Độc đáo Phong Tục ăn Tết Của Người Hà Nhì Vùng Biên Giới Mường Tè

Đồng bào dân tộc Hà Nhì ở Lai Châu là một trong những dân tộc đón Tết sớm hơn so với Tết Nguyên đán của cả dân tộc Việt Nam. Ghi nhận của phóng viên tại bản Mé Gióng, xã Ka Lăng, không khí đón Tết của người dân rất rộn ràng, nhộn nhịp. Ai cũng phấn khởi chào đón một năm mới nhiều may mắn hơn. Các gia đình đều mổ lợn, gói bánh giầy, làm bánh trôi ăn Tết với nhiều phong tục độc đáo cùng những lễ hội đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Người Hà Nhì không ấn định cụ thể ngày ăn Tết hàng năm mà do các già làng, trưởng bản bàn bạc và thống nhất để áp dụng cho từng năm. Dựa trên các yếu tố thời tiết, khí hậu, mùa màng, khả năng kinh tế chung mà đưa ra ngày cụ thể. Thường vào khoảng tháng 11 dương lịch, Tết cổ truyền của người Hà Nhì sẽ diễn ra và còn được gọi là Cố Nhị Chà. Bởi đây là thời điểm nông nhàn, người dân Hà Nhì đã kết thúc mọi công việc đồng áng, mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển, có đủ điều kiện để ăn Tết vui vẻ.

Tết của người Hà Nhì vùng biên giới Mường Tè có nhiều phong tục rất thú vị, mang đậm nét đặc trưng riêng. Ngày Tết của đồng bào dân tộc Hà Nhì bắt đầu từ ngày Thìn, vào đầu hoặc giữa tháng và kéo dài trong 12 ngày (kiêng kỵ không ăn trong 2 tháng âm lịch). Nhưng chỉ ăn Tết tập trung trong 5 ngày đầu, những ngày còn lại vui chơi, nghỉ ngơi và chờ đến đúng ngày Thìn tiếp sau để cúng tổ tiên, báo cáo bước sang mùa vụ mới.

Bà Gò Chu Cả, một người lớn tuổi ở bản Mé Gióng, xã Ka Lăng, huyện Mường Tè cho biết: Người Hà Nhì cho rằng ngày Tết phải đầy đủ, đầm ấm và vui vẻ nên cần chuẩn bị chu đáo. Từ trang phục truyền thống đến lương thực, thực phẩm, bánh trái đều tươm tất. Đặc biệt là các loại bánh truyền thống như bánh trôi, bánh giày… được các gia đình làm rất nhiều. Bởi vì bánh không chỉ để thờ cúng tổ tiên mà còn chia cho con cháu hưởng lộc ngày Tết và làm quà biếu khách khi đến chơi nhà.

Riêng bánh cúng tổ tiên, chủ nhà nặn ba chiếc to hơn bánh thường rồi đặt lên tấm lá chuối để mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Lễ cúng vừa như lời tạ ơn cho một vụ mùa đã qua và vừa cầu xin cho một năm mới tốt lành, mưa thuận gió hòa, cây trái tốt tươi. Bánh để cúng phải có hạt lạc đã giã trộn lẫn nhân bánh, bởi theo quan niệm phải có nhiều hạt thì mùa vụ mới sẽ bội thu. Món bánh này được coi là món khai vị ngày Tết.

Đêm đầu tiên của Tết được coi như đêm giao thừa. Đến sáng sớm ngày Thìn, nhà nhà thi nhau mổ lợn, vì người Hà Nhì quan niệm nhà nào mổ lợn xong sớm, thì sang năm sẽ phát tài phát lộc, cuộc sống no ấm, con cháu sum vầy. Nhà nào mổ con lợn to chứng tỏ năm vừa qua làm ăn tốt, mùa màng bội thu. Bởi thế, những con lợn mổ Tết thường là những con lợn đã được nuôi từ 1 - 2 năm, nhiều con nặng tới hơn một tạ.

Ông Chu Cha Chừ, bản Mé Gióng, xã Ka Lăng chia sẻ: Một trong những nét văn hóa tâm linh độc đáo không thể thiếu trong ngày Tết của người Hà Nhì là tục xem gan lợn. Họ nhìn vào lá gan lợn lành lặn, màu sắc tươi tắn, mật lợn căng đầy thì năm đó chăn nuôi phát triển, mùa màng bội thu, mọi người khỏe mạnh. Lợn mổ xong, cắt mỗi thứ một ít để cúng tổ tiên. Phần còn lại pha chế thành nhiều món và cắt từng miếng nhỏ chia cho con cháu, nhưng riêng đầu lợn thì treo lên để cúng sau.

Việc thờ cúng ngày Tết của dân tộc Hà Nhì cũng rất gọn nhẹ, không hương hoa, vàng mã, bày biện như một số dân tộc khác. Mâm cúng tổ tiên cũng rất đơn giản, chủ yếu là các sản vật do chính tay con cháu làm ra như bánh giầy, bánh trôi, rượu, muối ớt, cơm, thịt. Đặc biệt, việc cúng tổ tiên trong ngày Tết của người Hà Nhì do phụ nữ đảm nhiệm. Nơi thờ cúng bên nội của người Hà Nhì được đặt ngay bên trên đầu giường của vợ chồng gia chủ. Còn nơi thờ bên ngoại được đặt ở góc bếp.