Dơi Có Phải Là Hiểm Họa Với Con Người? - VnExpress

Covid-19, đại dịch hoành hành tại hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, đang gây ra những hậu quả nặng nề cho xã hội. Căn bệnh khiến hơn 2,6 triệu người nhiễm và gần 183.000 người tử vong.

Nhiều chuyên gia y tế cho rằng các chợ động vật hoang dã, giống như khu chợ ở Vũ Hán, Trung Quốc, khiến chủng virus corona mới lây từ dơi sang người. Điều này khiến dơi "mang tiếng xấu" và người dân trên thế giới ngày càng sợ tiếp xúc với chúng. Tuy nhiên, nhà sinh vật học Tara Hohoff tại Viện Khảo sát Lịch sử Tự nhiên Illinois (INHS) cho rằng dơi vốn không gây nguy hiểm cho con người, SciTech Daily hôm 24/4 đưa tin.

"Dơi mang những mầm bệnh như virus corona và bệnh dại, nhưng những bệnh này không phải là mối đe dọa, trừ khi chúng ta tiếp xúc với máu hoặc nước bọt của dơi. Dơi có thể chống chọi và sống sót với nhiều virus nên giới khoa học rất quan tâm đến việc nghiên cứu xem hệ miễn dịch của chúng phản ứng với những mầm bệnh này như thế nào", Hohoff cho biết.

Mọi người thường cho rằng dơi giống chuột, tất cả các loài dơi đều như nhau, chúng thường mang những mầm bệnh nguy hiểm và chủ động tiếp xúc với con người. Nhưng thực chất, dơi không có họ gần với chuột. Chúng cũng rất đa dạng, từ loài dơi ong nghệ tí hon cho đến dơi quạ khổng lồ. Chúng tiêu thụ nhiều loại thức ăn như trái cây, mật hoa, côn trùng và cá.

Hầu hết dơi đều cố gắng tránh xa con người, nhưng điều này ngày càng khó khăn do con người tiếp tục xâm lấn môi trường sống của chúng. Nhiều loài dơi ở vùng Trung Tây (Mỹ) thích nghỉ ngơi trong những hốc cây khô. Tuy nhiên, số lượng cây giảm khiến chúng phải trú ẩn trong các gara, gác mái và nhà kho. Điều này đưa chúng đến gần con người và dẫn đến những tương tác ngoài ý muốn.

Một trong những nơi thường xuyên xảy ra loại tương tác như vậy là chợ động vật hoang dã. "Chợ động vật hoang dã có nhiều loài vật đến từ những vùng xa xôi được đặt rất gần nhau, trong khi ngoài tự nhiên, chúng thường không tiếp xúc. Đôi khi động vật sống và chết được đặt chồng lên nhau, khiến việc dính máu và nước bọt trở nên phổ biến. Người làm việc trong chợ và người mua động vật để buôn bán hoặc nấu ăn có nguy cơ cao tiếp xúc với đủ loại bệnh tật", Hohoff giải thích.

Sự lây bệnh khác loài xảy ra khi mầm bệnh được chuyển từ vật chủ này sang vật chủ mới thuộc loài khác, thường do sự tiếp xúc trái tự nhiên như trường hợp ở chợ động vật hoang dã. Loài vật cũ đã tiến hóa để chống chọi với mầm bệnh, nhưng loài mới hoàn toàn không có khả năng phòng vệ tự nhiên, khiến dịch bệnh dễ bùng phát.

Một số yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ lây bệnh khác loài tại chợ động vật hoang dã là mức độ lây nhiễm, điều kiện vệ sinh, cách chế biến thực phẩm và sự tương thích của mầm bệnh với loài vật mới tiếp xúc. Tính nguy hiểm của mầm bệnh cũng sẽ góp phần quyết định xem sự tiếp xúc có gây bùng phát dịch hay không. Những bệnh nhanh chóng giết chết vật chủ ít có nguy cơ lây sang cá thể khác, trong khi những bệnh ít chết chóc có thể lan rộng hơn.

Việc tiếp xúc với động vật hoang dã tiềm ẩn nhiều nguy cơ nhưng không thể hoàn toàn đổ lỗi cho chúng, theo Hohoff. "Dơi không chủ động muốn tiếp xúc với con người. Chúng ta tự đặt mình vào nguy hiểm khi mang động vật từ nơi hoang dã về và tương tác gần với chúng. Chúng ta cũng không suy nghĩ cẩn thận khi tìm kiếm các sản phẩm có nguồn gốc động vật, phá hủy môi trường tự nhiên, sống gần với động vật hoang dã, cho ăn và khiến chúng trở nên 'quen người' hơn. Chúng ta cần tôn trọng động vật với tính chất hoang dã vốn có", bà nói.

Hohoff cũng cho biết, dơi mang nhiều mầm bệnh nguy hiểm nhưng vẫn là đối tượng nghiên cứu thú vị vì chúng rất đa dạng. "Sự tiến hóa về khả năng bay, định vị bằng tiếng vang, thích nghi với lối sống ban đêm đều là những khía cạnh đáng tìm hiểu. Nhiều loài dơi sống rất thọ so với kích thước nên các nhà khoa học cũng quan tâm đến việc nghiên cứu quá trình chúng lão hóa. Một số loài dơi như dơi móng ngựa có hệ miễn dịch đặc biệt giúp chống chọi với những căn bệnh nguy hiểm với loài khác", bà chia sẻ.

Dơi cung cấp những "dịch vụ sinh thái" hữu ích với sức khỏe và kinh tế như tiêu diệt côn trùng, thụ phấn cho cây khi ăn mật hoa, rải hạt giống. Các nhà nghiên cứu ở Đại học Nam Illinois ước tính, đóng góp của dơi trong việc ngăn chặn côn trùng phá hoại ngô có giá trị tương đương một tỷ USD. Ngoài ra, chúng cũng giúp tiêu diệt một số sinh vật gây hại khác, ví dụ như muỗi.

Thu Thảo (Theo SciTech Daily)

• Phát hiện 4 loài dơi mới có họ với vật chủ nCoV
• Phát hiện chủng virus corona mới ở dơi Ấn Độ