylene‡
Vinyl ether‡
Xenon
Dạng tiêm
Phenol
Ciprofol
Fospropofol
Propofol#
Opioid
Morphine
Oxycodone
Anileridine‡
Embutramide‡
Fentanyl
Alfentanil
Phenoperidine
Remifentanil÷
Sufentanil
Arylcyclohexylamine
Esketamine
Ketamine#
Phencyclidine‡
Tiletamine
Steroid thần kinh
Alfadolone
Alfaxalone
Hydroxydione
Khác
Propanidid‡
#WHO-EM. ‡Thu hồi trên thị trường. Thử nghiệm lâm sàng: †Pha III. §Chưa bao giờ đến pha III
Thuốc chống trầm cảm ba vòngs (e.g., Amitriptyline#)
Nav1.7/1.8-selective: DSP-2230§
Funapide§
PF-05089771§
Potassium channel opener
Flupirtine‡
Muscle relaxant
Carisoprodol
Chlorzoxazone
Cyclobenzaprine
Mephenoxalone
Methocarbamol
Orphenadrine
Khác
Thuốc bổ trợ giảm đau
Analgecine
Long não
Capsaicin
Clonidine
Ketamin
Menthol
Methoxyflurane
Nefopam
Proglumide
Thuốc chống trầm cảm ba vòngs (e.g., Amitriptyline#)
#WHO-EM. ‡Thu hồi trên thị trường. Thử nghiệm lâm sàng: †Pha III. §Chưa bao giờ đến pha III
Thể loại * Hình ảnh
x
t
s
Các số E
Tạo màu (E100–199) • Bảo quản (E200–299) • Chống ôxi hóa & Điều chỉnh độ chua (E300–399) • Tạo đặc, ổn định & tạo thể sữa (E400–499) • Điều chỉnh pH & chống vón (E500–599) • Điều vị (E600–699) • Kháng sinh (E700–799) • Linh tinh (E900–999) • Các hóa chất bổ sung (E1100–1599)
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Dinitơ_monoxide&oldid=71766979” Thể loại: 
[2]
kiểm chứng (cái gì 
?) Tham khảo hộp thông tin
Thể loại * 
Hình ảnh
